“Hansısa dəyərin zərərli olub-olmamasını ölçmək üçün fəlsəfi platforma lazımdır”

Dəyərlərlə bağlı olaraq müsahibimiz Azərbaycan Fəlsəfə və Sosial-siyasi Elmlər Assosiasiyasının İdarə Heyətinin sədri, professor Səlahəddin Xəlilovdur. Səlahəddin müəllim bizimlə söhbətə belə başladı:

- Bu gün müxtəlif kanallar vasitəsilə yeni dəyərlərlə qarşılaşırıq. İstər-istəməz ya şüurlu surətdə həmin dəyərləri mənimsəyirik, ya da onların təsirinə məruz qalırıq, onların təsir dairəsindən çıxmaq istəsək belə çıxa bilmirik. Yaxud nə bizə doğma, nə yaddır, hansı dəyərlər məqbuldur, hansılarının gələcəkdə dəyişilməsinə ehtiyac var və sair bu kimi məsələlər fəlsəfi müstəvidə müzakirə olunmalıdır. Bunun üçün də bir fəlsəfi platforma olmalıdır. Daha geniş bir dünyagörüşü mövqeyindən bu məsələlərə münasibət bildirilməlidir. Bunun üçün meyarlar müəyyənləşdirilməlidir. Dəyərlərin pis və yaxşı olduğunu hansı meyarlarla ölçəcəyimizi müəyyənləşdirməliyik. Məncə, mənəvi dəyərlər və adət-ənənə, hüquq-əxlaq münasibəti, din-əxlaq münasibəti kimi məsələlərin hər biri ayrılıqda aktualdır. Bəzi xarici ölkələrdə avantürist qüvvələr var ki, müsəlman xalqlarının dini heysiyyatına toxunurlar. Onlar bu zaman geridə qalmış bir sıra müsəlman xalqlarının təhqirlərə və təhriflərə dözümsüzlüyünü nəzərə alıb qəsdən, bu xalqları öz dayanıqlı vəziyyətindən çıxarmaq və qarışıqlıq yaratmaq məqsədi ilə avantüralara əl atırlar. Təcrübə göstərir ki, geri qalmış xalqlar bu cür avantüralara çox kəskin reaksiyalar verirlər və beləliklə də avantürist qüvvələr öz məqsədlərinə çatmış olurlar. Əslində belə təxribatlarda dözümlülük və təmkin nümayiş etdirmək tərbiyə olunmalıdır. Əsas odur ki, biz özümüz kimisə təhqir etməyək. Biz bu məsələlərdə təhqirlərin fövqündə durduğumuzu nümayiş etdirməliyik. Başqalarının dəyərlərinə hörmətlə yanaşmaq, buna hər məqamda əməl etmək bizim üçün əsas götürülməlidir. Başqa dinlərə, onların liderləri və peyğəmbərlərinə hörmətlə yanaşmaq hər kəsin borcudur. Biz heç zaman başqalarının dini heysiyyatına toxunmamışıq, onlar haqqında nə KİV-də, nə də başqa bir yerdə təhqiramiz ifadələr işlətməmişik və işlətmərik. Sadəcə olaraq başqa ölkələrdə söz azadlığından sui-istifadə olunması halları var, görünür, o ölkələrdə bu sahədəki vəziyyət düzgün tənzimlənmir. Bu isə artıq söz azadlığı demək deyil. Hər hansı bir azadlıq forması başqalarının azadlığını məhdudlaşdırmayacağın təqdirdə azadlıq hesab olunur və məqbuldur. Əgər başqalarının azadlığına, heysiyyatına toxunursansa, bu, azadlıq yox, anarxiya sayılır. Bu baxımdan peyğəmbəri və müsəlman heysiyyatını təhqir edib “biz azad sözün tərəfdarıyıq” deyənlər əslində anarxistdirlər. Necə olur ki, bir başqasını təhqirə görə cinayət məsuliyyəti var, amma milyonları təhqirə, onların müqəddəs hisslərinə toxunulmasına yol verilir? Bu cür hallar rast gəlinən ölkələrin özlərinin yeritdiyi siyasətdə də müəyyən qüsurlar var.

- Onlar tərəfindən bu kimi məsələlərə yanaşmada ikili standartların olduğu tez-tez bildirilir...

- Bəli, bu cür yanaşmalar ikili standartlardan xəbər verir. Görünür, biz söz azadılığı məsələlərinin düzgün təfsir olunması və düzgün çatdırılması məsələlərində də çox diqqətli olmalıyıq. Hər bir xalqın bu kontekstdə özünəmnəxsusluğunu və hər bir adət-ənənənin spesifikasının nəzərə almaq tələb olunur. Bununla yanaşı biz özümüz də dözümlülüyü artırmaq və başqasının avantürasına uymamaq və onun təxribatında oynamamaq dərəcəsində informasiyalı, dözümlü olmaq vərdişlərini gücləndirməliyik. Bizdə zatən bu, var, amma bizimlə eyni dini mənsubluğu bölüşən bəzi ölkələrdə bu, çatışmır, yəqin ki, bu ölkələrdə sözügedən məsələ ilə bağlı maarifçilik, məlumatlandırma və davranış işi daha yüksək səviyyədə qurulmalıdır. Biz mənəvi dəyərlər deyəndə buraya əxlaqı, adət-ənənələri və dini də daxil edirik. Bunların qorunub saxlanması o demək deyil ki, biz bunları mütləqləşdirməliyik və müasir dövrün tələblərini hər hansı bir formada nəzərə almamalıyıq. Amma eyni zamanda müasirlik heç də o demək deyil ki, biz keçmişimizə arxa çevirməliyik, yaxud əcdadlarımızın ruhunu təhqir etməliyik. Belə şeylərə yol verilməməlidir...

- Telekanallardakı bir sıra verilişlərdə bu baxımdan dəyərlərlə bağlı məqamlar nəzərə alınmır...

- Televiziya verilişlərimizdə çox tez-tez açıq formada olmasa da, bizim əxlaqi- mənəvi dəyərlərimizə qarşı həqarətlər olur. Həmçinin həmin verilişlərdə vulqarlıq, bayağılıq təbliğ olunur. Bunların da qarşısı hansısa formada alınmalıdır. Çünki bəziləri dolayı olaraq mənəvi ləyaqətimizə sataşmaq niyyətindədir. Bizim bu kimi cəhdlərə qarşı tədbir görməyimiz və cavab verməyimiz hətta hüquq normaları çərçivəsindöə də müəyyənləşdirilməlidir. İctimaiyyətin bu cür televiziya veriilişlərini məhkəməyə vermək təcrübəsi və hüquqi mexanizmi formalaşdırılmalıdır. Bu cür verilişlərə görə telekanallar cərimə olunmalıdırlar. Bu cür verilişlərin zərərli olduğu dərk edilməli, onlar yığışdırılmalıdır.

- Qadağalarla bu verilişlərin yayılmasının qarşısını almaq mümkündürmü?

- Hər şey mümkündür. Təkcə yasaqlarla yox. Təkcə qadağalarla nəyi isə ləğv etmək mümkün deyil. Amma nəyisə qadağan edirsənsə, onun yerinə başqa birini təklif etməlisən. Müasirlik lazımdır, amma müasirlik bayağılıqla birləşmiş şəkildə yox, yüksək kriteriyalar nəzərə alınmaqla, yaradıcılıq nümunələri ilə təqdim edilməlidir. Yəni müasirlik bayağılığa alternativ olan daha yüksək yaradıcılıq məhsulları ilə insanlara aşılanmalıdır. Əgər məzhəkəçilik baş alıb gedirsə, təhqir və özümüzü alçaltmaq hesabına gülüş yaratmaq forması varsa, bu, hardasa yüksək sənətin, eləcə də yüksək ədəbiyyatın öz yerini bayağılığa təslim etdiyi anlamında qəbul edilə bilər. Qeyd etmək yerinə düşər ki, burada ictimai fikrin təmsilçiləri, universitetlər, ictimai təşkilatlar, yaradıcı birliklərin hamısı öz sözünü deməlidir.

- Burada telekanlallarda kadrların hazırlıqsız olması, yüksək meyarlarla və daha məzmunlu verilişlərin hazırlanmasında bacarıqsız olmaları kimi məqamlar da var...

- Bu məqam da var. Əgər bu cür kadrlar həmin səviyyəyə enirlərsə, deməli, onların təhsili kifayət qədər olmayıb. Onların ya yeri səhv düşüb, ya da ixtisaslarının, peşələrinin məramını düzgün anlamayıblar. Əgər düzgün anlasaydılar, xalqa xidmət etmək əvəzinə, xalqın heysiyyatına toxunmaq yolunu seçməzdilər...

- Verililşlərin buraxılmasına məsul kulturoloji ekspertlərin, yaxud bədii şuraların fəaliyyətinə ehtiyac varmı?

- Bədii şuraların fəaliyyətinə ehtiyac var, amma tək bədii yox, idea-bədii şuralar telekanallarda fəaliyyət göstərməli, yaradıcı heyəti düzgün yönləndirməlidir. Mənəviyyatı yüksək səviyyədə bilən və onu istənilən məqamda düzgün təqdim etməyi bacaran insanlar bu ideya-bədii şuralarda iştirak etməlidir. Məsələn, İctimai Televiziyada hazırda bir Yayım Şurası fəaliyyət göstərir. Bu şura verilişlərə müəyyən dərəcədə təsir göstərə bilir. Doğrudur, bu, ideya-bədii şura deyil, amma hər halda bir qurumdur ki, sözügedən məsələdə nəzarət həyata keçirə bilir. Digər kanallarda da buna bənzər şuralar olmalıdır. Eyni zamanda bu məsələ ilə bağlı olaraq müvafiq dövlət qurumlarının səlahiyyətləri daha da artırılmalıdır.

İlkin AĞAYEV

Palitra.- 2012.- 3 oktyabr.- S.11.