Kulturologiya zamanın nəbzini tutan baxışlar sistemidir

Bu gün Azərbaycan cəmiyyətində kulturoloji maarifləndirilmə məsələləri aktual məsələlərdən biri kimi müzakirə edilməkdədir. Belə ki, cəmiyyətin geniş təbəqələrinin bu məsələlərlə bağlı ətraflı maarifləndirilməsi olduqca önəm kəsb edir. Xatırladaq ki, ötən saylarımızda layihə çərçivəsində bu mövzuya bir neçə dəfə toxunmuşuq. Bu dəfə isə sözügedən mövzuya bir qədər elmi-nəzəri rakursdan yanaşmağı qərara aldıq.

Beləliklə, layihə çərçivəsində mövzu ilə bağlı müsahibimiz Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumunun sədri, “kitabxana.net” Milli Virtual Kitabxananın rəhbəri, yazıçı-kulturoloq Aydın Xandır (Əbilov). Mövzu ilə bağlı fikirlərini bildirən A.Xan qeyd etdi ki, çağdaş kulturologiya klassik düşüncə texnologiyalarına rəğmən daha çevik və qlobal geomədəni, milli və bəşəri baxışlar sistemini özündə birləşdirir: “Bu mənada bir nümunə göstərmək mümkündür. İslam Şərqini, eləcə də Hindistan, Çin, ABŞ, Qərb müsəlmanlarını çalxalayan növbəti təhrikedici “incəsənət” nümunəsi - ABŞ vətəndaşı rejissor Sem Besilin çəkdiyi qalmaqallı, heç bir sənət dəyəri kəsb etməyən, islamofobiyanın növbəti göstəricisinə çevrilmiş “Müsəlmanların məsumiyyəti” adlı film bir daha sübut etdi ki, ənənəvi baxışlarla mədəniyyətə qiymət vermək olmaz. Hətta bir çox kulturoloqlar da ortaq məxrəcə gəlməyə başlayıblar ki, hər yaradılan sənət nümunəsini böyük mənada mədəniyyət əsəri saymaq olmaz. Məlum mövzuda təhrikedici karikatura, eləcə də bu mənasız növbəti film qalmaqalı İslam dünyasında Qərbə qarşı növbəti əks-reaksiyaya səbəb oldu: bir sıra ölkələrdə ABŞ səfirliyinə hücum, diplomatların həyatına qəsd və başqa şiddət halları göstərir ki, sivilizasiyalararası münaqişəyə, insanların hiddətinə səbəb olan, dini baxışlara həqarət edən, mədəniyyətin dialoquna xələl gətirən istənilən əsər rədd edilməlidir. Bir sözlə, bu cür mənfi enerjili “sənət əsərləri” bəşəriyyətin, hər hansı millətin, yaxud qrupun incəsənətinə aid edilməməli, pislənilməlidir, ictimai-mədəni şəkildə bu cür nümunələri yaradanlardan üz çevirmək lazımdır ki, başqalarına da ibrət olsun...”Kulturoloq düşünür ki, Azərbaycan cəmiyyəti qədim Şərqin və inkişaf etmiş Qərbin müxtəlif dəyərlərini özündə birləşdirən kulturoloji məkana malikdir: “Əsrlər boyu dünyanın elə bir intellektual-kreativ dəyərini tapmaq mümkün deyil ki, məmləkətimizə öz təsirini bağışlamasın. Azərbaycanda tarixən də, indinin özündə də atəşpərəstlik məbədi ilə xaçpərəstlik kilsəsi müsəlman məscidi ilə yanaşı qurulub, müxtəlif inanclı, dünyagörüşlü insanları bir araya gətirib. Klassik şairlərdən tutmuş, ta alim və indiki yazarlara qədər dünyanın sivil dəyərlərini öyrənib öz yaradıcılıqlarında, əsərlərində təbliğ ediblər. Nizami, Tusi, Nəsimi, Füzuli, Axundov, Cavid, Səməd Vurğun, Rəsul Rza kimi klassiklərin əsərlərini yada salaq. Axtarsaq, Hindistan, Çin kimi nisbətən yaxın ölkələrlə yanaşı, hətta uzaq Güney Amerika kimi bir mədəni mühitin Markes, Borxes, Kastaneda kimi nümayəndələrinin əsərləri, yaxud hindu-Maya mədəniyyəti, fəlsəfəsi vasitəsilə bizə xüsusi təsirini görə bilərik. Bu isə Azərbaycanda dünyaya çıxarılası universal, multimədəniyyət nümunələrinin yaranmasına stimul verir. Dünya Alim Qasımovun ifasında milli muğamlarımızı məhz bu səbəbdən rahat qavraya, qəbul edə bilir. Biz hələ Üzeyir Hacıbəyov, Qara Qarayev, Fikrət Əmirov kimi bəstəkarlarımızın, Səttar Bəhlulzadə, Toğrul Nərimanbəyov, Tahir Salahov kimi rəssamların yaratdıqları ümumbəşəri əsərləri demirik”. Kulturoloq qeyd edir: “Ölkəmizdə təşkil olunan dünyaçaplı mədəniyyətlərarası forumlar, müxtəlif beynəlxalq tədbirlər, sivilizasiyalar və dinlərarası dialoqa xidmət edən konfrans iştirakçıları da vurğulayır ki, Azərbaycan Şərq-Qərb inteqrasiyasına özünəməxsüs dəyərlər, töhfələr verməklə, müxtəlif qütblərə ayrılmış bəşəriyyətə bir amal uğrunda - tolerant birgəyaşayış mədəniyyətinin inkişafına xüsusi təkan vermiş olur.Respublikamızda son illər kitabxana, teatr, kino, ədəbiyyat, muzeylər, tarixi yerlər və abidələr, təbiət qoruqları, ekoloji mühafizə, elektron dövlət, virtual kitabxanalar, təhsil, elm və incəsənətin inkişafı ilə bağlı yeni-yeni dövlət proqramları həyata keçirilir.

Dövlətin bu qayğı və diqqəti isə cəmiyyətimizin kulturoloji inkişafına yönəlib. Əlbəttə, hər bir sahədə işlərimizin yüksək səviyyədə getdiyini söyləmək olmaz. Milli kino, elitar musiqi sahələrimiz, eləcə də kulturoloji təhsil, elmin bu istiqamətinə diqqət, maraq hələ də arzuolunan səviyyədə deyil. Təəssüflər olsun ki, bizdə hələ də kulturologiyanın nəhəng bir elm - intellektual-kreativ düşüncə sahəsi olduğunu anlayan insanların sayı yetərincə deyil. Qonşu Rusiya və dünyanın aparcı ölkələrində hələ orta məktəb-liseylərdə “Kulturologiya”, “Kulturologiyanın tarixi”, “Kulturologiyanın əsasları və nəzəriyyəsi” kimi məcburi fənlər ayrıca dərs sahəsi kimi keçirildiyi halda, Azərbaycanda heç ali təhsil ocaqlarının rəhbərləri bu elmin mahiyyətini anlamırlar. Bu da öz növbəsində cəmiyyətin bütün sahələrinə nüfuzetmə imkanına malik bir düşüncə texnologiyası, elm sahəsi olan milli kulturologiya sahəsinin inkişafını ləngidir, bəzi hallarda isə onun bağlı olduğu digər elmi-praktik istiqamətləri zəiflədir”. Kulturoloq bildirir ki, ölkəmizdə hələ də kulturologiyaya aid kitablar - nəşr olunan dərsliklər, monoqrafiyalar, dərs vəsaitləri, elmi məqalələr, analitik yazıların sayı o qədər azdır ki, onlar hətta beynəlxalq kataloqlara düşmür. Milli kulturoloji ədəbiyyatın keyfiyyətindən danışmağa belə dəyməz: problem o qədər aktualdır ki, bəzən ciddi fəsadlara aparıb çıxarır. Bu günlərdə Azərbaycan Respublikası Müəllif Hüquqları Agentliyi ali məktəblərin birində kafedra müdiri işləyən bir alimin kulturologiyaya aid dərsliyinin pirat olduğunu, başqa alimlərin uyğun kitablarından köçürmələrin baş verdiyini elan etdi. Onsuz da bu sahə Azərbaycanda az inkişaf edib, onu daha çox mədəniyyətşünaslıq kimi qəbul edirlər. Peşəkar kulturoloq alimlərin, mütəxəssislərin sayı məhduddur, onların da imkanlarından istifadə olunmur. Bura bizim kulturologiya ədəbiyyatımızın böyük hissəsinin ruslardan və başqa millətlərin alimlərindən tərcümə edilmiş əsərlərdən ibarət olduğunu da əlavə etsək, problemin aktuallığı aydın sezilər.Şəxsən humanitar kulturologiyaya aid iki kitabın, çoxsaylı məqalələrin müəllifi olaraq bir sıra ali təhsil ocaqlarına kulturologiya fənnini keçməklə bağlı müraciətlər etsəm də, hamı vacibliyini vurğulayır, amma qabağa düşəni olmur, mövcud təhsil siyasətində dəyişikliklərə imkan vermədiyini söyləyirlər”. Kulturoloq bu sahədə konkret təkliflə də çıxış etdi: “Bir daha ölkə ictimaiyyətinə, təhsil sahəsinin mütəxəssislərinə, aidiyyəti dövlət orqanlarına müraciət edib deyirik: nəinki ali təhsil ocaqlarımız, universitet və texnikumlarımızda, eləcə də orta məktəb-liseylərimizdə mütləq “Kulturologiya”, “Kulturologiynın tarixi”, “Kulturologiyanın əsasları və nəzəriyyəsi”, “Çağdaş kulturoloji məktəblər” kimi məcburi fənlər ayrıca fənn sahəsi kimi keçirilməli, yeni nəslin dünyagörüşündə kulturoloji baxışlar möhkəmləndirilməlidir”.

İlkin AĞAYEV

Palitra.- 2012.- 18 sentyabr.- S.11.