“Azərbaycanlılara qarşı həyata keçirilən soyqırımları əks etdirən sənədlər toplamışıq”

Tarix üzrə fəlsəfə doktoru Kamran İsmayılov: “Erməni tarxiçilərinin özləri də təsdiq edirlər ki, doğrudan da o vaxt Bakının azərbaycanlılardan təmizlənməsi ermənilərin ən başlıca vəzifəsi hesab edilirdi”

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutu ölkəmizdə tarix üzrə araşdırmaların mərkəzidir. Ölkə başçısı tərəfindən AMEA-nın Abbasqulu Ağa Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi haqqında sərəncamında da qeyd edilir ki, respublikamızın dövlət müstəqilliyinin bərpasından sonra tarixi həqiqətlərə obyektiv baxış imkanlarının yaranması xalqımızın keçmişinin müasir dövrün tələblərinə uyğun və azərbaycançılıq məfkurəsi işığında öyrənilməsi baxımından alimlərimiz qarşısında yeni perspektivlər açmaqla mühüm vəzifələr irəli sürüb. İndi dünyanın ən mötəbər kitabxanalarında və əlyazma fondlarında saxlanılan zəngin ədəbiyyatlardan, tarixi mənbələrdən faydalanmaq üçün əlverişli şərait mövcuddur. Müsahibimiz AMEA-nın Tarix İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Kamran İsmayılovdur:

- Araşdırma zamanı ermənilərin xalqımıza qarşı törətdiyi soyqırımla bağlı hansı faktlar aşkarlanıb?

- Bu gün Azərbaycan tarixinin qarşısında duran ən mühüm vəzifə ermənilərin tarix boyu azərbaycanlılara qarşı apardıqları soyqırım, deportasiya, işğal siyasətinin ifşa edilməsi məsələsidir. Bu sahədə Azərbaycan tarixçiləri son illərdə çox mühüm, böyük işlər görüblər. Həmin işlər sırasında ilk növbədə ermənilərin bu siyasətini ifşa və sübut edən sənədlərin toplanması və nəşridir. AMEA-nın Tarix İnstitutu azərbaycanlıların soyqırımı ilə bağlı apardıqları tədqiqatların nəticəsi olaraq son iki ildə iki sənədlər külliyyatı nəşr edib. Bu sənədlər külliyyatından biri 1918-ci ildə Bakıda bolşevik-daşnak rejiminin azərbaycanlılara qarşı apardığı soyqırımı əks etdirir. İkincisinə gəldikdə isə çox mühüm məqam odur ki, ermənilər azərbaycanlılara qarşı soyqırımı yalnız Bakı ilə məhdudlaşdırmamışdılar, onlar Gəncə, Qarabağ, Cavanşir, Zəngəzur, İrəvan quberniyalarında, Naxçıvanda, Qarsda və digər bölgələrdə çox böyük qəddarlıq və vəhşiliklər törətmişdilər. Azərbaycan tarixçilərinin uğurlarından biri də ondan ibarətdir ki, biz həmin bölgələrdə azərbaycanlılara qarşı həyata keçirilən soyqırımları əks etdirən sənədləri toplayıb və külliyyat şəklində nəşr etdirmişik. 1918-20-ci illərdə Gəncə quberniyasında, ikincisi isə İrəvan quberniyasında həyata keçirilən soyqırımdan bəhs edən bu sənədlər çox maraqlıdır və məsləhət görərdim ki, oxucular bununla tanış olsunlar. Çünki biri var ki, tarixi ikinci və yaxud üçüncü şəxsin yazdıqlarından oxuyasan, bir də var ki, ilkin mənbələri oradan götürəsən. Bu sənədlərin əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, onlara heç bir redaktə, təkmilləşmə işləri aparılmayıb. Yəni, onların olduğu kimi surətləri kitabda da çap olunub. Bu da tarixçilər üçün çox vacib məqamdır. Mənə elə gəlir ki, bu tarixçilərin Azərbaycan xalqı qarşısında böyük bir borcudur və biz bunu yerinə yetirməyə çalışırıq. Gələcəkdə bu işlər davam etdiriləcək. Gördüyümüz işlər bizim böyük layihəmizin bir hissəsidir və bu layihə çox böyük vəzifələri özündə ehtiva edir, həm də müəyyən müddətə hesablanıb. Gələcəkdə də bu istiqamətdə işlər davam etdiriləcək.

- Həmin sənədlərdə elə maqamlar varmı ki, indiyədək bu barədə heç bir məlumat olmayıb?

- Təbii ki, belə məqamlar var. Bizim nəşr etdirdiyimiz sənədlər ilk dəfədir elmi dövriyyəyə buraxılır. Yəni onların əksəriyyəti ilə oxucular, hətta elmi ictimaiyyət, peşəkar tarixçilər də ilk dəfə tanış olmaq imkanı qazanacaqlar. Bu sənədlərdə müxtəlif bölgələrdə ermənilərin konkret cinayətlərini ifşa və təsdiq edən çox qiymətli sənədlər mövcuddur. Eyni zamanda biz 1918-ci ildə Bakıda və quberniyanın müxtəlif yerlərində azərbaycanlılara qarşı həyata keçirilmiş soyqırımlarla bağlı sənədlər külliyyatı ilə yanaşı, bizim müəlliflərin məqalələrini orada yerləşdirmişik. Bu sənədlər birbaşa onu təsdiq edir ki, Azərbaycan bölgələrində həyata keçirilən bu soyqırım erməni-daşnak qüvvələrinin Bakı sovetinin bolşevik rəhbərləri ilə əlaqəsinin məntiqi yekunu və nəticəsidir. Yeri gəlmişkən, bunu son dövrlər erməni tarixçilərinin özləri də sübut və təsdiq edirlər ki, doğrudan da, o vaxt Bakının azərbaycanlılardan təmizlənməsi ermənilərin ən başlıca vəzifəsi hesab edilirdi. Çünki onlar qorxurdular ki, əgər Bakı azərbaycanlılar tərəfindən azad olunarsa onda, doğrudan da, ermənilərin bütün Cənubi Qafqazda iqtisadi imkanları əldən çıxmış olardı. Çünki Bakı həqiqətən də, buradakı ermənilər üçün çox böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Hətta Şaumyanın Leninə və digər bolşevik rəhbərlərinə yazdığı məktublarda birbaşa deyilirdi ki, əgər Azərbaycan milli qüvvələri Bakını tutsaydılar, onda Bakı Azərbaycanın paytaxtı elan edilərdi, ruslara, ermənilərə burada artıq yer verilməyəcəkdi. Bununla da erməni-daşnak rəhbərliyi Şaumyan rus-bolşevik rejimini azərbaycanlılar əleyhinə yönəltmək istəyirdi. Guya azərbaycanlılar, mürtəce, dəyişikliklər istəməyən bir qara qüvvədir, ermənilər isə əksinə, sovet rejiminin tərəfdarı olan, mütərəqqi bir xalqdır. Əslində bu təkcə Şaumyanın məktublarında deyil. Məsələn, 26 Bakı komissarı adlandırdığımız, əslində isə cinayətkarlar olan bu qrupun məktublarında da bu mövqe öz əksini tapır. Belə ki, Bakı soveti adlanan rejim sırf antiazərbaycan mahiyyəti kəsb edən, ermənilərin mənafeyini qorumağa çalışan bir rejim idi. Həmin sənədlərdə ilk növbədə adıçəkilən bölgələrdə həyata keçirilən soyqırımlar həm də ona hesablanmışdı ki, Cənubi Qafqazı Azərbaycan və türk əhalisindən təmizlənsin və burada gələcəkdə “Böyük Ermənistan” dövlətinin yaradılmasına nail olunsun. Nə yaxşı ki, o vaxt milli qüvvələr bu siyasətin mahiyyətini çox yaxşı dərk edirdilər və o vaxt Türkiyə dövlətinin Azərbaycana göstərdiyi hərbi, iqtisadi, siyasi, diplomatik yardım sayəsində ölkəmiz bu bolşevik, daşnak quldur rejimini Bakıdan vurub çıxara bildi və Azərbaycanın bütövlüyü təmin olundu. Azərbaycan müstəqil dövlət kimi özünü təsdiq etmiş oldu. Bu baxımdan AMEA-nın Tarix İnstitutunun gördüyü işlər sırf professionallıq baxımından diqqəti cəlb etməməlidir, bu həm də Azərbaycan xalqının ümdə maraq və məqsədlərini özündə ifadə edir. Bizim nail olmaq istədiyimiz odur ki, Azərbaycan xalqının tarixi obyektiv, hərtərəfli, ilkin mənbələrə əsaslanaraq yazılsın və xalqımıza çatdırılsın. Biz bu yolun yalnız başlanğıcındayıq, bu yol hələ uzundur və Azərbaycan xalqı yaxın gələcəkdə bu istiqamətdə görülən işlərin nəticələri ilə tanış olmaq imkanı qazanacaq.

- Həmin faktların dünya ictimaiyyətinə çatdırılması istiqamətində hansı tədbirlər həyata keçirilir?

- Bu bir faktdır ki, indiyədək ermənilərin təbliğat sahəsində fəallığı olub. Buna görə də Azərbaycan tarix elminin qarşısında duran əsas məsələlərdən biri ondan ibarətdir ki, tariximizlə bağlı həqiqətləri dünya ictimaiyyətinə çatdırmalıyıq. Bu sahədə də Tarix İnstitutunda çox ciddi işlər görülür. Həmin işlərin birinci istiqaməti ondan ibarətdir ki, dünyanın müxtəlif arxivlərindən toplanmış sənədlər təkcə Azərbaycan və rus dillərində deyil, həm də dünyanın müxtəlif dillərində, ingilis, fransız, ərəb dillərində nəşr edilərək həm həmin ölkələrdə yayılır, həm də internet vasitəsilə dünya ictimaiyyətinə çatdırılır. İkincisi, Azərbaycan tarixi ilə bağlı məsələlər haqqında müəllif əsərləri həmin dillərə nəşr olunaraq yayılır. Hətta ölkə başçısı da bildirib ki, Azərbaycan tarixçilərinin İrəvan xanlığı ilə bağlı buraxdıqları “İrəvan xanlığı” kitabı çox böyük rezonans doğurmuşdu. Maraqlı məqam ondan ibarət idi ki, ermənilərin bu kitaba qarşı dedikləri bir söz yox idi. Çünki orada sırf sənədlərdir və bu sənədlər də təsdiq edir ki, indiki Ermənistan Respublikası adlanan dövlət əzəli Azərbaycan torpaqlarında yerləşdirilmişdi və oranın yerli əhalisi Azərbaycan türkləri olub. Bu gün digər sahələrdə də iş gedir. Məsələn, biz tez-tez müxtəlif ölkələrdə keçirilən beynəlxalq konfranslarda iştirak edirik. Eyni zamanda ölkəmizdə keçirilən konfranslara xarici qonaqları dəvət edərək elmi fikir mübadiləsi aparırıq ki, bu da əslində Azərbaycan tarixinin həqiqətlərinin üzə çıxarılması və dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasında çox mühüm bir vasitədir. Bütün bunların hamısı yalnız Azərbaycan dövlətinin tarix elminə, Tarix İnstitutuna və digər elmi təşkilatlara göstərdiyi maddi, mənəvi, siyasi dəstəyin sayəsində mümkün olub.

Nigar ABDULLAYEVA

Palitra.-2013.-13 mart.-S.7.