Bu, Elşad Səfərlidir!

Bu, Elşad Səfərli olmayıb kim olacaq ki? Hər kəs özü-özünü çox yaxşı tanıyır. Elşad Səfərli də. Ola bilsin ki, kimsə onu bir qədər təkəbbürlü, bir az özündən razı adam kimi tanıyır. Amma bu, qətiyyən belə deyil, çünki bu, Elşad Səfərlidir və onu mən yaxşı tanıyıram. O qədər söhbətləşmişik ki. O qədər şeir oxumuşuq ki, bir-birimizə.

Doğrudur, əvvəllər Elşad indikindən daha çox təvazökardı, amma sonra gördü ki, quru-quru təvazökarlıqdan kar aşmaz. Daha sonra yazdı ki:

Yetər təvazökarlıq

öz qədərincə olar,

Ucbatından küt gedib

nə qədər xoş arzular...

Bəli, Elşad Səfərli “küt gedən xoş arzularının ucbatından” bildi ki, doğrudan da, zaman təvazökarlıq zamanı, dövran təvazökarlıq dövranı deyil. Gördü ki, əgər səni görmürlərsə, özün-özünü görməlisən, özü də yaxşı görməlisən özünü. Və Elşad özünə təzə nəzər, yeni baxışla baxdı və özünü yenidən gördü:

Yetər təvazökarlıq,

kimdən pis yazdım görən?

Niyə öz söz “Mən”imdən

qürurla deməyim mən?..”

Əlbəttə, həyat mübarizədir, əgər mübariz olmasan və özündəki mübarizliyi zahirə çıxarmasan, görməyəcəklər səni, tanımayacaqlar səni, duymayacaqlar səni, səni ancaq sən görəcəksən və belə deyəcəksən:

Hələ qiymətini almayıb şeirim,

Ləl sözümü alan ləl vermir mənə.

Əlimdən ruzumu qapanlar belə,

Çətinə düşəndə əl vermir mənə.

Bağlanıb sənətə bəslədim hörmət,

Dedim: o ömrümə verəcək zinət.

Paxılı, xaini çoxalan sənət

Hələ ki, dərd verir, gül vermir mənə.

Qeyd olunmalıdır ki, Elşad Səfərli bir neçə şeir kitabının, həmçinin bir monoqrafiyanın, tədris proqramlarının, qırxdan çox elmi məqalənin müəllifidir. Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru olan bu məhsuldar alim Lənkəran Dövlət Universitetində mühazirələr oxuyur, seminarlar aparır. O istər poeziyada, istərsə də elmdə öz sözünü deməyə çalışmış və demişdir də. Elşadın əsərlərini oxuduqca, artıq çoxdan püxtələşmiş bir şair-alim görürsən. Şair-alim, yoxsa alim-şair? Fərqi yoxdur. Elşad hər iki adla yaxşı tanınan istedad sahibidir.

Elşad Səfərlinin hələlik sonuncu yaşıl cildli “Bu, Elşad Səfərlidir” adlı kitabında 6 bölmə vardır: “Gizli axan bulaq”, “Hər şey sonra olacaq”, “Gərmətük balladası”, “Yalnız sevgi”, “Mən Petrarka deyiləm”, bir də “Poemalar”. Kitabdakı “Ön söz əvəzi” “Ruh gücündən doğulan istedad” yazıçı-publisist, ədəbiyyatşünas, pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Allahverdi Eminov, “Son söz əvəzi” isə “Bölgədə yaşayan ölkə şairi” şair-publisit, Beynəlxalq Türksoy, Qaracaoğlan və “Qızıl qələm” ədəbi mükafatlarının laureatı Ağacəfər Həsənli tərəfindən yazılmışdır. Kifayət qədər yaxşı tanınan iki imza. Hər iki müəllifin Elşada verdikləri yüksək qiymət. Allahverdi müəllim sözünün sonunda Elşadda təzahür edən istedadın ruh gücündən yarandığını bir daha vurğulayaraq bir filosofun fikri ilə öz sözünü tamamlayır: “Mən nə deyərdim? Elşad Səfərli cəsarətli, yaradıcı adamdır, inanmıram bu keyfiyyət onu tərk eləsin, çünki bu, onun varlığındadır. Necə ki, filosof S. Endlirin sözləri ilə yazıma nöqtə qoyuram: “Cəsarət qol gücündən deyil, ruh gücündən yaranır”. Ağacəfər Həsənli isə kitabın son sözünün əvvəlində iftixar hissi ilə yazır: “Vaxtilə Lənkəranda yaşayan, burada yazıb-yaradan Şəkər Aslana Xalq şairi Məmməd Araz üzünü tutub demişdi: “Sən bölgə şairi deyilsən, ölkə şairisən”. Elşad tərəddüd etmədən neçə il öncə Bakıda işini-gücünü atdı, Lənkəran Dövlət Universitetində pedaqoji fəaliyyətə başladı, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru oldu, bir müddət paytaxtın xiffətini çəksə də, bədii yaradıcılığından qalmadı, dəyərli elmi məqalələrlə yanaşı, özünəməxsus ciddi poetik axtarışlar aparıb, yaxşı şeirlər, poemalar yazdı və bir daha təsdiqlədi ki, bölgəyə həqarətlə baxmaq düz münasibət deyil, Məmməd Araz demişkən, “Bölgədən də ölkə şairi çıxa bilər”.

Bəli, Elşad Səfərli bölgədən çıxdı və Musa Yaqub, Məstan Əliyev, Şəkər Aslan, Adil Qasımov, Məzahir Hüseynzadə, Vaqif Hüseynov kimi ölkə şairlərindən biri oldu, öz sözünü deməyi bacardı, imzasını oxuculara yaxşı tanıda bildi, elə özü demişkən “söz bazarçısı” olmadı, bəzi özündən razı təzə imza müəllifləri kimi “meydan sulamadı”:

Bazarın mübarək, söz bazarçısı,

Yaman aludəsən öz bazarına.

İndi ki, şeirə ucuzluq düşüb,

Matahını çıxart tez bazarına...

Yoxsa, söz uğrunda bir rəqabət var,

“Meydan sulamada təzə imzalar,

Kitab bağlayırsan sən də tezbazar,

Varam cəldliyinə, tezbazarına...

İmza var, şeirdə heç öz sözü yox,

İmza var, məddahlıq pozub - üzü yox,

Kiminsə sözünün qəti duzu yox,

Tutub göndərəsən duz bazarına.

Tənqidçilərdən yanğılıdır Elşad. Onları tənqid alovunda qarşılayır Elşad. Təbii ki, mövqesiz tənqidçiləri. Şair, yaxud nasir ola bilməyən və əlacsızlıqdan şairi də, nasiri də tənqid oxuna tuşlayan bəzi tənqidçilər Elşadın qaynar güllə hədəfləridir. Elə mən də bir vaxt 1989-cu ildə çap olunmuş “Yenə görüşərik” adlı kitabımın “Suallar” adlı şeirində demişdim:

Görəsən, ilk əğyar haçan doğulub?

Saf eşqi bürüyüb nə vaxt duman, çən?

Qədim dövrlərdə şair çox olub,

Bəs tənqidçi necə, olubmu görən?

Hazırkı dövrümüzdə “təmənnalı” tənqidçilərin sayı get-gedə çoxalır, amma Nizamidən bu yana, lap XIX yüzilliyədək ədəbi mühitimizdə tənqidçi görməmişəm, tənqid kitablarına təsadüf etməmişəm. “Mənim Belinskim”, “Bir tənqidçinin, əslində tərifçinin balladası”, “Karvanbaşı və naşı tənqidçi”, “Yorğan sırıyan qadın və tənqidçi haqqında ballada” adlı şeirlər Elşadın şair və nasirlərdən mənafe güdən və məddahlıq edən tənqidçilərə münasibətini özündə əks etdirir və şair üzünü onlara tutub belə deyir:

Puşkini tanıdan Belinski oldu,

Bu bir həqiqətdir, bilməyən kimdir?

Mənim Belinskiyə ehtiyacım yox,

Mənim Belinskim öz şeirimdir.

Şair Elşad Səfərli şeir yazmaqdan ötrü bəzi şaircığazlar kimi gecə-gündüz rədif-qafiyə axtarışına düşmür, mövzu tapmaqdan ötrü onun-bunun kitabını ələk-vələk etmir, söz oğurluğuna girişmir. Qısaca desək, Elşad mövzunu yox, mövzu Elşadı tapır. “Qısaboylu armud kolundan bitən cır armud” da, “Yorğan sırıyan qadının yorğan-döşəyə yun yerinə pambıq sırıması” da, “Modernist şeir oğruları” da, “Ağlayan timsaha oxşayan balta” da, “Vəzifə daşı olub başa dəyən” əlhət daşı da, “Ələ baxan tulaları” da, “Baramadan çıxan kəpənək” də Elşadın mövzu obyektləridir. “Barama qurdu” bu günlərdə elə mənim özümün də mövzularımdan biri oldu və cəmi-cümlətanı dörd misradan ibarət bir “poema” adlandırdığım şeir yazdım:

Tut yarpağıydı yurdu,

Qurd qəbir toxuyurdu...

Öz ipək kəfənində

Öldü barama qurdu.

Bir neçə kəlmə də başqa şairlərin heç toxunmadıqları, bəzilərininsə ara-sıra “xalaxətrinqalmasın” deyərək yada saldıqları sonet və hayku (xokku) janrları və Elşadın onlara münasibəti haqqında. XX əsrin ortalarında sonet yazan şairlərimiz vardı. Əsrin sonlarında hayku yazanlar da oldu. Əlbəttə, belə halı yalnız alqışlamaq olar. Nə olsun ki, sonet Avropada, hayku Uzaq Şərqdə - Yaponiyada yaranıb. Vaxtilə qəzəl də Ərəbistanda meydana çıxmışdı, lakin uzun əsrlərdir ki, qəzəl janrımız mövcuddur və bu gün də onun parlaq nümunələri yazılmaqdadır. Sonet və hayku janrları da eləcə. Şairlərimiz sonet də yazırlar, hayku da. Lakin bu gün həmin janrlara “mən də sonet və hayku yaza bilirəm” iddiası ilə girişən “üzdəniraq” qələm sahibləri ortaya çıxmaqdadır. Lakin onların nə soneti sonetdir, nə də haykuları hayku. Bizim Elşad da bu iki şeir növünə meyl edən şairlərdəndir. Amma, onu başqaları ilə qətiyyən müqayisə etmək olmaz. Elşad predmeti bilmədən, sonet və haykunun mahiyyətini dərk etmədən qələmə əl atanlardan deyil. Elşad Şekspiri də, Petrarkanı da, Müşfiqi də düşünə-düşünə oxuyan və müvafiq şeirlərini yazanlardandır. O, hazırda sonetlə bağlı doktorluq dissertasiyası üzərindəki işini davam etdirir. Öz sonetlərinin birində “Mən Petrarka deyiləm, heç ola da bilmərəm” misrasını yazan Elşad həmin şeirin sonunda “Azərbaycan Petrarkası” olmaq niyyətini (iddiasını!)” belə ifadə edir:

Təkcə Lauram çatmır,

di gəl ki, öz Sevdam var,

Bu sevdadan bitişər sinəmdə

lap min yaram.

Barı kamala yetən

sevgimdən qoy alım kam.

Sənətdə yer uğrundə mənim də iddiam var,

Bundan ilhamlanaram,

min yol qürur duyaram,

Azərbaycan şeirinin Petrarkası sayılsam.

Ümumiyyətlə, sonet yaradıcılığını unutmayan Elşad son vaxtlarda hayku janrını, demək olar ki, yaddan çıxarmışdır. Əvvəllər isə o, bu şeir növündə uğurlu nümunələr yaratmışdı:

Göyün sinəsinə

Kimsə əl atıb,

Dırnaq yeri qalıb

Yaxşı deyib, vallah! Diqqət yetirin: Göyün sinəsində yenicə doğmuş ayın dırnağa bənzər görüntüsü!

“Bu, Elşad Səfərlidir” kitabının 90 səhifəsini əhatə edən böyük bölməsində iki poema var. Şair birinci poemasını böyük rus şairi Mixail Lermontova, ikincisini isə mərhum qardaşı Elxana həsr etmişdir. Mixail - Yuri Petroviç Lermontovun oğlu, Elxan isə Elşad Səfərlinin qardaşıdır, Vadimin atasıdır. Hər iki itki şairin ağrısıdır, istər rus olsun, istərsə də azərbaycanlı. Vaxtsız-vədəsiz gələn itki. Əlbəttə, itkilər çoxdur, amma hər itkiyə şeir yazılmaz. İtki şeirini yazmaq üçün sarsılasan gərək, ağlayasan gərək və gücün əgər şairsənsə, gərək qələmə çata. Qələm də ki sənə bağlıdır, sənin istəyindən sözündən asılıdır. Lap elə Elşadın qələmi kimi. Bəli, Elşad iki itkiyə iki poema yazdı: Yuri Petroviçin oğul itkisinə, özünün qardaş itkisinə...

Elşad Səfərli qızğın mütaliəçidir, yorulmadan oxuyur. Oxuyur və oxuduğu kitab yazarlarını dönə-dönə xatırlayır. Xatırlayır və onların adlarını bir-bir şeirlərində sadalayır, misralarına gətirir. Gətirir və qazanır, şeir qazanır. İtirməyə nə var ki? Elşadın bu kitabında kimlər xatırlanmır? Dante, Petrarka, Canni Rodari, Puşkin, Lermontov, Belinski, Pasternak, Svetayeva, Yevtuşenko, Nəsimi, Xətai, Sabir, Mirzə Cəlil, Aşıq Qurbani, şair Abdulla bəy Asi, xan qızı Ağabəyim ağa, Tofiq Fikrət, Ələkbər Müşiri, Səlimi, alimlər Məmməd Cəfər, Məmməd Arif, Nizami Hikmət, Xəlil Rza Ulutürk, Rəsul Rza, Əli Kərim, Vaqif İbrahim, Hüseyn Arif, Şəkər Aslan, Məmməd Aslan, Vaqif Səmədoğlu, Vaqif Yusifli, Ramiz Rövşən, Salam Sarvan, Qardaşxan Fərzi, Hüseyn Həşimli, Ağacəfər Həsənli, Məzahir Hüseynzadə, Allahverdi Eminov, Rübail Allahverdiyev, Şəddad Cəfərov, Şahin Fazil və s. müəlliflər.

Mən hələlik bu kiçik məqaləmlə kifayətlənirəm. Elşadın bu kitabı haqqında kitab yazmaq olar. Uğurlu şeirlər toplusudur bu kitab. Daim axtarışdadır Elşad. Axtarır və tapır. Söz tapır, fikir tapır, mövzu tapır Elşad. Əziz oxucu, bir şeirə diqqət yetir. Hal-hazırda bu real aləm və dünyada yaşayan, yaradan Elşad o biri dünyanı da xatırlayır və xatırladır, “ Bizim o dünyalıq ağrımız da var” adlı şeirini ərsəyə gətirir ki, məzmunu belədir: Şair bir gecə yuxuda anasını görür. Ana onu səsləyib deyir: “Məzarda yatmaqdan belim ağrıyır, oğul, məni gəl, ayağa qaldır”. Elşad oyanır və mərhum anasına bir şeir yazır:

Can ana!

Məni səsləmisən, mən sənə qurban.

Axır mənzilində yatmaqdan bezib,

Məzarda ağrıyan belinə qurban...

Gorda da rahatlıq yoxmuş, eləmi?

Sözün bu sirri də mənə anladar:

Belin ağrıyırsa, demək, qabaqda

Bizim o dünyalıq ağrımız da var”.

Necə də kövrək, səmimi, təsirli misralar, dəyərli misralar. Elşad şeirlərinin dəyərini bilən şairdir. Elə buna görə də ruhdan düşmür və yazır. Yazır və bilir ki, dəyəri haçansa bilinəcək, lazımi qədər qiymətləndiriləcək. Yazır və bədbinliyə qapılmadan deyir:

Paxıl var istəmir görünsün yerim,

Üzə çıxmağa da qoymur boy verim.

Min düşmənim olsa, gün gələr şeirim

Qiymətini alar öz dəyərində.

Mən də sənin kimi düşünürəm, Elşad. Dəyərin bilinəcək!

“Bu, Elşad Səfərlidir” kitabını oxuyub eyni adda şeir yazası oldum. Mən bu şeirimlə Elşadın kitabının qiymətini, elə özünün dediyi kimi, “öz dəyərində” verməyə çalışmışam:

Dəyişilməz qalıbdır

əzəldən indiyəcən,

Doğmasıdır Lənkəran,

əzizidir Daşkəsən,

Bakı da ona Vətən,

Şəki də ona Vətən,

Şahdağlı, savalanlı,

Arazlı, Xəzərlidir,

Bu, Elşad Səfərlidir.

Dolanır müəllim tək,

sərvətlə məst olmayır,

Çox əsər yazıbsa da,

şöhrətlə məst olmayır,

Vurğunsa da yerinə

yerlipərəst olmayır,

Qubalı, dərbəndlidir,

Qaxlı, kəlbəcərlidir,

Bu, Elşad Səfərlidir.

Şeirlərinin çoxu

bütöv Vətən haqdadır,

Hərdən də sevgi haqda,

gül və çəmən haqdadır,

Hayku da yazmaqdadır,

sonet də yazmaqdadır,

Şeirdə hünərlidir,

elmdə dəyərlidir,

Bu, Elşad Səfərlidir.

Yaxşı deyir yaxşıya,

pisdir pislərə qarşı,

Mətinliklə cəng edir

çox xəbislərə qarşı,

Təmizlikdən dəm vuran

natəmizlərə qarşı

Qapısı qıfıllıdır,

ürəyi çəpərlidir,

Bu, Elşad Səfərlidir.

Zəhmətiylə çevirir

gecəsini gündüzə,

Yamsılamır heç kəsi,

fikirləri təptəzə,

Kirpiyini qırpmadan

sözü şax deyir üzə,

Sınar, amma əyilməz,

ürəkli, ciyərlidir,

Bu, Elşad Səfərlidir.

Həmişə uyğun gəlir

meyli ilə imkanı,

Yazıb-pozur, yaradır,

fövtə vermir bir anı,

Mən belə tanıyıram

bu möhtərəm insanı,

Çox bəla çəkib başı

qəzavü qədərlidir,

Bu, Elşad Səfərlidir.

Özünə müdrik demir,

müdrik yaşa dolsa da,

Şadyanalıq eləmir

arabir şad olsa da,

Adına uymasınlar,

adı Elşad olsa da,

Daim fikir-xəyallı,

Şahin tək kədərlidir,

Bu, Elşad Səfərlidir,

Bu, Elşad Səfərlidir!!!

Şahin FAZIL

tarix elmləri doktoru, professor, Azərbaycan Yazarlar Birliyinin üzvü, “Məcməüş-şüəra” ədəbi məclisinin sədri

palitra.-2013.-25 aprel.-S.12.