“Axı niyə ofislərdə, bahalı salonlarda rəsm əsərləri yerinə xalça asılmasın?”

“Azərxalça”da yeni texnologiyalar tətbiq edilməli, yalnız xovlu deyil, bütün növ və formalarda xalçalar toxunmalıdır”

Layihə çərçivəsində müsahibimiz Azərbaycan Mədəniyyət Fondunun təqaüdçüsü, Rəssamlar İttifaqında “Dekorativ tətbiqi sənət” bölməsinin sədri, Əməkdar rəssam Aydın Rəcəbovdur:

-1944-cü ildə Bakı şəhərində anadan olmuşam. Rəssamlığa həvəsim elə uşaqlıqdan başlayıb. Hara getsəim, qələm axtarırdım. Xoşuma gələn nələr vardısa, hamısının rəsmlərini çəkərdim. İlk müəllimim Nadir Axundov olub. Onun rəhbərlik etdiyi rəsm kursuna yazılanda səhv etmirəmsə, 4-cü sinifdə oxuyurdum. Çox gözəl müəllim idi, amma sonra hiss etdim ki, bu, mənə azlıq edir. İkinci ustad tapdım özümə. İkisinin də biliyindən yararlanmağa çalışdım. 1966-cı ildə Ə.Əzimzadə adına Rəssamlıq məktəbini bitirib, M.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunun rəssamlıq fakültəsinə daxil oldum. Əvvəllər rəngkarlıqla məşğul olmuşam, amma indi emalatxanada bu səpkili heç bir əsərim yoxdur. Mənim xalça sənəti, onun incəlikləri, əsrarəngiz dünyası ilə tanışlığım İncəsənət İnstitutunda olub. Böyük ustad Lətif Kərimovun sayəsində mən bu sənətə vuruldum. O, xalçalardan elə ürəklə danışırdı ki, bu sənətə biganə qalmaq, göz yummaq mümkün deyildi. Ona görə diplom işimi xalça kompozisiyası üzərində qurmuşdum. Hazırlıq prosesində tez-tez Lətif müəllimlə görüşüb, məsləhətləşirdim. Ondan Azərbaycanın rəng koloritinin, xalçaların hansı rənglərdə toxunmağını öyrənirdim. Diplomda beş - dördü xurcun (ikisi xovlu, biri zili, palaz tipli toxunuş), biri “Bahar” adlı ornamental xalça işlədim. Həmin xalçayla 1972-ci ildə respublika sərgisində iştirak etdim, çox bəyənildi və məni ümümittifaq sərgisinə dəvət etdilər. Xalçalarımı burada nümayişə qoymuram, amma əksəriyyəti burdadır. Büküb bir kənara yığmışam.

- Son işlərinizlə bağlı nə deyərdiniz?

- Ən son işlərimdən biri hələ ki, xalça halında deyil, rəsmidir. Qobustan qayalarındakı rəsmərdən istifadə edərək xalça üzərində bəzi süjetli kompozisiya yaratmaq istəyirəm. Bu əsərimdə Oğuz xan ortada, sağ-solunda iki həyat yoldaşı, aşağıda oğlanları və damğalar, kodlar əksini tapır. Niyə belə əsərlər olmasın xalça üzərində? Məncə, olmalıdır. Belə əsərlər düşünməyə vadar edir insanı. Bilmirəm, Azərbaycanda necə qarşılanacaq, amma bu işin eskizini ötən aylarda Fransada Rəssamlar İttifaqının təşkil etdiyi dekorativ-tətbiqi sənət sərgisində xaricilərə göstərdim. Çox maraqla qarşıladılar. Əsərin izahatını istəyirdilər, mən də məmnuniyyətlə danışırdım. Heç bir xalça məktəbinin qaydalarıyla işləmirəm. Hətta sizə deyim, artıq neçə illərdir ki, ornamental xalçalar işləmirəm. Onu hamı edir. Mən daha çox müəllif xalçalarına üstünlük verirəm. “Süvari dərviş”, “Günəş gəzdirən dəvə”, “Dünya ağacı, yaxud badam ağacı” əsərlərim hamısı fəlsəfi yük daşıyır. Əvvəllər bu sənətlə sadəcə, maraq üçün məşğul olurdum. Amma işə bələd olduqca bu sənətə daha çox bağlandım. Xalçaçı-rəssam olmaq istəyən adam çox oxumalıdır, bilməlidir. Güclü intellektual bazası olmalıdır. Kim deyirsə ki, yatdım-durdum, belə bir əsər yaratmaq istədim, mən inanmıram. Bir xalçaya quruluş vermək üçün əziyyət çəkmək lazımdır. Hamısı zaman, bilik, ümumi fikri ifadə etmə bacarığı istəyir insandan. Günlərlə, aylarla eskizləri qururuq, xırda-xırda rəsmlərini çəkirik və inanın ki, gözün nuru gedir. Hər bir əsərimi ondan öncəki əsərimdən daha gözəl, kamil eləməyə çalışıram. Mən xalçaya əsər kimi baxıram. Ona görə xalçaların yerdə sərilməyini heç cür başa düşə bilmirəm. Axı niyə ofislərdə, bahalı salonlarda rəsm əsərləri yerinə xalça asılmasın? Xalçaları həmişə divarda görmək istəyirəm. Əgər nənələrimiz xalçaları yerə sərmək üçün toxuyubsa, rəssamlar divardan asılmalı olan sənət nümunəsi kimi yaradırlar. Nənələrin toxuduqları xalçalar saf, təmiz, məişət xalçalarıdır. Mən nənələrimizə çox böyük hörmətlə yanaşıram. Onların əllərindən öpürəm və çox təəssüf edirəm ki, biz həmin nənələri artıq itirmişik. O nənələr özləriylə də bu sənəti apardılar. İndi hamı xovlu xalça toxuyur. Nə zili, nə sumaq, nə də vərni toxuyan nənələr tapmaq mümkün deyil. Bu gün kəndlərə gedib, o kəndin özünəməxsus xalçasını xəbər alsanız, toxumaqlarını istəsəniz, bilməyəcəklər, bacarmayacaqlar. Bundan biz rəssamlar da çox əziyyət çəkirik. Təsəvvür edin ki, sərgim üçün zili, sumaq toxutdurmaq lazım gələndə, onu bacaran xalçaçı tapa bilmədim. Bizim “Azərxalça”mız var, orada yeni texnologiyalar tətbiq edilməli, yalnız xovlu deyil, bütün növ və formalarda xalçalar toxunmalıdır.

- Hazırda xalçaların satışı ilə bağlı vəziyyət sizi qane edirmi?

- Bu gün xalça sahəsində pərakəndəlik var. Başqa tərəfdən də bazarımıza ayaq açan Çindən, Pakistandan gələn xalça adıyla satılan malların sayı-hesabı yoxdur. Onların hamısı birinci yuyuluşa qədərdir. Yuyandan sonra materialı korlanır, boyaları gedir. Maraqlısı da bilirsiniz nədir? Hamısının üzərində Azərbaycan çeşniləri var. Bu vasitəylə xalqı aldadırlar. Həm də o məhsullar çox ucuz satılır. Qiymət fərqinə diqqət yetirən camaat, əlbəttə, üstünlüyü o xalçalara verəcək. Mənim yaratdığım əsərlər bazar üçün deyil. Mən sexdə işləyən rəssam deyiləm ki, quruluş verdiyim xalçalar bazarda satılsın. Mən yaradıcı adamamsa, işimə də yaradıcı münasibət görmək istəyirəm. Bütün xalçalarım öz fikirlərim, ideyalarım, baxışlarım üzərində qurulub. Heç olmasa, beş işimdən birini muzey almalıdır ki, mən o pulla digər xalçaların kompozisiyasını verə bilim. Ən vacibi isə onu toxutdura bilim. Toxutdurma prosesi inanılmaz baha başa gələn prosesdir.

Aərbaycan Mədəniyyət Fondunun təqaüdçüsüyəm. Oradan aldığım maliyyə sayəsində dolanıram, bu sənəti yaşadıram. İnanın, indi heç kim xalçaçı-rəssam olmaq istəmir. Gənclər daha sərfəli sənətlə məşğul olmağa meyillidirlər. O vaxt müəllimlər çox güclü, tələbələr də sənətin acı idilər. Hamımızın əlində qovluq, boya, qəzet olurdu. Çünki əksər vaxt eskizlərimizi qəzetin üzərində çəkərdik. Bu, rəssamlar üçün çox maraqlı həyat tərzi idi.

- Sizin qalereyalarla işbirliyiniz necə qurulub?

- Yox, qalereyalarda problemlər var. Onlara inanmıram. Əslində bizim işləri muzeylər almalıdır. İlk əsərim, diplom işim “Bahar” ümumittifaq sərgisində nümayiş olunandan sonra mənə Moskva sərgilərindən sifarişlər gəlməyə başladı. Müqavilələr bağlayıb, sifarişlərlə işləyirdim. Bilirsiniz, o vaxtlar burda gənclərə bir az qısqanclıqla baxırdılar. Ona görə bir neçə il yalnız Moskva üçün işlədim. Qonorar yaxşı idi, buradakı sərgilərdə iştirak etməyə ehtiyac qalmırdı. O vaxtlar həm də dizaynla məşğul olurdum. Bakı şəhər Tərtibat İdarəsində aparıcı qrupun rəhbəri idim. Şəhərin bütün tərtibat işlərində iştirak edirdim. Amma bütün yaradıcı fəaliyyətimi xalça üzərində qurmuşdum. İndi bunu edən çox az adam var, onların da qədrini bilmək lazımdır. Hazırda Bakıda möhtəşəm Xalça Muzeyi tikilir, çox sevinirəm, amma hesab edirəm ki, orda mənim və mənimlə bərabər digər xalçaçı-rəssamların da əl işləri olmalıdır. Hazırda orada bütün qruplar üzrə xalçaların təqdimatından sonra müəllif xalçaları nümayiş olunur. Lətif Kərimov, Kamil Əliyev var, ancaq başqaları da olmalıdır. Məncə, boşluq olmamalıdır. Aydın Rəcəbovun, Eldar Mikayılzadənin, Məmmədhüseyn Hüseynovun, Lətifə Qarayevanın müəllif xalçaları da orada olmalıdır. Lətif Kərimovun da miniatür xalçaları var, mənim də. Hər müəllifin adından o xalçaların təqdim olunması pis ideyadır? Bununla muzeyə gələn izləyici həm ötən əsrin, həm də yeni əsrin xalçalarıyla tanışlıq şansı qazanır. Bunun nəyi yanlışdır? Azərbaycanın dünyaya çıxan neməti muğam, xalçalar, miniatürdür. Bu üç sənət Azərbaycanı zirvələrə qaldırır və bütün dünyanı silkələyir.

- Yeni sərgiyə hazırlaşırsınız?

- Bəli, yeni sərgiyə hazırlaşıram. Bəzi əsərlərim tamamilə, bəziləri isə eskizdə hazırdır. Amma köhnə sərgilərimdə istifadə etdiyim əsərlərimi bir də nümayiş etdirəcəyəm. Mənim şəxsi xalça kolleksiyamdan Azərbaycanda heç kimdə yoxdur. Bütün günüm bu emalatxanada keçir. Evə bircə yatmağa gedirəm. Yoldaşım məni başa düşür. Bizim çox gözəl ailə imperiyamız var. Buna görə Allahıma şükür edirəm.

Nigar ABDULLAYEVA

Palitra.-2013.-17 may.-S.11.