“Dünyada media ilə bağlı əsas müzakirə mövzusu internet medianın tənzimlənməsidir”

Müşfiq Ələsgərli: “İnternet medianın fəaliyyətinin tənzimlənməsi ilə bağlı hansı mexanizmlərin tətbiq edilməsi olduqca aktual hesab edilir”

Xəbər verildiyi kimi, Mətbuat Şurasında xəbər saytları və portallarla bağlı komissiya yaradılıb. Komissiyanın üzvü, Jurnalistlərin Həmkarlar İttifaqının rəhbəri Müşfiq Ələsgərli bu komissiyanın yaranma məqsədləri və fəaliyyəti barəsində qəzetimizə fikirlərini bildirdi.

- “Yeni media” ilə bağlı tənzimləmələrə dünya praktikasında rast gəlinirmi? Bu məsələ ilə bağlı dünya ölkələrində və müvafiq beynəlxalq qurumlar tərəfindən hansı müzakirələr aparılır?

- Bu gün dünya mediası ilə bağlı bir nömrəli müzakirə mövsuzu internet medianın tənzimlənməsi ilə bağlı müzakirələrdir. İnternet medianın fəaliyyətinin tənzimlənməsi ilə bağlı hansı mexanizmlərin tətbiq edilməsi olduqca aktual hesab edilir. Dekabr və yanvar aylarında Avropa internet jurnalistika şəbəkəsinin konfranslarına qatılmışam. Həmçinin bir müddət bundan öncə qlobal jurnalistika tədbirlərinə qatılmışam. Hər yerdə əsas mövzu internet media resursları və onların statuslarının müəyyən olunması, onların tənzimlənməsi ilə bağlıdır. Müzakirələrin əsas motivi bundan ibarətdir ki, necə etmək olar ki, internet mediada tənzimləmələr olsun, amma bu, nəzarətə çevrilməsin. Bütövlükdə dünyada internet media üzərində nəzarəti rədd edirlər. Amma bununla yanaşı internet medianın özünütənzimləmə mexanizminin olmasını da zəruri hal kimi qeyd edirlər. İnternet medianın özünütənzimləmə mexanizminin hazırlanması yönündə də ən müxtəlif beynəlxalq jurnalist qurumları cavablar axtarırlar. Müzakirələrdə bir istiqamət bundan ibarətdir ki, dövlət bu sahədə qanunlar qəbul etsin. İkinci bir istiqamət bundan ibarətdir ki, ümumiyyətlə, hər hansı bir qanun olmasın, sadəcə olaraq, internet şuraları yaradılsın və onlar özləri bu sahəni tənzimləsin.

- Azərbaycanda bu sahə ilə bağlı vəziyyəti necə xarakterizə etmək olar?

- Azərbaycan bu sahədə yenidir. Amma biz oturub bu barədə gözləyə bilmərik. Bizdə də bu sahədə müzakirələr aparılmalıdır. Bizdə də belə bir istiqamət var ki, internet üzərindən nəzarətə aid xüsusi bir qanunvericiliyə ehtiyac yoxdur. Amma müəyyən tənzimləmə mexanizmlərinə zərurət var. Bu baxımdan da Azərbaycanda bu sahədə aparılan müzakirələrə uyğun olaraq addım atıldı və internet mediası ilə bağlı olaraq Mətbuat Şurasında komissiya yaradıldı. Bu komissiya hələlik özünütənzimləmə mexanizmi qurumu olaraq sayıla bilməz. Komissiyanın əsas işi bu sahədə hansı addımların atılmalı olduğu barədə araşdırmalar aparmaq, təklifləri öyrənmək və tədqiq etməkdir. Ən azı, bu sahədə aparılan müzakirələrə qatılmaq üçün müəyyən materiallar, təkliflər olmalıdır ki, komissiyanın əsas işi də məhz həmin sahədə olan təkliflər paketinin hazırlanmasından ibarətdir.

- Bu sahədə tənzimləmə təkilfləri sosial şəbəkələri də əhatə edəcək, yoxsa sırf internet mediası, saytlar və internet televiziyalara aid olacaq?

- Bu barədə konkretlik yoxdur. Ümumilikdə internet mediası resurslarından söhbət gedir. Bu sahədə də müxtəlif fikir ayrılıqları var. Burada birmənalı qəbul olunan məsələ odur ki, yeni media resursları əslində yayımlanmasına və tirajlanmasına görə medianın xüsusiyyətlərini daşıyır. Amma onlar strukturuna görə media qurumu deyillər. Strukturlaşma - onların konkret redaksiyasının olub-olmaması, onların özlərini media orqanı sayıb-saymaması, jurnalistlərin peşə davrtanış prinsiplərini qəbul edib-etməməsi kimi göstəricilər onların media strukturu olub-olmaması ilə bağlı suallar yaradır. Amma digər məqam tirajlanma məsələsidir ki, ictimai rəyə təsir etməyə görə onlar media qurumlarıdır. Azərbaycan qanunvericiliyində, “KİV haqqında” qanunda, Azərbaycan Konstitusiyasının 47-ci, 50-ci maddələrində və sair maddələrdə internet media resurları əslində yayılmasına və tirajlanmasına görə media xüsusiyyətlərini daşıyırlar, amma strukturlarına görə media deyillər. Bu baxımdan müzakirələrin uzanmasına da səbəb odur ki, bunlara hansı status verilməlidir. Bunlar ənənəvi media ilə bir sırada dayansınlar, yoxsa “yeni media” olaraq status daşısınlar kimi məsələlər hələ də müzakirə olunur.

- Mətbuat Şurasında bu məsələ ilə bağlı komissiyanın yaranmasının bu zərurətdən irəli gəldiyi deyilir. Amma bəziləri bu komissiyanın yaranmasını belə təqdim edir ki, internet nəzarətə götürülür...

- Burada internetin nəzarətə götürülməsi ifadəsi kökündən yanlışdır və məntiqsizdir. Çünki bu komissiyanın internetlə heç bir işi yoxdur, yalnız internet media ilə bağlı fəaiyyətin müəyyən formada tənzimlənməsindən söz gedə bilər. İnternet yox, online media bizim fəaliyyətimizə aid edilə bilər. Bu baxımdan burada ifadə yanlışlığına son qoymaq lazımdır. Onu da qeyd edək ki, Mətbuat Şurası bu addımı birdən-birə atmayıb. Mətbuat Şurasına Azərbaycanda fəaliyyət göstərən onilne media qurumları tərəfindən çoxlu müraciətlər daxil olub. Həmin online media vasitələri çoxdandır ki, fəaliyyət göstərirlər və media vasitəsi kimi üzvlüyə qəbul olunmaq istədikləri üçün Mətbuat Şurasına müraciət ediblər. Bizə müraciət etmiş 30-a yaxın belə internet resursunun adını çəkə bilərik. Onlar xəbər istehsalçısı kimi status daşımaq və çıxış etmək istədikləri üçün bizə müraciət ediblər. İndiyə qədər onların xəbər toplamalarında müəyyən problemlər yaranıb, məsələn, hansısa quruma zəng vuraraq xəbər öyrənmək istədikdə, media vasitəsi kimi qəbul edilmədikləri zaman xəbər ala bilmirlər. Həm də Mətbuat Şurası tərəfindən verilmiş jurnalist vəsiqələri olmadığı üçün, çox vaxt həmin qurumlar tərəfindən media jurnalisti kimi qəbul edilmirlər. Media orqanı kimi araşdırma aparmaqda çətinlik çəkdikləri üçün Mətbuat Şurası tərəfindən rəsmən üzvlük və vəsiqə ilə təmin edilmək onların fəaliyyətini daha da asanlaşdıracaq. Beləliklə, bu təşəbbüs həmin saytların özündən gəlib və müraciətlərin sayı artdığına görə də belə bir komissiyanın yaranması zərurəti ortaya çıxdı. Amma onlar hələ üzvlüyə qəbul olunmayıblar. Sadəcə, komissiya yaradıldı ki, bu sahədə görüləcək işlər barədə təkliflər hazırlasın. Dünyada media qurumu və jurnalistin kimlər olması ilə bağlı kriteriyalar var. Birincisi, dolanışığı xəbər istehsalından çıxan şəxslər. İkincisi, bu sahədə media işçilərinin davranış kodeksini qəbul edənlər. Üçüncüsü, jurnalist təşkilatlarına üzv olmaq. Bu üç prinsipi öz fəaliyyətlərində əsas tutanlar jurnalist və ya xəbər yığıcısı və yayıcısı kimi qəbul edilirlər. Bu gün internet media resursları da öz fəaliyyətlərində bu işlə məşğul olurlar. Onlar Mətbuat Şurasına üzv olmaqla özlərinin media fəaliyyətini rəsmən realizə etmək istəyirlər.

- Mətbuat Şurasında yaradılmış komissiya “vətəndaş jurnalistikası” və ya sosial şəbəkələrlə bağlı hər hansı tənzimləmələr barədə tədqiqatlar aparacaqmı?

- Əhali arasında yayılan, ən azı, 100 nəfərin xəbər tutduğu informasiya artıq tirajlanmış sayılır. Bu da medianın əsas funksiyalarından biridir. Təəssüflər olsun ki, sosial şəbəkələrin fəalları arasında elələri var ki, kim haqqında istəsələr, yaza biləcəklərini, istədikləri böhtanları ata biləcəklərini düşünürlər. Hətta çox vaxt belələri istədikləri kimi informasiyaları buraxmaq üçün saxta profillərdən də istifadə edirlər. Elə zənn edirlər ki, bu, onların qorunmasını təmin edir. Amma əslində belə deyil. Harada yazılmasından asılı olmayaraq, istənilən böhtan Azərbaycan Cinayət Məcəlləsinin 147-148-ci maddələri ilə tənzimlənir. Yəni bu böhtan və şəri istəyirsən jurnalist kimi, istəyirsən adi vətəndaş kimi sosial şəbəkələrdə yaz, bu, böhtan sayılır. Bununla bağlı olaraq artıq adıçəkilən maddələrə əsasən məsuliyyət daşıma ortaya çıxır. Azərbaycan Mülki Məcəlləsinin 23-cü maddəsi, Azərbaycan İnzibati Xətalar Məcəlləsinin maddələri var ki, həmin maddələr şəxsi həyat toxunulmazlığına yol vermiş, başqasının həyatına müdaxilə etmiş, özəl həyata qarışaraq materialları tirajlamış şəxslər haqqında məsuliyyəti nəzərdə tutur. Bu baxımdan bu cür xəbər yayanlar fəaliyyət formasından asılı olmayaraq məsuliyyət daşıyırlar. Komissiyanın əsas işlərindən biri də odur ki, bu barədə maarifləndirmə işlərini həyata keçirsin ki, insanlar yaydıqları informasiyaya görə hüquqi məsuliyyət daşıdıqlarından xəbərdar olsunlar. Amma Mətbuat Şurasının əsas məqsədlərindən biri ilk növbədə şuraya müraciət etmiş internet resurslarında etik jurnalistikaya əməl edilməsini yoluna qoymaqdır. Yəni onlar bu etik jurnalistika prinsiplərinə əməl edəcəklərsə, gələcəkdə şura tərəfindən media qurumu kimi tanınacaqlar. Bunun da faydası çoxdur. Çünki özünütənzimləmə yolu ilə bu prinsipləri pozan yeni media qurumlarına xəbərdarıq ediləcək, onlar məhkəmədə çəkişmələrə yuvarlandırılmayacaq. Nəzərə alınmalıdır ki, Mətbuat Şurası yaranandan bəri media ilə bağlı məhkəməyə müraciət edənlərin sayı 30-40 faiz aşağı düşüb.

İlkin AĞAYEV

Palitra.-2013.-26 fevral.-S.5.