Sağlam qidalanma mədəniyyəti

Ruhiyyə Aslanova: “Azərbaycanda sağlam qidalanma xüsusi əhəmiyyət kəsb etməyə başlayıb”

“Qərbdə heyvan mənşəli qidalardan imtina edənlərin sayı artır. Onları buna sağlam qidalanma niyyəti sövq edir”

Azərbaycanda sağlam qidalanmaya maraq son illər artıb və vegeterian mətbəxinə üstünlük verənlərin sayı çoxalıb. Həmçinin Azərbaycan mətbəxinin də özünün vegeterian ənənələri var. Eyni zamanda sağlam qidalanma ilə bağlı əhalinin kulturoloji maarifləndirilməsi olduqca məqsədəuyğundur. Bunu nəzərə alaraq Azərbaycan Maarifçi Gənclər Təşkilatı Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Gənclər Fondunun maliyyə dəstəyi ilə “Azərbaycan vegeterian mətbəxi” adlı layihə həyata keçirib. Layihə çərçivəsində Azərbaycan vegeterian mətbəxini təbliğ edən “Azərbaycan vegeterian mətbəxi” adlı kitab işıq üzü görüb. Bu barədə layihə çərçivəsində bizə təşkilatın sədri Ruhiyyə Aslanova məlumat verdi:

- Deyə bilərəm ki, bu layihə Azərbaycan Maarifçi Gənclər Təşkilatının uğurla başa çatdırdığı növbəti nailiyyətidir. Layihə çərçivəsində Azərbaycanda ilk dəfə olaraq vegeterian reseptləri özündə birləşdirən bir kitab işıq üzü görüb. Kitabdan nəinki azərbaycandilli insanlar, rus və ingilisdilli insanlar da bəhrələnə biləcəklər. Belə ki, kitab 3 dildə çap edilib. Təqdimata gələn qonaqlar kitabla tanış olublar. Tədbirdə kitabın həmmüəlliflərindən biri və rəyçisi baş aşpaz Emil Əliyev dünyanın ən qədim mətbəxlərindən biri olan Azərbaycan mətbəxindən belə bir seçmənin ilk dəfə tərtib olunduğunu bildirib. Rəssam Fərid Ələkbərov isə meyvə-tərəvəz çeşidinin bol olduğu bir ölkədə sağlam qidalanmanin daha asan olduğunu vurğulayıb. Qeyd edim ki, burada əsas məqsəd gənclərin zəngin Azərbaycan mətbəxinə diqqətini artırmaq və sağlam qidalanmaya diqqət yetirmələrinə nail olmaqdır.

- Layihənin uğurlu alınmasını necə ifadə edərdiniz?

- Hər bir layihənin uğuru alınmasında bir neçə amillər var. Bunlara biz maliyyə vəsaitinin yetərli olması, kitabın hazırlanmasında kollektiv işin qurulması və sairi misal çəkə bilərik. Bu amillər hamısı layihə hazırlanan zaman təmin edilib. Belə ki, Azərbaycan Prezidentinin sərəncamı ilə yaradılmış Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Gənclər Fondunun (AGF) bu kitabın işıq üzü görməsində böyük rolu olub. Belə ki, AGF elan etdiyi qrant müsabiqəsində Azərbaycan mətbəxinin təbliği adlı bənd öz əksini tapıb. Azərbaycan Maarifçi Gənclər Təşkilatı da bu bənd üzrə günümüzdə aktual olan belə bir ideya ilə çıxış etdi. Qalib olmuş layihələr siyahısına göz gəzdirdikdə bu sahədə yeganə layihə təklfi ilə bizim təşkilatın müraciət etdiyinin şahidi olduq. AGF ideyamıza müsbət cavab verdi və layihə qaliblər siyahısında öz əksini tapdı. Layihənin tələb etdiyi maliyyə vəsaiti ayrıldı.

2-ci amil kollektiv işdir. Layihənin rəhbəri mən - Ruhiyyə Aslanova olsam da, etiraf edim ki, kitabın hazırlanmasında mənə kömək edən insanlar olmasaydı, bu gün belə maraqlı bir kitab ərsəyə gələ bilməzdi. Kitabın hazırlanmasında tanınmış jurnalistlərimiz Günay Malikqızı və Bəhruz Nəzərov yaxından iştiak ediblər. Kitabda rəyçi qismində iştirak edən baş aşpaz Emil Əliyevin də dəyərli məsləhətləri 3 ay müddətində bizimlə oldu.

Bu baxımdan bütün kollektivə öz təşəkkürümü bildirirəm.

Yeri gəlmişkən qeyd etmək istərdim ki, 19 dekabrda AGF-in 2 yaşı tamam oldu. Qürurla söyləyə biləcəyimiz milli donorumuz Azərbaycan Gənclər Fondunu Azərbaycan Maarifçi Gənclər Təşkilatı adından bir daha təbrik edirik.

-Ümumiyyətlə, vegeterianlıq nə vaxt yaranıb sualı ortaya çıxa bilər...

- Dünya əhalisinin təqribən 5%, yəni 300 mln. nəfəri vegeteriandır, yəni heyvan mənşəli qidalardan imtina edib. Bəzi ölkələrdə, məsələn, inəyin müqəddəs sayıldığı Hindistan, Birma və Banqladeşdə ondan qida məqsədilə istifadə olunmaması sırf dini amillərlə bağlıdır. Lakin Qərb dünyası, Avropa və Amerikada son onilliklər ərzində heyvan mənşəli qidalardan imtina edənlərin sayı artır. Onları buna dini amillər deyil, sağlam qidalanma niyyəti sövq edir. Hərfi mənada Oksford lüğətinə əsasən, “vegetarian” termini ingiliscə “vegetable” (bitki, tərəvəz) sözündən əmələ gəlib. Lüğətdə bu sözün 1847-ci ildə Böyük Britaniyada Vegeterian cəmiyyətinin yaranmasından sonra məşhurlaşdığı bildirilsə də, bununla belə, bu sözün əvvəllər də istifadə edildiyi qeyd olunur. “Vegeterian” termininin müəllifliyini öz adına çıxan Vegeterian cəmiyyəti iddia edir ki, bu söz latın dilindəki “vegetus” sözündən törəmə olub mənası gümrah, təravətli, sağlam deməkdir.

Vegeterianlıq minilliklər boyu buddizm, hinduizm və caynizmin yayıldığı ölkələrdə mövcud olub. Müxtəlif fəlsəfi məktəblərin (məsələn, Pifaqorçular) nümayəndələri də vegeterian olublar. Hindistanda əhalinin 20%-40%-i vegeteriandır. Buna görə də vegeterianlıq termini meydana çıxana qədər bu pəhriz “hind” və ya “pifaqor” pəhrizi adlanırıdı. Böyük Britaniyada vegeterianların ilk cəmiyyəti 1847-ci ildə, buddzim və hinduizmin təsiri nəticəsində meydana çıxıb. İtaliya isə heyvan ətindən imtina edən vətəndaşlarının sayına görə Avropada birinci yeri tutur.

Müasir dövrümüzdə dünyada vegeterianlığa keçən insanların sayı tədricən artır. İnsanları buna sövq edən səbəblər aşağıdakılardır:

- etik (əxlaqi) - heyvanlara əziyyət verməmək, onların istismarının və öldürülməsinin qarşısını almaq üçün;

- tibbi - vegeterian pəhrizi atereskleroz, xərçəng, bir sıra ürək-damar və mədə-bağırsaq sisteminin bir neçə xəstəliyinə tutulma ehtimalını azalda bilər;

- dini inanclar (buddizm, hinduizm, caynizm, 7-gün adventistləri və s.);

- iqtisadi - vegeterian pəhrizinin ət məhsullarının alınmasına sərf olunan pul vəsaitlərini qənaət etməyə imkan verdiyinə əminlik;

- ekoloji - heyvanların bəslənməsinin təbii mühitə zərbə vurduğuna əminlik;

- digər - bitki mənşəli qidanın insan üçün təbii qida olduğuna əminlik.

- Bəs, vegeterianığın bir-birindən fərqli növləri də mövcuddurmu?

- Vegeterianlıq - ilk növbədə, hər hansı heyvanın ətindən qida kimi istifadəni qəbul etməyən həyat tərzidir. Vegeterianların bir neçə qolu olsa da, onları birləşdirən əsas amil qida rasionunda ətdən (istənilən heyvan əti, o cümlədən quş, balıq və digər dəniz heyvanlarının ətindən) birmənalı imtinadır. Vegeterianların yalnız kiçik bir hissəsi - veganlar süd məhsulları və yumurtadan da imtina ediblər. Onlar heyvan mənşəli bütün məhsullardan istər qidalanmada (süd, yumurta), istərsə də məişətdə (kürk, dəri və s.) istifadə etmirlər. Süd məhsullarından istifadə edənlər laktovegeterian adlanırlar. Yumurtadan istifadə edənlər isə ovovegeterian adlanırlar.

-Vegeterian mətbəxinin əsas qida məhsulları hansıları saymaq olar?

- Vegeterian mətbəxinin əsas qida məhsulları meyvə, tərəvəz, dənli bitkilər - taxıl və paxlalılar, bitki yağı, yumurta, süd, baldır. Sevindirici haldır ki, bütün adıçəkilən məhsullar Azərbaycanda yetişdirilir.

-Azərbaycan mətbəxində vegeterianlıq ənənələri ilə bağlı nə deyə bilərsiniz?

- Milli mətbəximizi fərqləndirən cəhətlərdən biri burada mövsümi xörəklərin olmasıdır - elə xörəklər var ki, qışda, elələri var ki, yayda hazırlanır - kitabı hazırlayarkən kitabın rəyçisi baş aşpaz Emil Əliyevin söylədiyi bu fikir doğrudan da Azərbaycan mətbəxinin zəngin olmasından bir daha xəbər verir.

Azərbaycan mətbəxi dünyanın ən qədim, zəngin və dadlı mətbəxlərindən biridir. Azərbaycan mətbəxi xörəklərin, onların hazırlanması üsullarının, süfrəyə təqdim olunması qaydalarının ahəngdar vəhdəti olub, bizim maddi mədəniyyət nümunəmizdir. Azərbaycan mətbəxinin əksəriyyəti köz üzərində, təndirdə bişirilən xörəkləri təkrarolunmaz ləzzətə malik olub, özündə milli mətbəximizin ən qədim ənənələrini yaşadır. Bu yeməkləri dadan hər bir kəs təbiətimizin ətrini duyur, xalqımızın qədim mədəniyyətinə toxunur, tar, kaman və sazın sədaları onun qəlbini fəth edir. Beləcə, həmin kəs özü üçün yeni bir dünyanı - tarixi əsrlərlə ölçülən Azərbaycan mətbəxini kəşf edir. Azərbaycan xörəklərinə təkrarolunmaz dad bəxş edən amillərdən biri də yeməklərin qədim dövrlərdən bəri mis və gil qablarda bişirilməsi ilə əlaqədardır. Mis qazanlarda bişən yemək daha dadlı olur və xörəyin ilkin dadını uzun müddət saxlayır. Gil qablar isə isti yeməklərin isti, soyuq yemək və içkilərin daha uzun müddət soyuq qalmasına imkan verir.

Son vaxtlar bütün dünyada olduğu kimi, Azərbaycanda da sağlam qidalanma xüsusi əhəmiyyət kəsb etməyə başlayıb. Məlum olduğu kimi, Azərbaycan mətbəxində yağlı xörəklər, heyvan mənşəli qidalar geniş yayılıb. Lakin Azərbaycan mətbəxinin, milli qida mədəniyyətimizin əsas özəlliklərindən biri - ət və yağlı yeməklərin süfrəyə, onların insan orqanizminə mənfi təsirinin qarşısını alan müxtəlif qidalarla - narşərab, lavaşana-turşu, qatıq, ayran, ovdux və s. ilə təqdim edilməsidir.

-Layihənizin əsas məqsədi barədə nə deyərdiniz?

- Bilirsiniz, çox maraqlı faktdır ki, yaxın qonşularımız və ya Avropa bizi ancaq ət yeyən bir xalq kimi tanıyır. Bir çox ölkələrdə olmuşuq və hamısı mətbəximizdən danışanda kababdan söz açır. Bəli, ət xörəkləri bizim mətbəximizin əsas rasionunu təşkil edir. Lakin bunu unutmaq lazım deyil ki, bizim çox maraqlı vegeterian yeməklərimiz də mövcuddur. Və bu yeməklərin əksəriyyəti qədimdən bu yana mövddur. Bütün yuxarıda deyilənləri nəzərə alaraq deyə bilərəm ki, layihənin məqsədi aşağıdakı kimidir:

Yaxın qonşularımızda və Avropada Azərbaycan mətbəxinin tək ətdən ibarət olması fikrinin azadılması; Azərbaycanın qədimdən bu günə qədər mövcud olan ətsiz yeməklərinin (vegeterian) bugünkü gənc nəslə ötürülməsi; yeni ailə qurmuş gənc qızlarımız üçün maraqlı bir vəsaitin olması; tək azərbaycandilli insanların yox, rus və ingilisdilli insanların da bu layihədən bəhrələnməsi.

-Gələcəkdə layihənin davamı üçün nələr edəcəksiniz?

-Layihənin davamı kimi, kitabın daha geniş sferada təqdimatını təşkil etməyi planlaşdırırq. Hətta kitabın Avropada səfirliklərimizlə əlaqələr quraraq təbliğini nəzərdə tuturuq. Yəni bu cərəyanın təbliğinə başlamış ilk pionerlər kimi bu ideyanın genişlənməsində əlimizdən gələni əsirgəməyəcəyik.

İlkin Ağayev

Palitra.-2013.-24 dekabr.-S11.