Ölkədə 15 yaşından yuxarı hər 1000 qadından 745-i ali və tam orta təhsillidir

Hər bir millətin qadın siyasətinin əsasında müəyyən mənbələr dayanır. Cəmiyyətin əsas dayaqlarından biri olan qadınların xidməti insan hüquqlarının qorunmasında, dövlət quruculuğunda, elmin inkişafında, vətəndaş cəmiyyəti quruculuğunda, siyasət, mədəniyyət, səhiyyə və digər sahələrdə heç də kişilərdən az deyil.

Konstitusiyada qadınların kişilərlə bərabər hüququ təsdiqlənib

İslama qədər də Azərbaycan xalqının qadınlara xüsusi münasibəti mövcud olub. Hələ Manna, Atropatena dövlətlərinin tarixində qadınların dövlətdə oynadığı rolla bağlı məlumatlar var. Kişilərlə bərabər, qadınlar bu dövlətlərdə dövlət quruculuğunda iştirak ediblər. İslam mənbələrində qadın daha çox ailənin başında duran müqəddəs varlıq kimi göstərilir. “Dədə Qorqud” dastanında qadın Burla xatunların simasında mərd, qeyrətli, nəslin, ailənin namusunu qoruyan bir qəhrəman kimi təqdim olunur. Ondan sonrakı dövrdə Azərbaycan qadın siyasətinin əsasında milli-mənəvi dəyərlərin formalaşması prosesi başlayır. Səfəvilər dövründə Azərbaycanda qadının İslamdan gəlmə müqəddəsliyi saxlanmaqla, qəhrəmanlığı mühafizə etməklə qadının ictimai həyatda rolu artırıldı. Bu dövrlərdə də qadın ictimai xadim kimi təqdim edilib, Azərbaycan şahlarının sarayında diplomatik işlə məşğul olub. Burada Sara Xatunun fəalliyyətini qeyd etmək kifayətdir. Sonrakı dövrlərdə də o cümlədən, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Şərqdə ilk dəfə Azərbaycan qadınına seçib-seçilmək hüququ verilib. Amerika qadınlara seçib-seçilmək hüququ vermədiyi bir dövrdə, 1918-ci ildə bizim ölkədə qadınlara cəmiyyətin formalaşmasında iştirak etmək, ictimai həyata, siyasətə qatılmaq hüququ verildi ki, bu, o zaman nə türklərdə, nə ərəblərdə, nə də bu gün dünya sivilizasiyasının təməlini qoymaqla öyünən avropalılarda yox idi. Mövcud qadın siyasəti sovet hökuməti dövründə də davam edib. Müasir qadın siyasətinin əsası ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulub. 1993-cü ildə ulu öndərin hakimiyyətə gəlməsindən sonra onun ilk bəyanatlarından biri o oldu ki, Azərbaycan dövlətinin varlığının əsasında qadınlar dayanır və onlar cəmiyyət quruculuğunda, dövlət siyasətində və digər sahələrdə də kişilərlə bərabər iştirak etməlidir. Ulu öndər H.Əliyev qadınların problemlərinin həlli, ölkənin siyasi, sosial,iqtisadi və mədəni həyatında onların rolunun artırılması məsələlərinə böyük diqqət ayırıb. Müstəqil Azərbayçanın 1995-çi ildə qəbul edilən ilk konstitusiyası qadınların kişilərlə bərabər hüququnu təsdiq edib və demokratik dövlət quruculuğu prosesində onların fəal iştirakının hüququ bazasını yaradıb. Qadınların kişilərlə hüquq bərabərliyinin, xüsusilə onların dövlət idarəçiliyi sistemində lazımi səviyyədə təmsil olunmasını artırmaq məqsədilə müvafiq qanunlar qəbul edilib və beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılıb, ölkə başçısının fərman və sərəncamları imzalanıb, eləcə də ölkəmiz müvafiq beynəlxalq konvensiyalara qoşulub. Bu gün qadınlar Azərbaycanın ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi və mədəni həyatında geniş fəaliyyət göstərir, mühüm funksiyalar yerinə yetirirlər və ölkənin ümummilli problemlərinin həllinə mühüm töhfələr verirlər. 1993-cü ildən başlayan Azərbaycanın yeni ailə, qadın, onların cəmiyyətə inteqrasiyası siyasəti, ailə institutunun əsasında fəal qadınların birləşdirilməsi siyasəti hazırda Prezident İlham Əliyev tərəfindən də uğurla davam edir. Beləliklə, Azərbaycan qadınının cəmiyyətdə rolu getdikcə artır. Hazırda Azərbaycanın mühüm institutlarına qadınlar rəhbərlik edir. Buna misal olaraq TQDK, Ombudsman Aparatı, AQUPDK, ali məktəblər və digərlərini göstərmək olar. 2006-çı ildə ölkədə Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi yaradılıb. Cəmiyyətdə formalaşmış gender streotiplərinin aradan qaldırılmasında ölkədə insan hüquq və azadlıqların təmin edilməsi, bunun tərkib hissəsi kimi gender bərabərliyinin təmin olunması Azərbaycanın dövlət siyasətinin prioritet istiqamətlərindən biridir. Qadın və kişilərin hüquq bərabərliyi, bu hüquqların həyata keçirilməsi üçün bərabər imkanlar və sosial şərait yaradılması istiqamətində mühüm tədbirlər həyata keçirilib. Gender bərabərliyinin təmin edilməsi istiqamətində davamlı tədbirlər reallaşdırılır. Prezident yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının xətti ilə 2008-2009-cu illərdə ailə, qadın və uşaq problemləri ilə bağlı onlarla layihə maliyyələşdirilib.

Son 5 ildə doktorluq dərəcəsi olan qadınların sayı 22 faiz artıb

Bu gün Azərbaycan qadınlarının ictimai həyatın bütün sahələrində fəallığı müşahidə olunur. Dövlət qulluğunda çalışanlar arasında qadınların payı 29 faiz, sahibkarlar arasında 15 faiz təşkil edir. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, ölkədə 15 yaşından yuxarı olan hər 1000 qadından 745-i ali və tam orta təhsillidir. Elmin inkişafında da qadınların müstəsna rolu var. Hazırda doktorantların 46 faizini, bütün elmi işçilərin isə 51 faizini qadınlar təşkil edir. Son 5 ildə doktorluq dərəcəsi olan qadınların sayı 22 faiz artıb. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvlərindən 12-si, akademiklərdən 3-ü qadındır.Milli Məclisdə qadın millət vəkillərinin sayı da artır. 1990-cı ildə bütün deputatların 4,3 faizini, 2000-ci ildə 10,7 faizini qadınlar təşkil edirdisə, bu gün parlamentində qadınların xüsusi çəkisi 16 faizə yüksəlib. Son bələdiyyə seçkilərində bələdiyyə üzvü seçilmiş qadınların sayı əvvəlki seçkilərə nisbətən 4,9 dəfə artaraq 4081 nəfərə çatıb və bələdiyyə üzvləri arasında onların xüsusi çəkisi 26,2 faiz olub. Ölkənin ictimai-siyasi, iqtisadi, mədəni həyatında fəal iştirak edən azərbaycan qadınlarının məşğul əhalinin ümumi sayında xüsusi çəkisi 48,6 faizdir. Ümumtəhsil və orta ixtisas təhsil müəssisələrində müəllimlərin 74 faizi, ali təhsil müəssisələrində 46 faizi, həkimlərin 63 faizi qadınlardır.BMT-nin Qadınlar üçün İnkişaf Fondu tərəfindən hazırlanan "Azərbaycanda qeyri-formal məşğulluq sahəsində çalışan qadınların hüquqları" adlı mövcud vəziyyətin təhlili üzrə ilkin layihədə qeyd olunur ki , ölkədə qadınların təhsil və savadlılıq səviyyəsi ilbəil artır. Ümumtəhsil məktəblərində şagirdlərin 46 faizi, orta ixtisas təhsili məktəblərində oxuyanların 66 faizi, ali təhsil müəssisələrinin tələbələrinin 46 faizi qızlardır. Əhalinin siyahıyaalınması üzrə qadınların savadlılıq səviyyəsi 99,5 faizə çatıb. Sənəddə nəqliyyat vasitələrinin idarə olunması üçün sürücülük vəsiqəsi alan qadınların sayının da ildən-ilə artdığı qeyd olunub. Hesablamalara əsasən, 2005-ci ildə belə qadınların sayı 2285 nəfər olduğu halda, 2010-cu ildə 5650 nəfərə çatıb. Azərbaycan Avropa Şurasının qadınlarla bağlı bürosunda təmsil olunur, BMT-nin qadın məsələləri üzrə komissiyasının tam hüquqlu üzvüdür. 1995-ci ildə respbulikamız «Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının aradan qalıdırlması» haqqında Konvensiyaya qoşulub. Qanunvericilikdə qadın və kişilər arasında rəqabət üçün hüquqi baza təmin olunub. Belə ki, Azərbaycanda dövlət quruculuğu və ictimai fəaliyyət sahəsində qadınlar və kişilər bərabər hüquqa malikdir və bərabər imkanlar əldə etməkdədir. Ailə, əmək, cinayət məcəllələrində qadınlara münasibət öz əksini tapıb. Hazırda cəmiyyətdə iştirak və dövlət quruculuğu təmsilçiliyində qadınlarla kişilər arasında fərq yoxdur. Azərbaycanda gender bərabərliyi haqqında qanun qəbul edilib.

Xarici ölkələrdə Azərbaycanı təmsil edən səfir qadınlarımız yoxdur

Dövlət qadın hüquqlarının müdafiəsi sahəsində qarşıya qoyulan vəzifələrin həyata keçirilməsi istiqamətində bir sıra addımlar atır. Ölkədə aparılan sosial siyasət qadınların öz potensiallarını reallaşdırmasına daha geniş zəmin yaradır. Müasir Azərbaycanda qadınların dövlət strukturlarında təmsilçiliyi getdikcə artır. Bu gün ölkənin ictimai-siyasi həyatında önəmli yer tutan Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyevanın fəaliyyəti sosial sahənin çox böyük spektrini əhatə edir ki, buraya digər sahələrlə yanaşı qadın hüquqlarının müdafiəsi kimi layihələr də daxildir. Məhz Mehriban Əliyevanın təşəbbüsü ilə “Məişət zorakılığının qarşısının alınması haqqında” qanun Milli Məclis tərəfindən qəbul edilib. Həmçinin Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti Leyla Əliyevanın rəhbərliyi ilə Rusiyada diasporumuzun fəaliyyəti getdikdə daha da genişlənir. Eləcə də xaricdə fəaliyyət göstərən bir sıra diaspor təşkilatlarına rəhbərlik edən Tomris Azəri, Leyla Kiani, Gülşən Lətifqızı, İradə Axundova kimi fəal qadınlarımız var. Ölkədə vətəndaş cəmiyyətinin, dialoqun inkişafı nəticəsində qadın QHT-lərinin potensialı da gündən-günə artır. Bu gün ölkədə qadınlarla bağlı əsasən məişət zorakılığı, erkən nikahlar, insan alveri kimi problemlər olsa da onların həlli istiqamətində tədbirlər davam edir. Belə ki, məişət zorakılığı haqqında qanunun qəbul edilməsi, erkən nikahlarla bağlı qızlarda nikah yaş həddinin qaldırılması bunun bariz nümunəsidir.Qeyd etdiyimiz kimi hazırda qadınlarımız ölkənin ictimai-siyasi həyatında təmsil olunsa da hələ ki, xarici ölkələrdə Azərbaycanı təmsil edən səfir qadınlarımız yoxdur. Hazırda bu vəzifəni icra edəcək kifayət qədər layiqli qadınlarımız var və inanırıq ki, yaxın gələcəkdə onları xaricdəki nümayəndəliklərimizin rəhbərləri kmi görəcəyik.

Nigar Abdullayeva

Palitra.-2012.-21 fevral.-S.11.