“Xarici ölkələrin mədəni təsiri daha çox kinolar, seriallar vasitəsilə özünü göstərir”

Müsahibimiz “İRƏLİ” Ədəbi Məclisinin sədri Orxan Muxtarlıdır. O, bizimlə söhbətində dəyərlər və müasir zamanda onların dəyişilməsinə təsir edən amillər barədə danışdı:

- Sovetlər dağıldıqdan sonra dəyərlər sisteminin dəyişilməsi nəzərə çarpmağa başladı. Sovetlər dövründə böyümüş nəsil sovet vətəndaşı düşüncəsi ilə tərbiyələndirilirdi. Bir sıra çərçivə və əndazələr də bu düşüncə əsasında formalaşırdı. 90-cı illərdə isə dəyərlər müstəvisində “ağ vərəq” nəzərə çarpmağa başladı. Yəni bu zaman dəyərlər sistemində olan boşluqlar açıq müşahidə olunmağa başladı. Köhnə ideologiya dəbdən düşdükdən sonra yeni ideologiyanın formalaşması prosesi yavaş-yavaş baş verdi. Burada həm milli, həm də dini dəyərlərin formalaşmasından danışmaq olar. Əlbəttə, burada da müəyyən ziddiyyətlərdən və təzadlardan söhbət gedə bilər. Çünki dini dəyərlər də cəmiyyətdə hələ tam olaraq özünü tapa bilmirdi. Ona görə ki, dini düşüncə üzərində bir vaxtlar ekstremizm meyilləri bizə ayaq açmağa çalışdı, burada xaricdən gələn şiəçilik, vəhhabilərin və sair dini sektaların xəfiyyəçilik rolunu oynaması və sair məsələlər nəzərdə tutulur. Bunlar cəmiyyətin sərbəst şəkildə dini-mənəvi dəyərləri əxz etməsinə, dirçəltməsinə mane olmağa çalışırdılar. Bu cür proseslər digər postsovet və dünya ölkələrində də baş verdiyi üçün adi hal alıb. Hazırda da dini düşüncənin ölkəmizdə düzgün formalaşması və yayılmasında bəzi xarici maneələrə rast gəlinir. Bu cür halların aradan qaldırılması üçün bir çox işlər görülməlidir. Bu işlərin biri bizim ədəbiyyatımıza, yazılı abidələrimizə və sovet dönəmindən öncəki din yaddaşımıza qayıtmaq olmalıdır. Füzulinin, Nəsiminin, Nizaminin və sair korifeylərin dini görüşlərinin qabardılması və aydın bir şəkildə cəmiyyətə geniş miqyasda çatdırılması lazımdır. Məsələn, Türkiyə öz Mövlanəsini necə yeni düşüncə ilə cəmiyyətə aşıladısa, onun kəlamları ilə müasir türk vətəndaşının dini məfkurəsini formalaşdırdı. Məsələn, “Olduğun kimi görün və göründüyün kimi ol” düşüncəsi artıq Türkiyədə çox yayılmış bir fikirdir. Mövlanənin sözləri ilə islamiyyətin sufizmi artıq qabarmağa, ideyaları yayılmağa başlayıb. Biz də məsələn, Nəsimidə insan sevgisi, insan saflığı və sair ümumbəşəri hisslərin dini müstəvidə aydın izah olunmasına çalışmalıyıq. Bu cür axtarışlarla dini ekstremizmdən uzaq, real və həqiqi dini məfkurəni gənclərimizə daha geniş miqyasda aşılaya bilərik. Bu da mənəvi saflaşmanı daha da artırmış olar.

- Gənclərin etik davranışlarla bağlı maarifləndirilməsi üçün hansı məsələlərə diqqət yetirmək lazımdır?

- Etik davranışlarla bağlı onu deyə bilərəm ki, bu məsələdə bizdə “atalar və oğullar” problemi yoxdur. Çünki bizdə cəmiyyətdə hazırda ciddi ideoloji problem yoxdur. Amma əgər cəmiyyətdə qeyri-etik davranışlarla qarşılaşırıqsa, bunun məsuliyyəti hər iki nəslin - həm gənc, həm də yaşlı nəslin üzərinə düşür. Yəni adi bir maşında və ya ictimai nəqliyyatda olduğumuz zaman gənc insan yaşlı insana yer verdiyi zaman, bəzi yaşlı insanlar təşəkkür bildirmir. Yaxud da gənc bir insan yaşlı bir qocaya oturmaq üçün yer vermək istəmir, hətta bəziləri ağır vəziyyətdə olan qoca, yaxud qadına belə məhəl qoymur. Bu cür hallar hər iki nəslin günahıdır. Avropa dəyərləri isə bu barədə tamam başqadır. Məsələn, Avropada əbəs yerə durub qadına yer verəndə, o, bunu özünə təhqir sayır. Bu cür davranış bizdə hələki oturuşmayıb, amma bəzən bu cür davranış olanda başqaları tərəfindən qəribə qarşılanır, çünki təzadlar yaranır. Ona görə də hər iki halda təmkini qorumaq və nəzakətliliyi gözləmək lazımdır. “Əli və Nino”da deyildiyi kimi, Qərb dəyərləri artıq Azərbaycana yaxınlaşıb və bu zaman artıq bəzi məqamları nəzərə almaq lazımdır. Bu dəyərlər sistemində isə biz öz mövqeyimizi hər halda qorumalıyıq ki, kimik, hansı düşüncənin və əxlaqın sahibiyik. Bayrağımızda əksini tapan üçlüyü götürərək ən gözəl şəkildə cəmiyyətin bütün təbəqələrinə çatdırmalıyıq. Bu məfkurə hərtərəfli şəkildə işlənməlidir.

- Ədəbiyyat sahəsində bu məsələ ilə bağlı hansı axtarışlar gedir? Ədəbi yaradıcılıqda milli-mənəvi dəyərlər mövzusuna yer verilirmi?

- Ədəbiyyat sahəsində bu məsələ ilə bağlı müəyyən axtarışlar aparılır. Amma ədəbiyyatımıza da müasir dönəmdə yönləndirici, etik baxımdan təsir edəcək bir qüvvə yoxdur. Bəlkə də gələcəkdə bu baxımdan ədəbiyyatımıza təsir edəcək bir mexanizm formalaşa bilər. Amma onu deyə bilərəm ki, hazırda ədəbi düşüncəmizə təsir göstərən üç xarici amil var. Məsələn, Türkiyə ədəbiyyatının müasir ədəbiyyatımıza, oxucularımıza təsiri var. Orxan Pamuk yaradıcılığının ən azından oxucu kütləmizə təsiri duyulur. Amma bunu təəssüfləndirici hal sayıram. Bundan başqa Avropa yazarlarının, rusdilli ədəbiyyat nümayəndələrinin əsərləri də çox oxunur. Ədəbiyyatdan başqa qeyd edilən ölkələrin Azərbaycan mühitinə mədəni təsiri də duyulmaqdadır ki, bu barədə də yuxarıda qeyd etdim. Bu təsir daha çox kinolar, seriallar vasitəsilə özünü göstərməkdədir ki, burada da mənfi məqamlar barəsində çox danışmaq olar. Bildiyimiz kimi, serialların həyatımıza mənfi təsiri barəsində çoxlu ictimai müzakirələr aparılımaqdadır ki, bu barədə dövlət rəsmiləri də dəfələrlə fikirlərini bəyan ediblər. Bizə xarici seriallar doğrudan da çox təsir göstərməyə başlayıb ki, bu da düşündürücüdür. Bunlar gənclərin təfəkkürünün dəyişməsində, yeni davranış və əxlaq tərzlərinin əxz edilməsində kifayət qədər böyük rol oynayır. Əgər köhnə nəsil uşaq olarkən sovet cizgi filmlərinin təsiri altında böyümüşdüsə, artıq yeni nəsil “Ben10”, “Bakuqan”, “Avatar” və sair filmlərin təsiri altında formalaşır. Xeyir və Şər dilemması məsələlərində indiki uşaqlara daha çox aqressivlik, qəddarlıq, xaotik reaksiyalar və sair aşılanır...

- Yeri gəlmişkən, indiki uşaqların formalaşması üçün milli uşaq telekanalının yaradılması məsələsi tez-tez gündəmə gətirilir. İlk dəfə qəzet olaraq biz belə bir təkliflə çıxış etmişdik. Bu barədə nə düşünürsünüz?

- Belə bir telekanalın olması əlbəttə ki, vacibdir. Amma burada bir sıra maneələr var. Birinci olaraq mən bu məsələdə kadr problemini görürəm. Doğrudur, telekanallarda işləyən çoxlu sayda savadlı və istedadlı jurnalistlərimiz var. Onların təcrübəsindən yararlanmaq olar. Amma bir nüans var ki, onların bir çoxunun işlədiyi iş təcrübəsi müasir informasiya dönəmi baxımından bir o qədər də uyğun deyil. Bir çoxları hələ də sovet dövrünün jurnalist kadrı kimi düşünür və hərəkət edir. Bu gün telekanallarımız daha aşağı səviyyədə izlənilir. İstər uşaqlar, istərsə də böyüklər xarici telekanalları seyr etməklə izləyici tələbatını ödəyirlər. Cizgi filmlərimiz o zaman da rus cizgi filmlərindən kifayət qədər geridə qalırdı. İndi isə demək olar ki, cizgi filmi sahəsi yoxdur. Eləcə də uşaqlar üçün əyləncəli, intellektual, idman verilişləri yox səviyyəsindədir. Qeyd etdiyim kimi, burada kadrların, rejissorların, eləcə də maddi-texniki bazanın, avadanlığın olmamasından söhbət gedir. Bunlar hamısı ona gətirib çıxarır ki, sözügedən məsələdə bizim telekanallarımız və ümumiyyətlə, televiziya sahəmiz müasir tələblərə cavab vermir, nə uşaqların, nə də böyüklərin tələbatını tam ödəyə bilmir. Bu da öz növbəsində dolayı olaraq dəyərlər və davranış baxımından yeni nəslin formalaşmasına təsirsiz ötüşmür. Bu baxımdan düşünürəm ki, sözügedən məsələdə yaxın ölkələrin müsbət təcrübəsindən çox geniş yararlanmalı və bu sahəni dirçəltməliyik. Əslində bu, bir strateji məqamdır.

İlkin AĞAYEV

Palitra.-2012.-6 iyul.-S.11.