“Türk fəlsəfi irsinin 20 cildlik antologiyasının ərsəyə gətirilməsi planlaşdırılır”

Səlahəddin Xəlilov: “Bu irs bütün türk dünyasına aid olan ortaq fəlsəfi sərvət kimi təqdim ediləcək”

Ötən sayımızda xəbər verildiyi kimi, sentyabrın 27-28 tarixlərində Bakıda Azərbaycan, Türkiyə və Qazaxıstan filosofları birgə “Mədəniyyətlərin dialoqu şəraitində türk dünyasında fəlsəfə və mənəvi dəyərlər” mövzusunda beynəlxalq elmi konfrans keçirəcəklər. Konfrans türk dünyasında fəlsəfi tədqiqatların əlaqələndirilməsi, türk cəmiyyətlərinin elmi-fəlsəfi konsolidasiyası baxımından böyük önəm daşıyır. Həmçinin bu kontekstdə elmi-fəlsəfi inteqrasiyanın aparılması üçün konkret hansı işlərin həyata keçiriləcəyi də mühümdür. Suallarımızı bu sahədə təşəbbüslər irəli sürən Azərbaycan Fəlsəfə və Sosial-Siyasi Elmlər Assosiasiyasının İdarə Heyətinin sədri, professor Səlahəddin Xəlilov cavablandırır.

- Xarici ölkələrdə fəaliyyət göstərən fəlsəfə cəmiyyətləri ilə əlaqələriniz necə qurulub?

- Biz Amerikada, Avropada, Türkiyədə və bəzi MDB ölkələrində fəaliyyət göstərən fəlsəfə qurumları ilə intensiv əlaqələr saxlayırıq. Onların dərgilərində bizim məqalələrimiz çap olunur. Eləcə də bizim fəlsəfə ilə bağlı dərgimizdə onların məqalələri müntəzəm çap olunur. Amerika Fəlsəfə Cəmiyyəti və Avropadakı fəlsəfə qurumları, həmçinin bir çox fəlsəfə təşkilatları var ki, biz onların üzvüyük. Yəni burada bir şəxs kimi üzvlükdən söhbət gedir. Eyni zamanda bizim Azərbaycan Fəlsəfə və Sosial-Siyasi Elmlər Assosiasiyası bir çox beynəlxalq təşkilatların üzvüdür. Amma Türk Dünyası Fəlsəfə Birliyini yarada bilsək və jurnalını heç olmasa ildə 6 dəfə çap edə bilsək, bu sahədə olan prosesləri dünyaya çatdıra bilərik. Düşünürəm ki, bu, böyük uğur olacaq. Bizim müştərək layihələrimiz, birgə işlərimiz üçün bundan sonra böyük imkanlar yaranmış olacaq. Məsələn, bizim belə bir layihəmiz var – sözügedən sahədə çalışan gənc alim və tədqiqatçılar üçün “Yaz okulları”, yəni “Yay məktəbi” layihəsi. Bu layihənin yaxın zamanlarda reallaşdırılması nəzərdə tutulub. Eləcə də TİKA da bu layihəni maliyyələşdirməyə söz verib, bu məsələ adıçəkilən təşkilatla da artıq razılaşdırılıb. Layihənin əsas məğzi odur ki, 30-40 nəfər magistrant və doktorant, eləcə də 33 yaşına qədər olan gənc alim və tədqiqatçılar istirahət düşərgələrindən birində iki həftəlik bir yerdə olacaqlar. Bu düşərgə əgər Azərbaycanda təşkil ediləcəksə, Göygöldə, Şamaxıda, Qəbələdə, Nabranda və sair bu cür istirahət zonalarında keçirilə bilər. Yaxud Türkiyədə Antalyada, Egey sahillərində, yaxud Qazaxıstanın, Orta Asiyanın istirahət zonalarında bu cür düşərgələr təşkil edilə bilər. Bu cür yerlərdə yay aylarında istirahət və fikir mübadiləsi, fəlsəfi diskussiyalar aparmaq olar. Bu “Yay məktəbi” iki həftəlik bir proqramdır. İki həftə ərzində böyük filosoflarla, türk dünyasının tanınmış fəlsəfə simaları ilə görüşlər, təmaslar təşkil olunacaq. Yəni fəlsəfə adamları ilə gənc tədqiqatçılar və alimlər arasında qeyri-rəsmi, qeyri-formal ünsiyyətlər qurulacaq.

- Bu cür məktəblərdən hansı konkret nəticələr gözlənilə bilər?

- Bu cür “Yay məktəbləri”ndən gözləntilər çoxdur. Birincisi, fikir mübadiləsi və fəlsəfi diskussiya baxımından bu cür düşərgəər çox önəm daşıyır. Gənc tədqiqatçılar yeni ideyalar, tədqiqat istiqamətləri barədə informasiya mübadiləsi edirlər və onların motivasiyaları daha da artmış olur. İkincisi isə biz bu düşərgə müddətində həmin gənc alim və tədqiqatçılar arasında istedadlıların seçilib müəyyənləşdirilməsinə də nail olacağıq. Onlar arasında daha istedadlıları “Yay məktəbi” ərzində özünü yəqin ki tanıtmış olacaq. Biz onları seçib ayıracağıq. Onlara gələcəkdə tədqiqatlar aparmaq üçün daha yaxşı şərait yaratmağa çalışacaq, onları mütəmadi olaraq öz tədbirlərimizə dəvət edəcəyik. Biz onlara şərait yaradacağıq ki, onlar bizim işimizi davam etdirsinlər, eləmədiklərimizi gələcəkdə həyata keçirsinlər. Məsələn, Amerikada, digər inkişaf etmiş ölkələrdə fəlsəfəni bitirib gələn istedadlı və ingiis dilini mükəmməl bilən gənclərimiz var. Onların motivasiyası və bacarıqları da yüksək səviyyədədir. Onlar həm də bizim ideyalarımızın, konsepsiyalarımızın xarici ölkələrə çıxarılmasına, fikirlərimizin daşınmasına vasitəçilik edə bilərlər. Onlar bu işdə türk dünyası fəlsəfəsinin dünyada tanınmasına, daha geniş və operativ yayılmasına yardımçı ola bilərlər. Yəni bu cür düşərgələr gənclərlə, gənc tədqiqatçılarla yaşlı nəslin arasında bir körpü, bağlantı rolunu da oynaya bilər ki, qarşılıqlı faydalı fəaliyyətə nail olunsun. Bu baxımdan “Yay məktəbi”nin çox böyük bir layihə olduğunu düşünürəm. Eyni zamanda bu ayın 27-28-i tarixlərində keçirəcəyimiz beynəlxalq konfrans da türk dünyası fəlsəfə adamlarının sıx iş birliyinə və birgə fəaliyyətə nail olunması məqsədi daşımaqla oxşar amallara xidmət edir. Onu da qeyd edim ki, bu konfrans da TİKA tərəfindən maliyyələşdirilir. Mən mayda Ankarada Təhsil Sosiologiyası ilə bağlı Birinci Beynəlxalq Simpoziumda iştirak etdiyim vaxt orada TİKA-nın başqanı Sərdar bəylə görüşdük və belə qərara gəldik ki, türk dünyasının ortaq fəlsəfi məsələlərinə həsr olunmuş ildə azı iki tədbir keçirilsin. Qeyd etiyim kimi, bu tədbirlər araşdırma xarakterli olmaqla əhəmiyyət kəsb edir. Onu da qeyd edim ki, bu ümumi işə yəqin ki, həm Azərbaycanın, həm Türkiyənin, həm də Qazaxıstanın və gələcəkdə Qırğızıstanın və sair türk ölkələrinin müəyyən rəsmi dairələri də yəqin ki maddi dəstək verəcəklər. Bizim dövlət başçılarının arasında da son dövrlərdə bir neçə belə görüşlər keçirilib. Bu görüşlərdə qarşılıqlı fəaliyyətlərin aparılması məsələləri müzakirə olunub, həyata keçirilib. Çoxlu birgə iqtisadi, strateji layihələr həyata keçirilib, indi isə artıq elm, mədəniyyət sahəsində birgə layihələr həyata keçirilməsi barəsində danışıqlar gedir, müəyyən sahələrdə və səviyyələrdə bu sahədə birgə fəaliyyət aparılır. Bunlardan ən mühümlərindən biri isə ortaq fəlsəfə tədqiqatlarının aparılması və birliyin yaradılması ilə bağlı razılaşmaların olmasıdır. Bu baxımdan hər bir türk xalqının ayrıca yox, ümumilikdə türk fəlsəfi irsinin 20 cildlik antologiyasının ərsəyə gətirilməsi planlaşdırılır. Bu baxımdan bu irs bütün türk dünyasına aid olan fəlsəfi sərvət kimi təqdim ediləcək. Onsuz da bir çox tarixi məqamlara görə hər hansı bir fəlsəfi irsi konkret və ayrıca bir türk xalqına aid etmək də çətindir. Əslində İslam dünyası miqyasında bu fəlsəfi irs daha genişdir, amma biz bu miqyası daha da konkretləşdirərək türk dünyasını əsas götürürük. Beləliklə, biz türk fəlsəfi irsinə aid ontologiya və eyni zamanda da müasir türk xalqları filosoflarının, tədqiqatçılarının əsərlərindən də nümunələri nəşr etməyi düşünürük. Bundan başqa, müasir filosoflarımızın əsərlərinə və fəlsəfi proseslərə aid illik məcmuələrin nəşrini və digər belə layihələri həyata keçirə bilərik. Onu da qeyd edim ki, bu sahədə qazaxlar artıq irəli düşüblər. Qazaxlar artıq “mədəni irs” layihəsi çərçivəsində bir cildlik “Müasir türk fəlsəfəsi”ni çap ediblər. Burada müasir türk cümhuriyyətlərində son 50 ildə nə kimi tədqiqatların aparıldığı öz əksini tapıb. Ən yaxşı tədqiqatlar qazaxların bu nəşrində nümunələr kimi verilib.Gələcəkdə bu cür nəşrlərin Türkiyə türkcəsində çap olunmasına ehtiyac var. Çünki Türkiyə türkcəsində oxucu auditoriyası daha genişdir. Həmçinin bizim gələcək planlarımızda ortaq fəlsəfi terminalogiyanın nəşri də var. Yəni Türkiyə ilə bizim aramızda fəlsəfi sahədə cəmisi 20-30 termin var ki, onları çox zaman bilmədiyimizə görə bir-birimizin yazılarını çətin anlayırıq. Bu terminologiya lüğəti qarşılıqlı olaraq fəlsəfi tədqiqatlarımızın daha yaxşı anlaşılmasında, mənimsənilməsində yardımçı olacaq. Həmçinin qarşılıqlı görüş və konfranslarda bu barədə razılaşmaq olar ki, hər hansı bir termini gələcəkdə necə işlətmək lazımdır. Bu məsələdə də ortaq məxrəcə gəlsək, işimiz daha da asanlaşacaq. Bu, əslində fəlsəfə sahəsində həll edilməli olan daha asan məsələdir. Qeyd edim ki, bizim tədqiqatçılar bu termin baryerini keçə bilsələr, bizim üçün türk dilində dünya fəlsəfəsi ilə tanışlıq üçün böyük bir xəzinə açılmış olur. Çünki Türkiyədə fəlsəfi ədəbiyyatın operativ tərcümə və çap işi çox yaxşı təşkil olunub. Biz də bu imkandan bəhrələnmək çox yaxşı olar. Gələcəkdə dövlətlərimizin bu layihələrə maddi dəstək göstərəcəyinə inanıram və hesab edirəm ki, bu kimi problemlər öz həllini yaxın zamanlarda tapacaq.

İlkin AĞAYEV

Palitra.- 2012.- 26 sentyabr.- S.11.