Nizami obrazları xalçalarda

Azərbaycanın böyük şairi Nizami Gəncəvinin irsi təkcə ölkəmizdə deyil, sərhədlərimizdən kənarda da böyük maraqla öyrənilir

Bakıda Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin dəstəyi, Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Mərkəzi və Madrid Klubunun təşəbbüsü ilə təşkil olunan “Ali səviyyədə görüş” çərçivəsində Azərbaycanın böyük şairi Nizami Gəncəviyə həsr olunmuş “Nizami obrazları xalçalarda” miniatür kitabının təqdimatı keçirilib. Layihə çərçivəsində təqdim etdiyimiz yazı miniatür kitabın və ümumiyyətlə Nizami irsinin təbliği ilə bağlıdır.

Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin dəstəyi ilə çap olunan kitabın müəllifi L.Kərimov adına Azərbaycan Xalçası və Xalq Tətbiqi Sənəti Dövlət Muzeyinin direktoru, sənətşünaslıq doktoru, professor Röya Tağıyevadır. Kitabın nəşri Miniatür kitab muzeyinin direktoru, Əməkdar incəsənət xadimi Zərifə Salahova tərəfindən həyata keçirilib. Azərbaycanın görkəmli şairi Nizami Gəncəvinin ölməz əsərləri ümumbəşəri mahiyyətə malikdir. Nizami Gəncəvi dərin insan xarakterləri yaradıb, sönməz və bədii obrazlarla şəxsiyyətin psixologiyasını açıb göstərib. Nizamiyə görə yer üzünün əşrəfi insandır. O, cəmiyyətin və bütün varlığın əsasıdır, onun rifahı və səadəti dünyada hər şeydən ucadır. Dahi Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin yaradıcılığı ədəbiyyatşünaslarla yanaşı, müxtəlif sənət sahələrini araşdıran mütəxəssislərin də daim diqqət mərkəzində olub. Şərqdə Nizami Gəncəvi qəhrəmanları fırça və tişə ustaları tərəfindən heykəlləşmiş, miniatürlərə, tablolara çevrilmiş, habelə parça, tikmə və bədii metalda həkk edilib.

Orta əsrlərdən başlayaraq şairin əsərləri ən yaxşı xəttatlar tərəfindən köçürülüb, zərif şəkildə cildlənib, miniatürlərlə bəzədilib. Nizaminin poemaları əsasında yaradılan bu nümunələr yüksək bədii keyfiyyəti, incə zövq və zərif harmoniyası ilə seçilmiş, şairin yaratdığı obrazların qəhrəmanlığını, humanizmini, taleyini və ülvi məhəbbətini təcəssüm etdirib. Nizami dühasından bəhrələnən, onun əsərlərinin ruhuna nüfuz edən, obrazlarının daxili dünyasını duya bilən Şərq, o cümlədən Azərbaycan, Türkiyə, İran, Hindistan və s. sənətkarları həmin mövzuda yüksək sənət əsərləri olan xalçalar da yaradıblar. Qarabağ, Şirvan, Təbriz xalça ustaları ədəbi mənbədən istifadə etməklə, örnək kimi miniatür təsviri sənət üslubundan da geniş bəhrələnib. Nizami dühasının gözəllik, ədalət, humanizm, xoşbəxtlik uğrunda mübarizə ideyaları insanı zərif hisslər və xoş əhval-ruhiyyə aləminə salır. Bu aləm - xoşbəxtlik həsrəti ilə dolu insan arzuları aləmidir. Məhz bu amillər əsrlər keçməsinə baxmayaraq müasir dövrə kimi xalça sənətində istifadə olunan humanist ideyalı Nizami əsərlərini tam dolğunluğu ilə göz önündə canlandırır.

Röya Tağıyevanın “Nizami obrazları xalçalarda” kitabında təqdim olunan xalçalara tamaşa edərkən sanki insan, Nizami poeziyasının dünyasına qərq olur. Kitabda dünya muzeylərini bəzəyən xalçalarla yanaşı, Azərbaycan Xalçası və Xalq Tətbiqi Sənəti Dövlət Muzeyinin və Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin fondunda olan müəllif xalçalarından da nümunələr gətirilib. Bu mənada xalq rəssamı L.Kərimovun 1938-ci ildə toxuduğu “Məcnun vəhşi heyvanlar arasında”, L.Kərimov-A.Şirinov “İskəndər və Nüşabə”, L.Kərimov-Q.Xalıqov “Şirinin Bisutun dağına Fərhadın görüşünə getməsi” (1939), K.Əliyev “Nizami Gəncəvi”(1978), C.Müciri “Nizaminin hikmət bulağından”(1989) xalçaları haqqında yazılanlar da maraq doğurur. Nəfis şəkildə, maraqlı və rəngli illüstrasiyalarla tərtib olunan “Nizami obrazları xalçalarda” kitabı “İndiqo” nəşriyyatında çap olunub və məlumatlar üç dildə, azərbaycan, rus və ingilis dillərində verilib. Qeyd edək ki, Nizami Gəncəvinin irsinin dünyada təbliğ edilməsi istiqamətində genişmiqyaslı işlərə start verilib. Elə “Ali səviyyəli görüş” görüş çərçivəsində keçirilən Nizami Gəncəvinin orijinal əlyazmalarından ibarət sərgi, Misirin İsgəndəriyyə Kitabxanasının direktoru İsmail Seragəldinin N.Gəncəviyə həsr etdiyi “Böyük mütəfəkkirin poeziyası” kitabı və DVD mühazirənin təqdimatı təbliğat işinin tərkib hissəsini təşkil edir. Tədbirdə vurğulanıb ki, Azərbaycanın böyük şairi Nizami Gəncəvi irisi təkcə ölkəmizdə deyil, sərhədlərimizdən kənarda da böyük maraqla öyrənilir. Oxuculara təqdim olunan İsmail Seragəldinin Nizami Gəncəviyə həsr etdiyi “Böyük mütəfəkkirin poeziyası” kitabı və onun mühazirələri əsasında hazırlanan DVD dahi şairin irsinin daha geniş şəkildə öyrənilməsinə qiymətli töhfədir. Tədbirdə iştirak edən Latviya Respublikasının sabiq prezidenti xanım Vaira Vike-Freiberga yarandığı qısa müddətdə böyük uğurlara imza atan Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Mərkəzinin işini yüksək qiymətləndirib. Nizami Gəncəvinin 870 illik yubileyi münasibətilə qədim Gəncədə olduğunu və orada Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Mərkəzinin təməlqoyma mərasimində iştirakını xatırlayan qonaq deyib ki, yaxın illərdə bu qurum öz missiyasını daha yüksək səviyyədə yerinə yetirəcək.

Nizami irsinin yüksək səviyyədə təbliğinə göstərdiyi diqqət və qayğıya görə, Azərbaycan Prezidentinə minnətdarlığını bildirən Misirin İsgəndəriyyə Kitabxanasının direktoru İsmail Seragəldin dünya mədəniyyətinin əfsanəsi, insanlığın ən uca zirvəsinə yüksələn, ən dəyərli əsərlərinin yaradıcısı olan Nizami Gəncəvinin təkcə Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafında deyil, eyni zamanda, dünya mədəniyyətinin inkişafında böyük rol oynadığını diqqətə çatdırıb. Bildirib ki, XII əsr intibah dövründə Gəncədə yaşayıb-yaradan böyük Azərbaycan şairi Nizaminin yaradıcılığı bütün parametrlərinə görə - istər ideya-tematik, istər bədii-estetik, istərsə də bir çox Şərq xalqları ədəbiyyatlarının, o cümlədən fars, türk, urdu, hind, kürd, özbək xalqlarının ədəbiyyatlarının inkişafına təsiri baxımından bəşər tarixində qlobal hadisədir. Təsadüfi deyil ki, Nizaminin əsərlərinə 500-dək nəzirə yazılıb. Humanist ideyalar carçısı Nizami Gəncəvinin yaradıcılığında Şərq və antik ədəbi, fəlsəfi və mədəni dəyərləri üzvi şəkildə sintez olunub. İnsan xoşbəxt yaşamaq üçün yaradılıb və bu ilahi qədəri heç bir şər qüvvə dəyişdirə bilməz. Budur Nizami yaradıcılığının əsas ideya məğzi. Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Mərkəzinin həmsədri İsmail Seragəldin qeyd edib ki, Azərbaycan Prezidentinin dəstəyi və təşəbbüsü olmasaydı, bu tədbirləri həyata keçirmək mümkün olmazdı: “Bu tədbirlər Azərbaycanın dünyada artan rolunu bir daha təsdiq edəcək və Nizami Gəncəvinin əsərlərinin daha geniş yayılmasına şərait yaradacaq”. Niderlandın sabiq baş naziri, Madrid Klubunun prezidenti Vim Kok isə qeyd edib ki, Madrid Klubu bundan sonra da bu istiqamətdə səylərini davam etdirəcək və Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Mərkəzi ilə əməkdaşlığını genişləndirəcək”. Qeyd edək ki, Nizami Gəncəvi irsinin dünyada tanıdılması istiqamətində çox böyük işlər görülür. Bu yaxınlarda Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Mərkəzi ilə beynəlxalq institutlar arasında böyük bir proqram imzalanacaq. Nizami Gəncəvi irsinin beynəlxalq tədqiqatçılar tərəfindən bir daha araşdırılması, onun daha da geniş açılması və dünya ictimaiyyətinə oxunan dildə çatdırılması məsələsi ortaya qoyulub. Nizaminin bütün dünya kitabxanalarında, müxtəlif ölkələrdə olan əlyazmaları bir daha öyrəniləcək və onun həqiqətən də Azərbaycan şairi olduğu tanıdılacaq.

Anar Miriyev

Palitra.-2013.-10 sentyabr.-S.7.