“İstiqlal Muzeyinin fəaliyyətində Azərbaycan dövlətçiliyinin təbliğatı böyük yer tutur”

Layihə çərçivəsində növbəti müsahibimiz Azərbaycan İstiqlal Muzeyinin direktoru Fəridə Şəmsidir:

- Azərbaycan İstiqlal Muzeyi Nazirlər Kabinetinin 9 yanvar 1991-cı il tarixli 9 saylı qərarına əsasən yaradılıb. Muzey yaradılandan dərhal sonra sənədlərin işlənməsi və arxivlərin öyrənilməsi zamanı çox maraqlı və mühüm bir məqam aydın oldu. Azərbaycanın ilk rəsmi muzeyi 1919-cu il dekabrın 7-də Azərbaycan parlamentinin eqidası altında yaradılmış muzey idi. O, Azərbaycanın görkəmli sənətşünas alimi Məmməd Ağaoğlunun (1896-1949) təşəbbüsü ilə təsis olunmuş və İstiqlal adını daşıyırdı. Birinci yaradılan muzeydən heç bir eksponat qalmasa da, 1991-ci ildə yaradılmış muzey mədəniyyət naziri Polad Bülbüloğlunun 23 dekabr 1992-ci il sərəncamı ilə «İstiqlal» adını alaraq birinci muzeyin mənəvi varisi oldu. Muzeyin yaradılmasında məqsəd ən qədim zamanlardan müasir dövrümüzə qədər Azərbaycan xalqının mədəni-tarixi həyatındakı mühüm hadisələri və öz istiqlalı uğrunda apardığı mübarizə mərhələlərini ardıcıl əks etdirməkdir. Muzey işçilərinin zəhməti nəticəsində 20 minə yaxın eksponat toplanıb. Bunlar nadir sənədlər, fotoşəkillər, numizmatik kolleksiyalar, bədii əsərlər və digər əşyalardır.

- Muzey ziyarətçilərinin hansı maraqlı faktlarla tanış olmaq imkanı var?

- İstiqlal Muzeyi Muzey Mərkəzinin 3-cü mərtəbəsində yerləşir və 6 zaldan ibarətdir. I zalda Azərbaycanda ən qədim zamanlardan başlayaraq XIX əsrin sonlarına qədər olan milli-azadlıq hərəkatının tarixi ilə tanış olmaq olar. Yerin azlığına görə burada ən qədim dövrə, Xürrəmilər hərəkatına, Səfəvilər dövlətinə, Gülüstan və Türkmənçay müqavilələrinin bağlanmasına, Azərbaycanın Rusiyaya birləşdirilməsinə aid bütün materiallar cəmləşib. II zal ölkə tarixindəki qısa, lakin öz mahiyyətinə görə çox zəngin olan bir dövr, XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərini əks etdirir. Bu, mədəniyyət və elmin, neft sənayesinin inkişafı və bunun da nəticəsi kimi Z.Tağıyev, Ş.Əsədullayev, A.Nağıyev və başqa xeyriyyəçilər tərəfindən maliyyələşdirilən yeni binaların, məktəblərin, teatrların və xəstəxanaların tikilməsi dövrü idi. Bu zalda həm də XX əsrin birinci yarısında Azərbaycanı titrətmiş gur hadisələrlə də tanış olmaq olar. Rusiyanın tərkibinə daxil olmuş Azərbaycanın şimal hissəsində də XX əsrin əvvəllərində Rusiyanı bürüyən dəyişikliklər baş verirdi - bu, ilk inqilabi dərnəklərin yaranması, fəhlələr içərisində inqilabi təbliğat və Azərbaycanda sovet hökumətinin qurulması idi. Lakin bundan başqa 1905-1918-ci illərdə Azərbaycan xalqı ermənilər tərəfindən soyqırıma da məruz qaldı. Dəhşətli qırğın və təcavüz faktları həmin illərin fotoxronikasında öz əksini tapıb. Həmin illərin parlaq faktı 1918-ci il mayın 28-də təsis olunmuş ADR-in fəaliyyəti idi. Cəmi 23 ay mövcud olmuş ADR bir çox demokratik dəyişikliklər həyata keçirib, Şərqdə ilk demokratik dövlət olub. Muzeyin ikinci zalında Azərbaycan tarixinin bu mühüm dövrü haqqında dolğun məlumat almaq olar. Gülüstan və Türkmənçay müqavilələrinin bağlanmasından sonra Azərbaycanın cənub hissəsi İrana birləşdirildi. Xalqı bu cür böldülər, lakin birləşmək, müstəqillik ideyası azərbaycanlıların Cənubi Azərbaycanda mübarizəsinin başlıca faktoruna çevrildi. Muzeyin III zalı məhz bu mövzuya həsr olunub. «21 Azər» hərəkatının iştirakçısı olmuş tarixçi Lütfəli Ərdəbilinin köməyi ilə yığılmış materiallarda Cənubi Azərbaycanda XX əsrin birinci yarısında baş verən hadisələr - 1905-1911-ci illər Məşrutə hərəkatı, 1917-1918-ci illər Ş.M.Xiyabani hərəkatı və 1941-1945-ci illərdəki «21 Azər» hərəkatı öz əksini tapıb. Bu zal gələn iranlı qonaqların və dünyanın müxtəlif güşələrində yaşayan azərbaycan diasporunun xüsusi marağına səbəb olur. Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qurulması, Azərbaycanın SSRİ-nin tərkibinə daxil olması cəmiyyətin inkişafında öz şərtlərini diktə edirdi. SSRİ-də baş verən bütün hadisələr Azərbaycanda da əks olundu. Azərbaycanın minlərlə ən yaxşı oğulları siyasi repressiyalara məruz qaldı. Ekspozisiyanın IV zalının bir hissəsi bu mövzunu əks etdirir. Elə buradaca Böyük Vətən müharibəsi mövzusuna aid olan eksponatlarla tanış olmaq, Azərbaycan xalqının düşmən üzərində qələbəyə verdiyi töhfəsi haqqında öyrənmək olar.

- Müstəqillik tariximizlə bağlı muzeydə materiallar varmı?

- Azərbaycan üçün ölkənin müstəqilliyinə gedən yol çox keşməkeşli olub. Ermənistanın başladığı müharibə, 1990-cı il qanlı 20 Yanvar hadisələri, sonrakı illərin faciəli hadisələri günahsız qurbanlara səbəb oldu. Şəhidlər, qaçqınlar, işğal olunmuş torpaqlar - bütün bunlar həmin dövrün reallıqlarıdır. Lakin buna baxmayaraq 1991-ci il oktyabrın 18-də ölkənin müstəqilliyi elan edildi. Azərbaycanın inkişafında yeni mərhələ 1993-cü ildə, ölkəmizin ümummilli lideri Heydər Əliyevin hakimiyyət sükanını ələ almasından sonra başladı. Ölkə tarixinin bu dövrünün fotoxronikasını, Qarabağ müharibəsinə aid eksponatları muzeyin V zalında görmək olar. VI zal Azərbaycan tarixinin günümüzə qədər olan bütün sonrakı dövrünü əks etdirir. Burada müstəqil Azərbaycanın Konstitusiyasının qəbul olunması, dövlət və ordu quruculuğu, iqtisadiyyat və neft siyasəti, xarici siyasət və beynəlxalq təşkilatlarda iştirak- BMT, ATƏT (Lissabon sammiti, ATƏT-in İstanbul sammiti) və başqa mühüm sahələrdəki fəaliyyətlə bağlı fotoxronika ilə tanış olmaq olar. 1993-cü il iyunun 15-i tariximizə Milli Qurtuluş Günü kimi daxil olub. Bu tarixdən başlayaraq ölkəmizin keçdiyi inkişaf yolu haqqında muzeyin ziyarətçilərinə VI zalda geniş məlumat verilir. Burada müstəqil Azərbaycanın dövlət və ordu quruculuğunu, xarici siyasətini, iqtisadiyyatını, Azərbaycanın tarixi üçün çox əhəmiyyətli olan "Əsrin müqaviləsi"nin (1994) bağlanması, ölkəmizin mədəniyyətini, beynəlxalq təşkilatlarda iştirakını əks etdirən fotoxronika nümayiş olunmaqla yanaşı Prezident İlham Əliyevin fəaliyyətini əks etdirən materiallar diqqəti cəlb edir. Onu da qeyd edim ki, 2011-ci ildə Prezident İlham Əliyev Bakı şəhərində İstiqlal Muzeyinin tikintisi ilə bağlı tədbirlər haqqında sərəncam imzalayıb.

- Muzeyə yeni eksponatlar daxil olurmu?

- 1993-cü il 6 may tarixində Füzuli Rayon Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyinin 711 eksponatı, 1993-cü ilin 10 dekabr tarixində Cəbrayil Rayon Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyinin 16 minə yaxın eksponatı İstiqlal Muzeyinin fonduna qəbul edilib. Bu eksponatlar bugünədək muzeydə saxlanılır və muzeydə keçirilən muxtəlif sərgilərdə nümayiş olunur. Bundan başqa muzeydə Azərbaycan tarixinin müəyyən tarixi hadisələrinə həsr olunmuş müxtəlif tədbirlər, görüşlər, sərgilər keçirilir. Azərbaycan İstiqlal Muzeyinin fəaliyyətində gənclərin patriotizm və Vətənə məhəbbət ruhunda tərbiyə olunması, Azərbaycan dövlətçiliyinin təbliğatı, Azərbaycan tarixinin daha dərindən və incəliklərinə qədər öyrənilməsi çox böyük yer tutur. Muzeyə yeni eksponatlar daxil olur ki, son belə eksponatlardan biri tanınmış jurnalist-publisist, "Bakinski raboçi" qəzetinin baş redaktorunun müavini, Qaçqınlar və Məcburi Köçkünlərin Hüquqlarının Qorunması Mərkəzinin rəhbəri Tatyana Çeladze tərəfindən təqdim olunub, o, ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdiyi Xocalı soyqırımı ilə bağlı bəzi sənədləri Azərbaycan İstiqlal Muzeyinə təhvil verib. Həmin sənədlər Xocalı faciəsinin şahidlərinin dindirilmə protokolları, itkin düşənlər haqqında protokollar, ekspert rəyləri və sairdir. Bu eksponatlar 2013-cü ildə Azərbaycan İstiqlal Muzeyində Xocalı faciəsinə həsr olunmuş sərgi-tədbirdə nümayiş olunacaq.

Nigar Abdullayeva

Palitra.- 2012.- 14 sentyabr.- S.11.