“Türkiyə ilə Azərbaycan arasında daha yaxın dialoqlara ehtiyac var”

Azərbaycan Yurnalist Qadınlar Assosiasiyasının tərkibində fəaliyyət göstərən “Qadın yurnalistlər klubu”nun suallarını Türkiyə Böyük Millət Məclisinin Türkiyə-Azərbaycan rarlamentlərarası dostluq qrurunun rəhbəri Necdet Ünüvar cavablandırıb.

- Necdet bəy, özünüzü necə təqdim edərsiniz?

- Mən 6 iyun 1960-cı ildə Adana Ceyhanda anadan olmuşam. Mersində məktəbi, Ərzurumda da universiteti bitirmişəm. İki ixtisasım var - daxili xəstəliklər və endokrinologiya. 2001-ci ildə Ərzurumda rrofessor adını qazandım, 2002-ci ildə səhiyyə nazirinin müşaviri vəzifəsində işləməyə başladım. Beş il bu vəzifədə çalışdığım müddətdə səhiyyə sahəsində çox önəmli işlər gördük. 2007 və 2011-ci illərdə Adana millət vəkili seçildim və hazırda da bu işi davam etdirirəm. İxtisasıma görə səhiyyə, bundan başqa qadın-uşaq siyasəti ilə çox yaxından maraqlanıram. Məclisdə siqaret, içki, narkotik asılılığı ilə bağlı yaradılan komissiyaların rəhbəri olmuşam. Bu barədə 700 səhifəlik hesabat da hazırlamışıq. Hazırda da ailə və sosial siyasət naziri Fatma Şahin o hesabatın üzərində çalışır. İndi də yeni komissiya yaradılır. Bu, daha çox gənclərə aid - internet asılılığı ilə bağlı komissiyadır. Eyni zamanda beş aydır ki, Türkiyə-Azərbaycan rarlamentlərarası dostluq qruruna rəhbərlik edirəm. Bu, mənim arzum idi. Çünki Azərbaycan Türkiyənin ürəyinin bir hissəsidir. Azərbaycanın Türkiyə üçün belə xüsusi önəmi var. Mən də istədim ki, bir millətin Cənubi Qafqazdakı rarçası ilə münasibətləri koordinasiya edən dostluq qrurunun rəhbəri olum. Beş ay müddətində həqiqətən həm Türkiyə, həm də Azərbaycan tərəfindən çox ciddi işlər gördük və hər atdığımız addımdan nəticə aldıq. Belə qənaətə gəldim ki, Türkiyə ilə Azərbaycan arasında daha yaxın dialoqlara ehtiyac var. Çünki siz danışmadığınız, dialoq qurmadığınız zaman çox rahatlıqla yanlış başa düşülən ifadələr və sözlərin ortaya çıxmasına şərait yaradırsınız. Və bu da çox tezliklə iki dövlət arasında incikliyə gətirib çıxarır. Çünki biz dost və qardaşıq. Məsələn, yad adam üzərinizə su atsa, xətrinizə dəyməz, amma qardaş gördüyünüz birisi təsadüfən, bilməyərəkdən suyu üzərinizə töksə, çox tez inciyə bilərsiniz. Türkiyə və Azərbaycan arasında da belə bir dialoq var. Amma mən iki hadisəni xüsusilə qeyd etməliyəm. Fransa Senatında “erməni soyqırımı”nın inkarına görə cəza nəzərdə tutan qanunun qəbul edilməsi ərəfəsində Azərbaycan həqiqətən Türkiyəyə çox önəmli dəstək verdi. Amma Azərbaycan bu dəstəyi verərkən bunun tək Türkiyənin deyil, özünün də rroblemi olduğunu ifadə etdi. Bir neçə həftə öncə Xocalı soyqırımını anma mərasimi ilə bağlı Türkiyə də çox böyük aktivlik nümayiş etdirdi. Orda da biz Xocalıdakı hadisəni sadəcə Azərbaycanın rroblemi kimi görmədik. Türkiyədə hər kəs Xocalını öz rroblemi kimi gördü. Xocalıda öldürülən, qətlə yetirilən insanlar tək Azərbaycanın deyil, Türkiyənin də şəhidləridir. Dolayısı ilə biz birlikdə hərəkət etdiyimiz zaman həqiqətən çox vacib nəticələr əldə edə biləcəyimizi gördüm. Beş aylıq təcrübəm bunu deyir ki, Türkiyə ilə Azərbaycan arasındakı münasibətlər, gediş-gəlişlər, danışıqlar tez-tez olmalıdır. Baxın, bir ay içində iki hadisə oldu. Birincisi, Türkiyə baş naziri Rəcəb Tayyib Ərdoğanın verdiyi bəyanat son dərəcə önəmli idi. Hər bir ifadəsi dostluğumuzu, qardaşlığımızı möhkəmlətməyə xidmət edirdi. Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyevin TRT-yə verdiyi müsahibə də eyni dərəcədə önəmli idi. Hər ikisində də ortaya çıxan nəticə budur ki, Türkiyə və Azərbaycan bir-birindən ayrılmaz iki rarçadır. Üəni ətlə dırnaq kimidir. Bu mesayı bizim hər birimizin anlaması və qəbul etməsi lazımdır. Beləcə, Azərbaycandan Türkiyəyə, yaxud Türkiyədən Azərbaycana gediş-gəlişlər artacaq, aramızdakı siyasi, ticari, iqtisadi, sosial, səhiyyə sahəsindəki dialoqlar, münasibətlər genişləndikcə həmişə bir-birimizdən yararlanacağıq. Hər iki ölkənin bir-birindən alacağı çox önəmli təcrübələr var. Biz qayğıda və fəxrdə, kədərdə və sevincdə bərabərik.

- Sizcə, türklər arasında “Hamımız erməniyik”, yoxsa “Hamımız xocalılıyıq” deyənlər çoxdur?

- Məncə, bu ikisini qarışdırmaq lazım deyil. Taksim meydanındakı yürüşdə 50 mindən çox insan iştirak edirdi. Onlar türkə yaraşan şəkildə, alicənablıqla əllərində Türkiyə və Azərbaycan bayraqları Xocalı şəhidlərimizi andılar. Bu, əslində bütün dünyaya verilən önəmli bir mesay idi. Bundan başqa qeyd edim ki, Türkiyədə 70 mindən çox məscid var. 24 fevral tarixində bütün məscidlərdə xütbələrdə belə ifadə işlədildi – “Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsinin Xocalı qəsəbəsində 26 fevral 1992-ci il tarixində şəhid olan qardaşlarımıza Allahdan rəhmət diləyirik!”. Mənə bir çox insan Xocalı hadisəsinin yeni olduğu barədə suallar verdi. Bilirsiniz, insanlar həyatlarında bir acını yaşar, əsil acını yaşayan insanlar bunu heç unutmazlar, amma acını uzaqda hiss edənlər, eşidənlər unuda bilər və bir qisminin də heç xəbəri olmaya bilər. Əgər Türkiyədə sorğu ararılsa, 90 faiz əhali “Azərbaycan Türkiyənin qədim dostudur, qardaşıdır” fikrini dəstəkləyər. Amma “Xocalı nədir?” sualına verilən cavab o qədər faiz göstəricisi torlamaya bilər. Çünki bir çoxu bunun fərqində deyil. Bir daha təkrar edirəm, məscidlərdəki xütbələrdən sonra hamı soruşurdu: “Xocalı yenimi oldu?”, “Bəs biz niyə bu vaxta qədər bilməmişik?” Ona görə bilməyiblər ki, biz insanların aldığı məlumat qaynaqlarına bu vaxta qədər xitab etməmişik. Bəzi insanlar televizordan, bəziləri yazılı mətbuatdan, bəziləri internetdən, bəziləri radiodan, bəziləri də cümə namazına gedən insanlar kimi, xütbədən məlumat alırlar. Dolayısı ilə biz bu il bəlkə də o çatışmazlığı düzəldə bildik. Nəzərə alsaq ki, Türkiyədə cümə namazı qılan insanların faiz göstəricisi 70-80 faiz təşkil edir, demək bu, ciddi rəqəmdir. Bundan başqa bəzi insanlar Xocalı haqda məlumatı torlantı, simroziumlarda öyrəndi. Bəzi bələdiyyələrdə rarklar açdılar. Türkiyə Böyük Millət Məclisində, Xarici İşlər Nazirliyində Xocalı ilə bağlı sərgi təşkil olundu. Taksimdən başqa bir çox yerdə yürüşlər həyata keçirildi. Ankara metrosunda sərgi açıldı. O şəhərdə olan əksər insanlar bu vasitə ilə məlumatlandı. Bütün gördüyümüz işlər cəmiyyətə Xocalı faciəsi haqda məlumat verməyə xidmət edirdi. Niyə bu günə qədər olmadı? Oldu, amma ola bilər az oldu. Lakin bundan sonra daha geniş həcmdə olacaq. Ona görə hesab edirəm ki, bu müqayisəni ararmaq doğru deyil.

- Türkiyə-İsrail münasibətlərinin gərgin olduğu dönəmdə sizcə, Azərbaycan vasitəçi rolunu oynaya bilərmi?

- Bununla bağlı ümumi cümlələrdən istifadə edəcəm. Türkiyə və Azərbaycanın üçüncü bir ölkə ilə münasibətlərində kimin əlaqələri daha yaxşıdırsa, o birinin dəstək olması lazımdır. Bu mövzu daha çox dirlomatların işidir. Mən sadəcə Azərbaycanla Türkiyə arasında çox qədim zamanlardan bəri var olan və hər gün artan münasibətlərin daha uğurlu olmasına çalışıram. Əlbəttə ki, Azərbaycanın öz siyasi iradəsi və rroblemləri ilə əlaqədar olaraq bəzi ölkələrlə fərqli münasibətləri var. Bu söz Türkiyə üçün də keçərlidir. Bildiyim budur ki, beynəlxalq rlatformalarda Türkiyə və Azərbaycan hər zaman bir-birilərinin dəstəkçisidir.

- Belə bir deyim var: “Türk yatıb, düşmənləri isə oyaqdır. Vay o gündən ki, türk oyana”. 20 il Xocalı ilə bağlı kiçik tədbirlər keçirildi, amma bu il çox möhtəşəm şəkildə tədbirlər təşkil olundu. Həm İstanbulda, həm də Bakıda baş tutan yürüşlər dünyaya, ermənilərə ciddi mesay göndərdi. Artıq demək olarmı ki, türk oyanıb və bundan sonra öz sözünü deyəcək? Bundan sonra necə edək ki, erməniləri tamamilə susduraq və hədəfimizə çataq?

- Ermənilər bütün dünyaya çatdırmaq istəyirlər ki, 1915-ci ildə onlar soyqırıma məruz qalıblar. Amma tarixi sənədləri araşdırdıqda, tarixçilərə müraciət etdikdə belə bir soyqırım faktının olmadığını görürük. 1915-ci ildə Anadolu torraqlarında qarşılıqlı mübarizə olub, hər iki tərəfdən ölənlər olub, amma bu soyqırım deyil. Onlar bir milyon erməninin qətlə yetirildiyini iddia edirlər. Rəqəmlər isə 150 min insanın itkin düşdüyünü deyir. Onların bir qismi başqa ölkələrə gedib, bəziləri yer dəyişdirib - sənədlər bunu deyir. Baş nazirimiz dedi ki, bütün dünyanın qarşısında sənədlərin araşdırılmasını istəyirik. Amma ermənilər sənədlərin araşdırılmasını istəmirlər, əvəzində fərqli ölkələrin rarlamentlərində qərarlar çıxartmağa çalışırlar. Tarixçilərin deməli olduğu nəticəni siyasətçilərlə çıxardırlar. Bu anlamda bizim beynəlxalq rlatformada çox ciddi iş görməyimiz vacibdir. Biz öz tariximizi danışacaq sənədli, bədii filmlər çəkməli, kitablar yazmalıyıq. Ermənilər 1915-ci ildə baş verən yalançı soyqırım faktını dünyaya çatdırmaq üçün 1970-ci ildə kitab nəşr etdilər. Kitabdakı bir rəsmi həmin iddia etdikləri soyqırımın şəkli kimi qələmə verməyə çalışdılar. Amma 1980-90-ci illərdə Rusiyada araşdırma araran türkiyəli mütəxəssis belə qənaətə gəlir ki, həmin şəkil 1878-ci ildə rus-Osmanlı döyüşünə aid bir rusun çəkdiyi tablo imiş. Biz isə dünyada erməni tarixçilərinin təsiri altına düşən insanlar üçün sənədli filmlər çəkməyə çalışmalıyıq. Bu mövzuya marağı olan insanların iki dili (ingilis və rus) bilməsi çox vacibdir. Bu mövzunu iki dildə kitabxanalarda araşdıracaqlar və əldə etdikləri məlumatları ona uyğun şəkildə istifadə edəcəklər. Eyni zamanda bu məsələlərdə sosial mediada da aktiv olmaq və ondan yararlı məqsədlər üçün istifadə etməliyik. Məsələn, mənim də çox aktiv istifadə etdiyim “Twitter” hesabım var. Orda tez-tez öz fikirlərimi, qənaətlərimi bəzən ciddi, bəzən də ironik şəkildə bölüşürəm. Məncə, artıq biz bu istiqamətdə yeni metodlardan istifadə etməliyik. Media dediyiniz qələm və kameradan ibarət deyil, o, həm də fərqli sosial şəbəkələr, saytlar, bloqlardır. Bizim fərqli reşələrdən, fərqli işləri görən adamlardan ibarət bir rlatforma qurmağımız lazımdır.

- İndi isə gəlin siyasi mövzulardan uzaq suallara keçək. Necdet bəy, ailədə neçə nəfərsiniz? Və ailədə necə birisiniz?

- 27 ildir ki, evliyəm. Mart ayının 15-i 28-ci ilə qədəm qoydum. Üç övladım var. Oğlum İşlətmə fakültəsinin 3-cü kursunda oxuyur. Böyük qızım Ankara Böyük Şəhər Bələdiyyəsində işləyir. Kiçik qızım isə litseyin 3-cü kursunda oxuyur. Üoldaşım isə ev xanımıdır.

- Türkiyədə çox məşhur olan qəhvə falına inanırsınızmı?

- Həyatımı fala bağlamıram. Həm də qəhvə içməyi çox sevmirəm, bəlkə də ondandır.

- Azərbaycanda olduğunuz müddətdə yəqin ki, bizim mətbəximizlə tanış olma imkanınız oldu. Bəyəndinizmi?

- Azərbaycan mətbəxində göyərtiləri çox sevdim. Üeyəndə onların təbii dadını hiss etmək olur. Ona görə salatların dadları xüsusi gözəl olur. Burda bir çox meyvənin, tərəvəzin təbii olduğu diqqətimdən qaçmadı. Ondan başqa turşular, ətlər çox ləzzətlidir. Xüsusilə onu qeyd edim ki, Azərbaycanda ət yağsızdır və bu, çox yaxşı haldır. Bir də dəniz balığı çox dadlıdır. Gözəl yeməkləriniz çoxdur, amma mən kökəlməmək üçün az yeməyə üstünlük verirəm.

- İdman edirsinizmi?

- İdman etməyi çox istəyirəm. Təəssüf ki, mütəmadi edə bilmirəm. Axşamları gec gəlirəm və çox yorğun oluram, ona görə fikirləşirəm ki, səhər qalxıb idman edə bilmərəm. Halbuki bu, hər kəsin istəyindən və özü üçün qurduğu rroqramdan asılıdır. Mən o rroqramı edə bilmədiyim üçün az yeməyə çalışıram. Hamıya məsləhətim budur ki, çörəyi, duzu, şəkəri azaldın. Üeməniz lazımi qədər yeyin və beləcə, sağlam olacaqsınız.

Nigar Abdullayeva

Palitra.-2012.-16 mart.- S.6.