“Azərbaycan animasiya sənətinin inkişafını yalnız bizim mütəxəssislər təmin etməlidirlər”

Bütün dünyada cizgi, animasiya filmlərinin uğuru az qala tammetrajli bədii filmləri də ötüb keçib. Artıq bir neçə ildir ki, animasiya sahəsində bir çox festivallarda nümayiş olunan filmlər keyfiyyət cəhətdən kinotənqidçilər tərəfindən yüksək qiymətləndirilir. Araşdırmalar göstərir ki, texniki üsulla ilk animasiya Azərbaycanda 1933-cü ildə çəkilib. İlk bədii animasiya isə iki alman tərəfindən 1936-cı ildə çəkilən “Əhmədin bəlası” filmidir. O zamandan bu zamana arada müəyyən fasilələrlə olsa da, ölkəmizdə bu sahə yaşadı və hazırda da yaşayır.

İlk öncə qeyd edək ki, ölkəmizdə bu sahə ilə rəsmi olaraq məşğul olan qurum “Azanfilm” animasiya filmləri studiyasıdır. Hər il dövlət büdcəsindən bu studiyaya maliyyə ayrılır və həmin maliyyə hesabına filmlər istehsal olunur.

“Yaxın iki il ərzində dəyişikliklər özünü göstərəcək”

“Azanfilm” studiyasının rəhbəri Fariz Əhmədov deyir ki, bu sahəni inkişaf etdirmək üçün birinci şərt kadr hazırlığına nail olmaqdır. “Buna müasir texnologiyanı tətbiq etməklə 3D formatını da əlavə edib keyfiyyət əmsalını artırmalıyıq. Düşünürəm ki, yaxın iki il ərzində dəyişikliklər özünü göstərəcək. Bu, zəruridir. Çünki artıq iş o yerə çatıb ki, başqa ölkələrin Azərbaycanda animasiya studiyasının fəaliyyət göstərməsindən xəbərləri yoxdu. Halbuki bu studiya ildə bir, ya iki film istehsal edir. Bir nəfər ixtisaslaşmış kadrın hazırlanması 4-5 il vaxt tələb edir. Amma bu işi bir qədər sürətləndirib hələlik fəaliyyətdə olan mütəxəssislərimizi işə cəlb etməklə animasiya kursları açmaq istəyirik. Nəzəriyyə ilə təcrübəni bir ayaya gətirmək şərtilə”. Onun sözlərinə görə, bəzi adamlar animasiya sənətinə o qədər də maraq göstərmirlər. “Hətta əvvəllər bu işlə məşğul olanlar da. Çünki dediyim kimi, 1 ilə 10 dəqiqəlik film çəkilir. Amma düşünürəm ki, maraq artacaq. Ona görə ki, yeni qüvvələri həm maddi cəhətdən, həm də yaradıcı stimul cəhətdən maraqlandıran təzahürlər tezliklə özünü göstərəcək. Artıq bu sahənin inkişafında nəinki dövlətin, qeyri-kommersiya təşkilatlarının da maraqlı olduğunu görürük. Yaradıcı insan üçün vacib amillərdən biri yaradıcı mübadilə mühiti ilə təmin edilməsidir. Belə mühiti isə festivallar verir. Nəzərdə tutulub ki, bizim animasiya filmlərini festivallara göndərməklə yanaşı, hər hansı kinofestival çərçivəsində özümüz də belə filmlərin nümayişinə yer ayıraq”.

O hesab edir ki, Azərbaycan animasiya sənətinin inkişafını yalnız Azərbaycan mütəxəssisləri təmin etməlidirlər, bizim tamaşaçıya lazım olan obrazları yalnız onlar daha dəqiq yarada bilərlər. “Ona görə bizim əsas dayağımız yerli mütəxəssislər olmalıdır. Amma başqa ölkələrin mütəxəssisləri ilə əməkdaşlığı da istisna etmək olmaz. Rusiyadan, Türkiyədən ustad multiplikatorlar dəvət olunacaq. Türkiyəli multiplikasiya ustaları ilə ortaq türk dastanlarını ərsəyə gətirmək çox yaxşı olardı”. O həmçinin bildirdi ki, istənilən halda hər şey güclü ssenariyə bağlıdır. “Artıq böyük komanda işə başlayıb. Animasiya elə sənətdir ki, əsas ağırlıq rəssamın üzərindədi, multiplikasiya rəssamı bir neçə funksiyanı yerinə yetirməyə qabil olmalıdı. Bizdə təsviri sənətin müxtəlif cərəyanlarında son illər əməlli-başlı yüksəliş hiss olunur. Çalışacağam ki, gənc, istedadlı rəssamları bu işə cəlb edim. Yeni nəfəsə, təzə ifadə formalarına ehtiyac var”. F.Əhmədov həmçinin bildirdi ki, hər il bir animasiya filminin istehsalı üçün ayrılan vəsait dəyişir, amma maliyyə artımı var. “Ötən il heç bir maliyyə vəsaiti ayrılmayıb, amma bu il ayrılması nəzərdə tutulur”.

Cizgi filmlərinin istehsalı üçün maliyyə ayrılmasını yüksək qiymətləndirən və bunun lazımlığını bildirən animator-rəssam Elçin Hami Axundov deyir ki, Azərbaycanda yaxşı animator-rəssamlar var. “Azərbaycanda bir animasiya filminin ərsəyə gəlməsi üçün iki, yaxud üç rəssam iş prosesinə cəlb olunur. Daha doğrusu bir filmi üç rəssamla çəkməyə məcburuq. Disney studiyasında 200 nəfərə yaxın animator, rəssam: fazaçı-rəssam, cizgiçi-rəssam, fon rəssamı və s. çalışır. Bu qədər insan bir yerdə çalışdığı zaman hərə bir işin qulpundan tutur və beləliklə, film tez təhvil verilir. Amma bizdə bu qədər işi cəmi 3 animator edir. İldə 2, ya üç animasiya filmi çəkilir və heç bir gəlir gətirmir, çünki kino bazarımız yoxdur. Amma Disney hər çəkdiyi animasiya filminin mayasını çıxardır üstəlik gəlir də əldə edir. Maliyyə, kadr bu gün animasiya filmlərini inkişaf etməsi, gəlirli sahəyə çevrilməsinə mane olan amillərdəndir. Peşəkar kadrımız çox azdır”.

Onun sözlərinə görə əvvələr də rəssam-animator sənəti nə təhsil şöbələrində, nə də institutlarda olub. “Animatorlar ancaq hər beş ildən bir açılan kurslarda hazırlanırdılar. 30 nəfərdən ibarət sonuncu buraxılış 1989-cu ildə oldu. 90- cı illərdə isə peşəkar rəssamlar başqa ölkələrə getməyə məcbur oldular, çünki burda vəziyyət yaxşı deyildi, iş yox idi. Sonra bir vaxtlar çox az müddətə həmin kursları bərpa etdim, amma o da uzun müddət yaşaya bilmədi”. O hesab edir ki, əgər biz Azərbaycanda animasiya filmlərinin çoxalmasını, ümumiyyətlə, isə bu sahənin inkişaf etməsini istəyiriksə, mütləq animasiya kursları açılmalıdır. “Ancaq kurslar təşkil etməklə biz bu sahəni inkişaf etdirə bilərik. Nəticədə kadrlar çoxalacaq, bu sahə inkişaf edəcək, onlar da sonra animasiya studiyaları açacaqlar. Hazırda tələbələrim var, amma mən tək olduğum üçün hər şeyi çatdıra bilirəm. Mən onlara hərəkətin mexanikası, fizikası, biomexanikasından dərs deyə bilərəm, qalan nüansları isə gərək başqa müəllimlər tədris etsinlər. Bütün bunlar da maliyyə istəyir. Mən 8 il bundan əvvəl Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinə Azərbaycanda Milli Animasiyanın İnkişafına dair layihə təqdim etmişdim. Ancaq hələ də o layihə reallaşmayıb. O konsepsiyanın həyata keçməsi üçün isə 150-160 min manat maliyyə vəsaiti lazımdır”.

Azərbaycan cizgi filmlərinin sayı və keyfiyyəti ilə fəxr edə bilməz

Kinoşünas Aygün Aslanlı deyir ki, Azərbaycan cizgi filmlərinin sayı və keyfiyyəti ilə fəxr edə bilməz. O hesab edir ki, “Azanfilm” in istehsalı olan filmlərin əksəriyyəti darıxdırıcıdır və onlarda fantaziya kasadlığı var. “Biz neçə ay əvvəl “Azanfilm” in istehsalı olan bir neçə film Kinematoqrafçılar İttifaqında nümayiş etdirildi. 6-7 filmdən yalnız bircə dənə maraqlı işin şahidi oldum. Təsəvvür edin, personajlardan biri qəhrəman təyyarədir, o da “Disney” filmlərindən götürülüb”.

“Animasiya filmlərimiz ona görə bizim televiziya kanallarında göstərilmir ki...”

Sovet dönəmini də əhatə etməklə bu zamana qədər Azərbaycanda 100-dən çox animasiya filmi istehsal olunub . Bəlkə də ara-sıra əvvəllər çəkilən animasiya filmlərinə efirlərdə rast gəlmək olar, amma müstəqillik qazanılandan sonra istehsal olunan filmlərin bu şansı qazanması çox müşkülə çevrilib. Ötən il mətbuata müsahibəsində Milli Televiziya və Radio Şurasının (MTRŞ) sədri Nuşirəvan Məhərrəmli deyib ki, milli cizgi filmlərinə maliyyə ayrılması ilə bağlı müraciət seriallara maliyyə yardımı başa çatandan sonra ediləcək: “Cizgi filmləri ilə bağlı problem ciddidir və aktuallığında qalır. Azərbaycanda uşaqlarla bağlı göstərilən cizgi filmlərinin böyük əksəriyyəti xarici məhsullardır. Biz çalışmalıyıq ki, yerli istehsalı qaldıraq”.

E.Axundov deyir ki, animasiya filmlərimiz ona görə bizim televiziya kanallarında göstərilmir ki, kanallar bizim filmləri pul verib almaq istəmirlər. “Kanallar yerli filmlərə 20 dollar vermək istəmirlər. Ən asan yolu tapıblar. 1-2 manat verib prokatdan animasiya filmini alıb, efirdə nümayiş etdirirlər. Niyə bizim uşaqlar “Məlikməmməd”, “Cırtdan”, “Təpəgöz”, “Cavanşir”, “Qızıl”, “Qarğa balası və özgə yuvası”, “Güzgü” kimi nağıllar əsasında çəkilən filmlərə baxmasınlar? Həmin filmlərin hamısı axı bizim uşaqlar üçün nəzərdə tutulur. Bizim balalar ilk öncə bu filmlərlə böyüməlidirlər. Mən 1966 -cı ildən animasiya sahəsində çalışıram. Bu vaxta qədər uşaqlara həsr etdiyim çoxlu sayda animasiya filmlərim var. Mənim elə bütün rəssamlıq fəaliyyətim uşaqlarla bağlıdır. İlk tamaşaçılarım nəvələrimdir. Əvvəllər istehsal olunan animasiyaları ilk öncə uşaqlara nümayiş etdirərdik. Biz indi öz milli vətəndaşlarımızı yetişdirməliyik. Animasiya filmləri uşaqlarda daha güclü tərbiyəvi əhəmiyyətə malikdir. Müasir uşaqların zövqünü oxşamaqdan çox , onlara yeni estetik zövq aşılamaq lazımdır. Dünyada artıq çoxdan böyüklər üçün çəkilən animasiyalar da mövcuddur. Amma biz hələ uşaqlar üçün animasiyanı tam təmin edə bilmirik ki, böyüklər üçün də çəkək”.

Nərmin MURADOVA

Palitra.-2013.-12 yanvar.-S.11.