Diana Cəfərova: “Dövlət İqtisad Universitetində tədris prosesi tamamilə interaktivdir”

Layihə çərçivəsində növbəti müsahibimiz Dövlət İqtisad Universitetinin (DİU) Beynəlxalq münasibətlər kafedrasının dosenti Diana Cəfərovadır:

- Son illər ölkədə təhsilin inkişafı istiqamətində mühüm addımlar atılır. Şagirdlərin, tələbələrin daha yaxşı təhsil alması üçün hər bir şərait yaradılır. Belə ki, yeni-yeni orta məktəb binaları tikilib istifadəyə verilir, ali təhsil müəssisələri yenidən təmir olunur. Eyni zamanda təhsil prosesində yeniliklər, Bolonya sisteminə keçid də təhsilin inkişafı istiqamətində həyata keçirilən mühüm tədbirlərdəndir. Azərbaycan təhsil sistemi bu gün demək olar ki, Bolonya sisteminə daxil olub. DİU-da I və II kurslarda indi imtahan sessiyası gedir və tələbələr kompyuter vasitəsilə imtahan verirlər. Müəllimin heç bir müdaxiləsi olmadan onlar imtahan verir və həmin anda da nəticə olaraq neçə bal topladıqlarını bilirlər. Onlar semestr ərzində bal toplayırlar və burada ən yuxarı bal 50 ola bilər. Buraya dərsə davamiyyət, sərbəst işlər və kollokviumda yığdığı ballar da daxildir. Bizdə I və II kurslarda kollokviumlar keçilir və hətta bu kollokvium da test üsulu ilə aparılır. Beləliklə, bu balları topladıqdan sonra tələbə tez bir zamanda ümumi nəticəni və qiyməti ilə yanaşı hansı nöqsanları olduğunu da bilir. Bu, ilk dəfə bizim universitetdə fəaliyyət göstərən “Xüsusi istedadlar qrupu”nda tətbiq olunmuşdu, sonra da bütün universitetə yayıldı. Mən tələbələrə deyirəm ki, siz çox gözəl zamanda yaşayırsınız, çünki sizin seçiminiz var. 1980-90-cı illərdə belə bir seçim imkanı yox idi. İndi gənclər xarici universitetlərin magistraturasına qəbul olunurlar və bu üsulla imtahan verdikləri üçün onların diplomları qəbul olunur.

- “Xüsusi istedadlar qrupu”nun fəaliyyət istiqamətləri ilə bağlı nə deyərdiniz?

- DİU-nun Beynəlxalq iqtisadi münasibətlər fakültəsinə həm Beynəlxalq münasibətlər kafedrası aiddir, həm də burada “Xüsusi istedadlar qrupu” var. Bu qruplarda tələbələri biz həm beynəlxalq iqtisadi münasibətlər, həm də maliyyə ixtisası üzrə hazırlaşdırırıq. Burada tədris prosesi Harvard sistemi ilə, ingilis dilində və xaricdən dəvət olunan müəllimlərin iştirakı ilə aparılır. Həmçinin ingilis dilində və tədris səviyyəsi yüksək olan yerli müəllimlər də burada dərs deyə bilərlər. Burada həm bakalavriat, həm də magistratura səviyyəsində tədris aparılır. Həmin qrupda təhsil alan gənclər öz qiymətlərini göndərərək müxtəlif xarici ölkələrin Oksford, Harvard kimi universitetlərinə qəbul olunurlar. Yəni bizim gənclər ən yüksək onluğa daxil olan ali təhsil ocaqlarında təhsil alırlar, orada müdafiə edirlər, sonra yenidən ölkəmizə qayıdırlar. Hətta bu gün bizdə keçmiş məzunlarımız gəlib tədrislə məşğul olurlar. Beləliklə, gənclərimizin xaricə gedib sonra yenə də ölkəmizə qayıtması nəticəsində onlar Avropa, Amerikada qəbul olunmuş tədris üsullarını burada tətbiq edirlər. Digər tələbələr də onlardan öyrənir və beləliklə, həmin üsul dövr edir və bu çox gözəldir, proqres deməkdir. Bizim tələbələrlə bir neçə mərhələdən ibarət seçim aparılır. İngilis dili, daxil olduqları keçid balı, sessiya ərzində qiymətləri yüksək olmalıdır və bundan sonra onlar bir neçə fəndən həm Maliyyə, həm də Beynəlxalq iqtisadi münasibətlər fakültəsinə imtahan verirlər, sonra isə o ballar əsasında həmin qruplara qəbul olunurlar. İmtiyazlara gələndə xaricdən gələn müəllimlər dərs keçir, təqaüdlər alırlar, şirkətlərə işə dəvət olunurlar. Bizim bir neçə xarici universitetlə müqaviləmiz var. Bu müqavilə əsasında xaricdə təhsil alır, kurslar, treninqlər keçir, sertifikatlar alırlar. Biz yaxşı ixtisaslı kadrlar yetişdiririk.

- DİU-nun tədris prosesində tətbiq olunan yeniliklər tələbələrə hansı imkanlar açır?

- DİU-nun rektoru, MM-in Təhsil Komitəsinin sədri Ş.Hacıyev çox böyük işlər aparır. Eləcə də universitetimizdə islahatlar özünü göstərir. Bizim universitetdə tədris prosesi tamamilə interaktivdir. Hər bir müəllimin dərsində slayd-şou olmalıdır və bütün müəllimlər onun vasitəsilə dərs keçməlidirlər. Hər bir müəllimin kompyuteri, hər kafedranın proyektoru var. Ümumiyyətlə, dərslərin bu cür aparılmasının tələbələrə nə verməsinə gəldikdə isə əgər müəllim bir vərəqdən nəyisə tələbələrə oxuyursa, bu zaman onların diqqəti başqa yerdə ola bilər. Amma nümunə kimi slaydda göstəriləndə bu, artıq onların diqqətini cəlb edir. Məsələn, tələbələr özləri seminarlarda təqdimatlar hazırlayıb nümayiş etdirirlər və ona görə də qiymət artır. Ümumiyyətlə, elmin öyrənilməsinə həvəs olmalıdır. Nəinki tələbələri, müəllimləri də həvəsləndirmək lazımdır. Məsələn, İsraildə müəllim hansısa bir rəqs və yaxud hansısa bir kursa gedib arayış gətirirsə, onun əməkhaqqını artırırlar. Yəni sonradan bunun tədris prosesində müəllimə lazım olacağı, yaxud hansısa istiqamətdə savadının atması məqsədilə həyata keçirilir. Nəticədə müəllimi yeni hansısa işlər üzərində işləmək üçün həvəsləndirirlər və bu, çox gözəldir. Bizdə hələki ümumi qaydada, dərəcədən asılı olaraq əməkhaqqı alırıq. Amma tədris məsələsində fərqlər var. Belə ki, tələbələr fənləri, müəllimləri seçirlər. Hansı müəllim yaxşı dərs deyir, onun dərsinə gələcəklər, hansı fənn maraqlıdırsa, ona yazılacaqlar. Bir müəllimin dərsinə nə qədər çox tələbə yazılırsa o, bir o qədər çox maaş alır. Bu, çox gözəl bir yanaşmadır. Yəni nə qədər yaxşı dərs desən, tələbələrin onu qavrayıb imtahanda yüksək ballar alması müəllimin əməkhaqqına öz təsirini göstərir.

- Siz eyni zamanda gender problemləri fənnini tədris edirsiniz. Bu gün tələbələr tərəfindən bu mövzu necə qarşılanır?

- Mənim tədris etdiyim gender problemləri mövzusu hazırda cəmiyyətdə çox aktualdır. Mən 2004-cü ildən tədqiqatçı kimi gender problemləri ilə məşğulam və hazırda Gender Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəriyəm. Bizim universitetdə bu fənn tədris olunur. Gender demokratiyanın indiqatoru deməkdir. Bütün ali təhsil ocaqlarında gender problemləri tədris olunmur və dövlət ali təhsil müəssisələrindən yalnız BDU və DİU-da bu fənn tədris olunur. Mən sadaladığım məqamlar da göstərir ki, DİU ən qabaqcıl ali təhsil müəssisələrindən biridir. Bu universitetdə tətbiq olunan tədris üsulları demək olar ki, heç bir ali təhsil ocağında yoxdur. Hazırda Gender Araşdırmaları Mərkəzi Qərb Universitetinin nəzdindədir. 2000-ci ildə yarandığında belə bir məqsəd vardı ki, bu mərkəz hər bir universitetin nəzdində olmalıdır. Mən istərdim ki, məhz DİU-da da belə bir mərkəz olsun. Ümumiyyətlə, tələbələr bu problemə böyük maraq göstərirlər, ciddi, həssas yanaşırlar. İndi bizdə magistrantlar gender problemləri üzrə mövzu götürüb müdafiə də edə bilərlər. Azərbaycanda gender haqqında qanun qəbul olunub və ölkəmiz Şərqdə bu qanunun qəbul olunduğu ilk ölkədir. AQUPDK tərəfindən böyük işlər aparılır. Bizim mərkəz yaradılanda gender anlayışı da yox idi. Gender - sosial cins deməkdir. Bizim mərkəzdə gender aspektləri ilə bağlı bütün fənlər üzrə proqramlar, mühazirələr, metodik vəsaitlər çap olunub, yay-qış məktəbləri keçilib. Burada məqsədimiz ilk növbədə cəmiyyəti maarifləndirməkdir. Ümumiyyətlə, hazırda bu istiqamətdə ölkədə çox böyük işlər aparılır. Ötən il zorakılıqla və onun mexanizmləri ilə bağlı qanun qəbul olundu. İndi bizim məqsədimiz odur ki, yenə də bütün təbəqələrdə maarifləndirmə işini aparaq. Hazırda həmin mexanizmlər üzərində işləyirik və çalışırıq elə mexanizmlər tapaq ki, bu qanunlar yerlərdə işləsin. Buraya erkən nikahlar, qızların dərsə davamiyyəti, yerlərdə qızların dərsdən yayınması, hansı regiondan qızların ali məktəblərə daxil olmaması və digər problemlər daxildir. Bu problemlər üzərində işləyəcəyik və fəaliyyətimizi davam etdirəcəyik.

- Bir sıra ali təhsil ocaqlarında mövcud problemlərdən biri dərs vəsaitləri ilə bağlıdır. DİU-da bu istiqamətdə hansı addımlar atılır?

- Bizim universitetdə dərs vəsaitləri ilə bağlı problemlər demək olar ki, aradan qaldırılır. Bu məqsədlə universitetdə müəllimlər birillik iş planı götürür və kimisi metodik, kimisi dərs vasaitləri yazır, kimisi də tərcümə edir. Müəllimləri bu prosesə cəlb etmək üçün maliyyə vəsaiti ayrılıb. Məsələn, mən bir dərs vəsaiti götürüb onu tərcümə edirəm və ona görə də universitet mənə qonorar verir. Ya da mən özüm həmin dərs vəsaitini yazıram və o, bütün şuralardan keçib ekspertlərin rəyini aldıqdan sonra dərs vəsaiti kimi qəbul olunur. Bir neçə il öncə dərs vəsaitləri ilə bağlı problem vardı və biz rus, ingilis dilində olan kitablardan istifadə edirdik ki, bu da çətinliklər yaradırdı. İndi biz onları tərcümə edirik, özümüz yazırıq, demək olar ki, bu problemlər aradan qaldırılır. Universitetin özünün çox yaxşı poliqrafiyası var, burada kitablar çap olunur. Bizim təhsil ocağı iqtisadiyyatla bağlı olduğu üçün sovet dövrünün kitablarından istifadə edə bilmərik. Artıq bazar iqtisadiyyatıdır, ona görə də həmin dövrün kitablarından istifadə mümkün deyil. Universitetin yaxşı kitabxanası var və tələbələr internetlə təmin olunur. Yəni tədrislə bağlı həm müəllimlər, həm tələbələr üçün hər bir şərait yaradılıb. Beləliklə, həm dərs vəsaitləri, həm elektron formada təchizat var və tələbələr nə zaman istəsə, gəlib istifadə edə bilərlər. Hər bir şərait yaradılıb, sadəcə oxumaq lazımdır.

- Abituriyentlərin daha çox seçdikləri ali təhsil ocaqlarından biri DİU-dur. Sizcə, bu nə ilə bağlıdır?

- Bu, əsasən dövrlə bağlıdır və yəqin ki, onlar da iqtisadi biliklərin bu gün önəmli olduğunu anlayırlar. Bizim universitetdə ixtisaslaşma çox genişdir və hər bir sahəni əhatə edir. DİU-nu bitirən bütün tələbələr XİN-dən başlayaraq özəl firmalara qədər hər bir sahədə çalışa bilərlər. Hər il bizdə iş yarmarkası keçirilir və burada yüzlərlə tələbə iş əldə edir. Bu baxımdan DİU-da imkanlar daha genişdir. Ona görə də gənclər daha çox bizim ali təhsil ocağını seçirlər. Təhsillə bağlı istərdim ki, tədrisə, elmə yanaşma daha yüksək olsun. Bizim ali təhsil ocaqları Qərbin universitetləri səviyyəsinə çatsın.

Nigar

Palitra.- 2011.- 25 yanvar.- S. 7.