“Gənc alimlərimizin beynəlxalq elm dünyasına inteqrasiyası sovet dövrü ilə müqayisədə daha sürətlidir”

Azər Babayev: “Dünya birliyinə inteqrasiyanın ən yüksək və etibarlı forması bir qayda olaraq elm və təhsillə olur”

Müsahibimiz Azər Babayev sosial elmlər doktoru, Frankfurt Sülh Araşdırmaları İnstitutunun (HSFK) elmi əməkdaşıdır. O, Almaniyada bir neçə il bundan əvvəl yaradılmış Azərbaycanlı Tələbələr və Elmi İşçilər Birliyinin də Frankfurt üzrə koordinatorudur.

-Azər müəllim, nə vaxtdan Almaniyada yaşayırsınız?

-Mən 1997-ci ildə Gədəbəy rayonu Gərgər kənd orta məktəbini bitirib. Bakı Dövlət Universitetinin (BDU) Beynəlxalq münasibətlər və Beynəlxalq hüquq fakültəsinə daxil olmuşam. 2001-ci ildə beynəlxalq münasibətlər ixtisası üzrə həmin fakültədə bakalavr təhsil pilləsini bitirdikdən sonra Almaniyanın Ayxştet-İnqolştadt Universitetində eyni ixtisas üzrə master təhsilinə başladım.

Bu qərar təsadüfi deyildi. Alman dilini hələ orta məktəbdə oxuyarkən ilk xarici dil kimi öyrənməyə başladım və Almaniyaya da maraq buradan yarandı. Bunda həm də alman dili müəllimim olmuş Qafar müəllim müsbət rolu oynadı. BDU-da təhsil aldığım zaman artıq Bakıda alman universitetlərinin DAAD (Alman Akademik Mübadilə Xidməti) adlı Almaniyada master və doktorluq təhsili üçün təqaüd proqramları təklif edən müştərək təşkilatı fəaliyyət göstərirdi. Odur ki, BDU-da təhsilimi bitirdikdən sonra bu təşkilatın xətti ilə Almaniyada təhsilimi davam etdirməyi qərara aldım.

2005-ci ildə isə Konrad Adenauer Fondunun təqaüdçüsü kimi Almaniyanın Mannheim Universitetində doktorluq təhsilinə başladım və 2009-cu ildə elmi işimi müdafiə edərək siyasi elmlər doktoru dərəcəsinə layiq görüldüm. Həmin ildə isə Frankfurt Sülh Araşdırmaları İnstitutuna (PRIF) elmi əməkdaş kimi üzv olmuşam.

- Ölkənin ümumi inkişafının təmin olunmasında elm və təhsilin hansı rolu var?

- Sözsüz ki, ümumi inkişaf üçün elm və təhsil mərkəzi strateji əhəmiyyətə malikdir. Buna hələ XII əsrdə ən doğru cavabı dahi şairimiz Nizami Gəncəvi elmə olan yüksək münasibətini öz qəhrəmanı İsgəndərin dili ilə bildirməklə belə verib:

O böyük, ağıllı, ayıq hökmdar

Öz şahlıq taxtında

tutarkən qərar,

Əmr etdi,

verildi belə bir fərman:

“Alimdir gözümdə

ən əziz insan

Elmlə, hünərlə!

Başqa cür heç kəs

Heç kəsə üstünlük

eyləyə bilməz.”

-Almaniya və Azərbaycan təhsil sisteminin hansı oxşar və fərqli cəhətləri var?

-Burada Almaniyanın təhsil sisteminin bəzi özəlliklərinə diqqəti çəkmək istərdim. Bu özəlliklərdən əsası, məncə, ixtisas və fənn seçiminin kifayət qədər azad olmasıdır. Eyni zamanda əlavə, köməkçi ixtisasların da seçimi azaddır. Bundan başqa, tələbələrin mühazirələri dinləməsi məcburi deyil. Belə ki, tələbə istədiyi professorun mühazirəsində iştirak edə bilər. Onu da deyim ki, oradakı azadlıq da mütləq deyil, məcburi fənlər də var ki, onlardan mütləq imtahan verməlisən. Bu, 30-40 faiz təşkil etsə də, təhsilini azad seçim üzərində qura bilirsən.

Bildiyiniz kimi, inkişaf etmiş bir ölkə olaraq Almaniyada elmi-texniki tərəqqi kifayət qədər yüksək səviyyədədir. Professorlar mühazirələrdə son texniki vasitələrdən istifadə edirlər. İnternet çox yüksək səviyyədə tətbiq olunur. Hətta dərslər haqqında xülasə şəklində əvvəlcədən tələbələrin elektron ünvanına informasiyalar göndərilir. Bununla da tələbənin keçiriləcək dərs haqqında əvvəlcədən anlayışı olur.

Almaniyadakı universitetlərdə kitabxana işinin təşkili də çox yüksək səviyyədədir. Tələbə lazımi kitabın təhsil aldığı universitetin kitabxanasında olub-olmadığını internet vasitəsilə öyrənə bilir və öz universitetinin kitabxanasında olmayan kitabı internet vasitəsilə digər kitabxanalardan sifariş verir və tez bir zamanda əldə edir. İnternetin yaratdığı bu cür üstünlüklərin universitet həyatına geniş tətbiqi təhsili olduqca asanlaşdırır. İstənilən elmi məqaləni, yeni çıxan dərgiləri, qəzetləri, jurnalları internet vasitəsilə əldə etmək olur.

-Gənclərin xaricdə təhsilinin Azərbaycanın gələcəyi üçün hansı perspektivi var?

-Belə demək olar ki, xaricdə artıq təhsil almış və alan gənclər ilk növbədə müasir dünyanın elm və təhsilindəki yeniliklərin Azərbaycan təhsilinə və cəmiyyətinə transfer edilməsinin əsas daşıyıcılarıdır. Bu potensialı isə Azərbaycanın gələcək inkişafinın əsas və dəyərli zəmanətlərindən biri hesab etmək olar. Həm də qeyd edim ki, bir toplum, xalq olaraq dünya birliyinə inteqrasiyanın ən yüksək və etibarlı forması bir qayda olaraq elm və təhsil vasitəsilə olur. Bu üzdən nə qədər Azərbaycan gəncliyinin çoxsaylı nümayəndələri xaricdə təhsil alarsa, bir o qədər həmin ölkələrdə Azərbaycan xalqının elçiləri, təmsilşiləri çox olmuş olar. Belə ki, bizlərin vətəndən kənarda da qazandığı hər bir şəxsi uğur Azərbaycanın ən gözəl, ən təbii tanıtımıdır. Buna görə arzu edirəm ki, millətimiz dünyada ilk növbədə böyük, qabiliyyətli oğulları və qızları ilə tanınsın, millətlər içində özünə layiq imzasını atsın.

- Azərbaycan gənc alimlərinin dünyaya çıxışı prosesi necə gedir?

-Bununla bagli öncə onu qeyd edim ki, Azərbaycanda gənc alimlərin dünyaya çıxışı prosesi sovet dövrü Azərbaycan alimlərinin beynəlxalq elm dünyasına inteqrasiyası ilə müqayisədə daha sürətlidir. Bir tərəfdən indi gənclər dünya elmində aparıcı dillər olan Qərb dillərinə (ingilis, alman, fransız və s.) asanlıqla yiyələnə bilirlər. Digər tərəfdən isə hal-hazırda Azərbaycanda Qərb ali təhsil məktəblərində təhsil almaq, elm öyrənmək imkanları artıq demək olar ki, kütləvi xarakter alıb.

Buna görə əminliklə deyə bilərəm ki, növbəti onilliklərdə dünyanın aparıcı elm və təhsil müəssisələrində, xüsusən də Qərb təhsil ocaqlarında işləyib-yaradan azərbaycanlı müəllim və professorlar çoxsaylı olacaq.

-Gənc alim kimi hansı araşdırmalarla məşğulsunuz?

- Əvvəla, institutumuz haqqında onu söyləyim ki, bu, Almaniyanın ilk və ən böyük sülh tədqiqatı institutudur. 1970-ci ildə Hessen əyalət hökuməti tərəfindən yaradılmış HSFK bu gün Almaniyada 100-ə yaxın tədqiqat institutunu özündə birləşdirən Leibniz elmi-tədqiqat cəmiyyətinin üzvüdür. İnstitutun əsas məqsədi beynəlxalq və daxili münaqişələrin araşdırılması, sülhü təmin edən şərtlərin tədqiq edilməsi və habelə sülh ideyasının dəstəklənməsidir. Həmçinin siyasi məşvərət funksiyasını həyata keçirən institutun əldə etdiyi tədqiqat nəticələri alman federal hökumətinin bu istiqamətdə konkret siyasi qərarlarının qəbul olunmasına da öz töhfəsini verir. Bununla yanaşı, HSFK müvafiq mövzularda alman ictimai fikrinin formalaşmasında da önəmli rol oynayır.

Bu institutda mən əsas olaraq elmi-tədqiqat fəaliyyəti ilə məşğulam və burada nəzəri bilik və bacarıqlarımı daha da inkişaf etdirməyə çalışıram. Konkret olaraq son illər elmi-tədqiqat fəaliyyəti çərçivəsində Almaniya və ABŞ-ın xarici siyasətinin müqayisəli təhlilinə dair bir çoxillik elmi- tədqiqat layihəsi çərçivəsində həmin dövlətlərin Belarus ilə bağlı xarici siyasətini araşdırmışam.

Bundan başqa artıq bir neçə ildir ki, ixtisasım çərçivəsində xüsusən Azərbaycanın ən böyük problemi olan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair araşdırmalar aparıram. Məsələn, Almaniyanın tanınmış elmi dərgilərindən olan “Şərqi Avropa” jurnalında münaqişə ilə bağlı artıq bir neçə məqaləm işıq üzü görüb. Son araşdırmalarım isə 2008-ci ildə Cənubi Osetiya müharibəsinin və 2009-cu ildə Türkiyə-Ermənistan yaxınlaşmasının Dağlıq Qarabağ sülh prosesinə təsirlərinə dair olub.

Hal-hazırda isə “Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə giriş” mövzusunda bir kitab layihəsi üzərində çalışıram. Və yaxın aylarda bunu tamamlamağı planlaşdırıram.

- Bu yaxınlarda yeni kitabınız işıq üzü görüb. Mümkünsə həmin kitabınız haqda da məlumat verərdiniz.

-Son kitab nəşri almancadan tərcümə işi ilə baglıdır. Belə ki, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutunun təşkilatçılığı ilə Verner fon Simensin Qafqaza səyahət xatirələri Azərbaycan dilinə mənim tərəfimdən tərcümə edilərək nəşr olunub. “Qafqaz səfərləri” adlanan bu kitabı Azərbaycan tarixşünaslığına töhfə, xüsusən də bölgələrimizin tarixini öyrənmək üçün mühüm əhəmiyyəti olan əsər hesab etmək olar.

Cünki elektrotexnikanın yaradıcısı kimi dünyada məşhur olan Simens AG-nin qurucusu Verner fon Simens Azərbaycanda həm də başqa bir səbəbdən məşhurdur. Bu da onun qardaşları Karl və Valterlə birlikdə 1864-cü ildə Gədəbəydə mis mədənini alması və özünün də dediyi kimi, uzun müddət bu “cənnət məkanında”kı fəaliyyəti ilə bağlıdır.

Qeyd edim ki, Verner fon Simens həyat xatirələrini 1889-1892-ci illərdə qələmə alıb. “Ömür xatirələri” (alm. Lebenserinnerungen) adlı əsərində o, Qafqaz regionuna səfər xatirələrindən fərəh hissi ilə bəhs edib. XIX əsrin ikinci yarısında üç dəfə - 1865-ci, 1868-ci və 1890-cı illərdə Gədəbəyə səfərləri zamanı rəhbərlik etdiyi firmanın dağ-mədən fəaliyyətindən, Qafqazda, xüsusən də Gürcüstan və Azərbaycanda yaşadıqlarından, habelə başına gəlmiş çox maraqlı və təhlükəli sərgüzəştlərdən söhbət açıb. Əsərdə Verner fon Simensin Gədəbəyin təbiətini və yerli əhalisini ən gözəl sözlərlə tərənnüm etməsi diqqəti cəlb edir.

Onu da deyim ki, bu nəşrlə Verner fon Simensin Qafqaza səfər xatirələri ilk dəfə ana dilimizdə Azərbaycan oxucularının diqqətinə təqdim olunur. Yeni nəşrə əsərin alman dilindəki əsli də əlavə edilib.

Fuad Hüseynzadə

Palitra.ş-2013.-31 oktyabr.-S.11.