Afaq Şıxlı dünyasına
baxış...
2011-ci ilin avqust ayı idi. Afaq xanımın yenicə
işıq üzü görmüş “Səni düşünürəm”
adlı şeir kitabının şərəfinə
onların bağ evinə
yığışmışdıq. İstedadlı
şair Elman Tovuzun yazdığı ön sözü vərəqləyərək
“Belə şeir kitabına ön söz müəllifi olmaq
hamıya nəsib olmur, təbrik edirəm”, - dedim və Afaq
xanımın əlimdəki kitabı ilə yanaşı, hələ
mövcud olmayan gələcək kitabının şərəfinə
badə qaldırdım. “Onda sıradakı
kitabımın ön sözünü sən yazacaqsan”, - deyən
şairə, o xəyali kitabın heç də xəyali
olmadığına işarə etdi.
Amma qismət deyilmiş. 2012-ci il may
ayında Afaq xanım Bakıya gəlmişdi. Buzovnada,
bu dəfə bizim bağ evimizdə
yığışmışdıq. Söhbət əsnasında
mən ön söz yazacağım kitabla bağlı vəziyyətin
necə olduğunu bilmək üçün “Afaq, növbəti
kitabı hazırlamısanmı?”, - deyə sözarası
soruşdum. Afaq xanım isə: “Kitab artıq hazırdır -
“Ömrümün beşinci fəsli”. Ön sözü də
sevimli şairimiz Məmməd İsmayıl yazıb”, - dedi. Mən
xəfifcə gülümsədim: “Çox əla! Məmməd İsmayıl gözəl şairdir!”
Afaq isə, deyəsən, mənim gülümsəməyimin
səbəbini anlamadı.
Bax beləcə, yazmaq istədiyim və xeyli zamandır
beynimdə gəzdirdiyim bu fikirləri, Afaq
Şıxlının bütövlükdə ədəbi
dünyasına nəzər salmaqla, qələmə aldım. Demək ki, qismət bu
kitaba imiş...
Şeir yazanlar çoxdur dünyada. Amma şair
olmur hər şeir yazan. Şeir yazan o vaxt
şair olur ki, o, oxucularını öz şeirləri ilə
yaşadır və özü də yazdığı
şeirlərlə oxucularının qəlbində
yaşayır. Bu mənada, əsl
şairdir Afaq Şıxlı. O, çeynənmiş sözləri,
fikirləri, mövzuları oxuculara sırımaqla məşğul
olmur, ayaqlanmış cığırlarla getmir. Onun öz yolu, öz cığırı var poeziya
aləmində. Şair kimi gərək
doğulasan, çünki şairlik nə oxumaqla, nə
öyrənməklə deyil. Afaq xanım
da anadan şair doğulub.
Şairlər
əzəldən seçilib gəlir,
Hərə bir söz qoyur yadigar qala.
Ən
ülvi hisslərlə biçilib gəlir,
Xoşbəxt
o kəsdir ki, şair doğula! -
deyir Afaq
Şıxlı.
Nədir onun uğur açarı? Niyə bu qədər
sevilir oxucuları tərəfindən? Səbəb
sadədir. Bir çoxları kimi adının şair
çağırılması üçün yazmır o.
Ürəyinə, təbiətinə, varlığına,
iç dünyasına yaxın, doğma olan bir işlə məşğul
olur, duyduqlarını, hiss etdiklərini yazır. Daxili mənəvi ehtiyacdan güc alır şeirləri.
Budur, onlardakı şirinliyin, həzinliyin, təbiiliyin,
doğmalığın, səmimiyyətin və demək ki,
oxucu məhəbbətinin canı, mənbəyi.
Şair Məmməd İsmayıl demişkən: “Afaq
xanım şeirlə yatır, şeirlə qalxır və nəfəsini
şeirlə alır...”
Gəldikcə
üstümə qəm addım- addım,
Həyat ələdikcə
saçıma dəni,
Şeirim,
mən səni yoxdan yaratdım,
Sən də yaşatmağı bacardın məni.
Vətəndən uzaqda - Rusiyada
yazıb-yaratdığından, təbii olaraq vətən həsrəti
havasına köklənib şairin şeirləri. Amma elə-belə, “məsafə
həsrəti” deyil bu həsrət! Vətən sevgisindən
süd əmmiş, vətənə məhəbbətdən
yoğrulmuşdur...
“Vətən - mənim şeirlərimin
qaynağıdır. Bəlkə də onun həsrətidir məni şair
edən... Sevdiyim və bacara bildiyim qədər hər kəsə
sevdirməyə, tanıtmağa
çalışdığım həsrət
qarışıq sevdamdır o mənim”, - deyir Afaq
Şıxlı.
Günəşli bir diyardan soyuq, şaxtalı bir aləmə
düşmüş şairin şeirləri də özü
kimi üşüyür bu aləmdə. Və
üşüdükcə də xəyalında, yuxularında
özünü ana vətənin isti qucağında hiss edir.
Darıxır vətənin hər daşı,
hər qarış torpağı üçün. Uzaqda
olsa da, vətənin havası, iqlimi, küləyi, qarı
onun şair ruhunu rahat qoymur:
Deyir, bu
ilki qış soyuqdur yaman,
Xəzərə qar yağıb, üşüyüb dəniz.
Mənsə
uzaqdayam əziz Bakımdan,
Yazı
da mənsizdi, qışı da mənsiz...
Əslində, poeziya - elə sevgi deməkdir. Bəs, sevgi nə
deməkdir? Sevgi deyəndə nədənsə,
yalnlz sevdiyin qıza, yaxud oğlana olan məhəbbət
başa düşülür. Lakin bu
“xüsusi sevgi”dən başqa, bir “əsl sevgi” də var ki, bu
vətənə, torpağa olan sevgidir. Vətənə,
torpağa olan sevginin gücünü isə vətən,
torpaq dara düşəndə ölçmək daha asan olur.
Böyük Vətən müharibəsi illərində
şairlər - əsgərə, qələmlər isə
silaha dönmüşdü. İnsanları qələbəyə,
lazım gələrsə, vətən yolunda ölməyə
səsləyən şairlərimiz qələbənin qazanılmasında
az rol oynamamışdılar.
Artıq 20 ildən çoxdur ki, “Qarabağ” adlı bir
dərdə düçar olmuşuq. Hələ ki, dərmanını
tapa bilmədiyimiz bu dərd, Afaq Şıxlının
poeziyasında da təbii mövzuya dönüb. Şair ədalətin
zəfərinə və o günün çox yaxında
olduğuna inanır, o arzu ilə yaşayır:
Qurtarsın
qan davası,
Köz bağlasın yarası.
Laçında
bir toy vuraq,
Çalaq “Laçın” havası.
Bu yerin
suyu qaymaq,
İçdikcə olmur doymaq.
Bu bahar
Qarabağı
Gəzəydim
oymaq-oymaq!
Afaq Şıxlı poeziyasının əsas xüsusiyyətlərindən
biri də onun “Palaza bürünüb, elnən sürünməsi”dir.
Afaq Şıxlı hər məsələyə müxtəlif
nəzər nöqtəsindən baxır, bir obyekti, sanki
müstəvi üzərində hər yöndən öyrənib
hər mənada fəlsəfi dərk etdikdən sonra şeirə
çevirir.
Qarışıb
hər şeyin mənası, dadı,
Ruhuma
xoş gəlmir bu natəmizlik...
Haqqın,
ədalətin sınıb qanadı,
Nə biz dünyalığıq, nə dünya bizlik.
Poeziyada bir qayda olaraq “dünya fanidir, ona bel bağlamaq
olmaz” deyilir. Afaq Şıxlı isə bəzən çox fərqli
düşünür. Dünyanı şeirin,
sözün varlığına görə sevir:
Gecəsi
möcüzə, gündüzü cənnət -
Kaş
belə görəydi çoxu dünyanı!
Nağıldır,
nəğmədir, sözdü təbiət...
Qəlbinin
gözüylə oxu dünyanı!
Yaxud:
Dünya
qəribədir, dünya maraqlı...
Günləri, ayları, qərinəsi var.
Dünya
bir kitabdır - min bir varaqlı,
Dünyanın söz adlı xəsinəsi var.
Afaq Şıxlı həm də nəğməkar
şairdir. Nəğmə damır hər şeirindən, hər
misrasından. Heç də təsadüfi
deyil ki, onun bir çox şeirlərinə musiqilər bəstələnmiş,
Azərbaycanın tanınmış müğənniləri
tərəfindən sevilə-sevilə oxunub.
...Və
nəhayət ki, bitməz, tükənməz, ilahi eşq! Bu
mövzu Afaq Şıxlı poeziyasının şah
damarıdır - acı hicranı, şirin vüsalı ilə...
Amma hər
poeziyada olmayan bir xüsusiyyət var Afaq
Şıxlının sevgi şeirlərində: o hər
cür intiqamdan, hər cür nifrətdən uzaqdır, nə
qədər ayrılıqlara, ədalətsizliklərə
düçar olsa da, hər şeyi unutmağa hazırdır.
Vüsala çağırır şairin məhəbbəti:
Deyir, kama yetir bu gün diləklər...
Bizim də
arzumuz göyə ərz ola!
Sonunda
qovuşa sevən ürəklər, -
Tanrıdan
bu gecə məni arzula!
Şair üçün sevgi, məhəbbət
mövzusunda yazmaq nə qədər vacibdirsə, əslində
kifayət qədər də çətindir. Çeynənmiş
fikirləri təkrar etmək, bununla da öz oxucularını
məyus etmək təhlükəsi bütün dövrlərdə
gündəmdə olub. Amma öz orijinal bənzətmələri
ilə hər zaman məlum fikirlər arasına bir yenilik gətirməyi
bacaran Afaq Şıxlı bu təhlükələrdən
olduqca uzaqdır:
Dünyaya
yenidən, mənim üçün gəl,
Mən də
sənin üçün doğulum bir də!
Eşqimiz
od olsun, qəlbimiz məşəl,
Kölgələr
olmasın biz olan yerdə!
İlahi,
nə gözəl misralar! Layla çalır oxucuya, həziz-həzin
kövrəlir insanın qəlbi...
Doğrudan da Afaq Şıxlı şeirlərinin birində
deyildiyi kimi, “sevgi qatilləri”dir - sevginin qiymətini bilməyənlər.
Dilində “Məni bir də sevərsənmi?!” kimi
ülvi bir sual olan saf duyğulu şairə hər zaman
ümidlə yaşayır və oxucularına da ümid
qanadları taxır.
Sevginin özü qədər müqəddəsdir sevgidən
yazmaq və sevginin özü qədər müqəddəsdir
sevgidən yazanlar. Beləcə, bir şair də əlavə
olundu bu müqəddəslər sırasına, bir şair də
müqəddəsləşdi sevgidən yaza-yaza.
Hər
vuran ürəyin öz murazı var,
Gizlisi, aşkarı, əlçatmazı var.
Həyatı
ümidlə yaşamaq gərək,
Arzular bitərsə
- döyünməz ürək!
Müəyyən xəstəlikləri müalicə etmək
üçün tibb elmində “musiqi terapiyası” kimi bir
metoddan da istifadə edilir. Düşünürəm
ki, artıq “şeir terapiyası”, “poeziya terapiyası” kimi
metodlar haqqında da düşünməyin vaxtı
çatmışdır. Afaq xanım ixtisasca həkimdir,
xəstələrin iç dünyasını, bir peşəkar
olaraq, yaxşı duya bilir. “Şeir
terapiyası” üçün əsl dərmandır, şəfa
mənbəyidir onun bayatı kimi həzin, qoşma kimi
şirin sevgi şeirləri.
Afaq Şıxlının şeirləri xeyli müddətdir
ki, mənim işlədiyim Xəzər Universitetində dərc
olunan “Xəzər Xəbər” jurnalında müntəzəm
olaraq çap olunur. Bir dəfə universitet əməkdaşlarından
bir nəfər Afaq Şıxlının şeirlərinin
jurnalda çox tez-tez çap olunduğunu qeyd edərək
bundan narahat olduğunu və baş redaktora etirazını
bildirəcəyini söylədi. Maraqlıdır
ki, müsahibimi narahat edən məqam şeirlərin
yaxşı, ya da pis şeirlər olması deyil, sadəcə
olaraq bir jurnalda bir müəllifin tez-tez dərc olunması
idi. Mən də burada heç bir başqa
bir səbəb olmadığını və bunun əsas səbəbini
- Afaq Şıxlının şeirlərinin oxucular tərəfindən
çox sevilməsini - onun diqqətinə
çatdırdım. Sonra bu məsələ
ilə bağlı, baş redaktorun müavini, respublikanın
tanınmış jurnalisti Əlirza Balayevlə məsləhətləşdim.
Əlirza müəllim bu şairənin
şeirlərini çox bəyəndiyini və heç bir
problemin olmadığını söylədi.
İş elə gətirdi ki, bu arada nəyə görəsə,
Afaq xanım yeni şeirlər göndərmədi və bir
müddət jurnalda Afaq Şıxlı şeirləri dərc
olunmadı (Afaq xanım həmişə şeirlərini
redaksiyaya mənim vasitəmlə çatdırırdı). Nəhayət,
xeyli vaxtdan sonra, jurnalın 299-cu sayında çap olunmaq
üçün şairənin Moskvadan göndərdiyi 5 sevgi
şeirini redaksiyaya təqdim etdim. Şeirlər
dərc olundu. Jurnalın növbəti sayı çapa
hazırlanarkən Əlirza Balayev mənə
yaxınlaşdı: “İsaxan müəllim, Afaq
Şıxlının dərc olunmuş şeirləri
şairlər tərəfindən xoş əks-sədalara səbəb
olub. Bir sıra peşəkar şairlər mənə
telefon edərək Afaq xanımım şeirlərini çox
bəyəndiklərini deyirlər. Açığını
deyim ki, mən də çox bəyənirəm. Onun şeirləri, xüsusən də son zamanlarda təqdim
etdiyi sevgi şeirləri doğrudan da gözəl və ləzzətlə
oxunan şeirlərdir. Yeni şeirləri
varmı yenə?”
Düşünürəm
ki, baş redaktor müavininin gülümsəyərək
söylədiyi bu səmimi sözlərdən sonra Afaq
Şıxlının şeirləri həmişə sevilə-sevilə
oxunduğu kimi, elə sevilə-sevilə də “Xəzər Xəbər”
jurnalında çap olunmağa davam edəcəkdir, neçə
ki, bu yaxın günlərdə rus ədəbiyyatından tərcümə
etdiyi gözəl bir şeir çələngini dərc etmək
şərəfinə nail olduq.
Afaq Şıxlı çox rəngarəng yaradıcılığa malik insandır. Onun türk və rus dilindən etdiyi bədii tərcümələri gözəl ədəbi nümunələr hesab edilir. Şairənin ana dilimizdə yazdığı qoşmaları, gəraylıları, rübailəri, heca və sərbəst vəzndəki şeirləri ilə yanaşı insanı düşünməyə vadar edən, vətən və ana sevgisini ülviləşdirən, məhəbbəti aliləşdirən mənsur şeirləri, hekayələri də vardır. “Yeddidən biri. Bədii tərcümələr” adlanan son yeni kitabında isə şairənin rus və türk dillərindən etdiyi bədii tərcümələri yer almışdır. Bu kitabın imza günü Moskva şəhərində Millətlər evində keçirilmişdi. Bir neçə gündən sonra isə Azərbaycan oxucularının ixtiyarına veriləcəkdir.
Oxuyacağımız kitab tərcümələr kitabı olacaq, lakin mən bu yazımda şairənin öz şeirlərini incələməyə, onlar haqda fikir söyləməyə bilmədim. Bəlkə də, belə daha yaxşıdır çünki, bu kitab kimin üçünsə Afaq Şıxlı əsərlərindən ilk oxuduğu nümunə ola bilər. O zaman, mənim sözlərim lap yerinə düşəcək və şairə haqqında ümumi də olsa məlumat almağa imkan yaradacaqdır.
Özüm də uzun illərdir rus dilindən tərcümələrlə məşğul olduğumdan, Afaq Şıxlı ədəbi tərcümələrinin, rus şeirini Azərbaycan oxucusuna təkrarən sevdirəcəyinə tam əminəm!
Bir şeyə də diqqətinizi çəkmək istəyirəm ki, şairə yalnız tanınmış, ünlü yazarların əsərlərinə deyil, gənc, amma gələcəkdə öz sözünü deyə biləcək yazarların yaradıcılığına da müraciət edir. Bu isə, onun təbiiliyindən və sadəliyindən irəli gəlir.
Ədəbiyyatın hansı janrı olur-olsun, Afaq xanımın hər bir kəlməsinin onun oxucularına əziz və doğma olduğunu qətiyyətlə deyə bilərəm.
Yuxusuz gecələrim,
qızaran gözlərim,
yorulan barmaqlarım,
inciyən övladlarım
şahiddir
sənə olan sevgimə!
Ədəbiyyatım!
Şairənin, sadəcə özü üçün qeyd etdiyi bu bir neçə misradan, yeganə və ömürlük sevdası adlandırdığı ədəbiyyata olan böyük və qarşısıalınmaz sevgisi bəyan olur.
Qəm, kədər insanı bəlkə də,
hər şeydən daha çox saflaşdıran ülvi hislərdir.
Odur ki, bir az təkliyə çəkilib xatirələrə
dalmaq, xəyalən “insafsız sevgi”nin oduna yanmaq və bununla
da ilahi bir saflığa qovuşmaq istəyirsinizsə, izləyin
Afaq Şıxlı yaradıcılığını,
mütləq izləyin!
Dr. İsaxan İsaxanlı
Publisist, tərcüməçi
Palitra.-2014.-19 iyun.-S.13.