Sosial mediada gənclərin ictimai məsuliyyət mədəniyyətinin formalaşdırılması zəruridir

Azərbaycanda fikir azadlığı və media azadlığı üçün demək olar ki, bütün gərəkli şərait yaradılıb. Söhbət dövlətin bu yöndə üzərinə düşəni etməsindən gedir. Amma bu gün yeni media vasitələrində - sosial şəbəkələrdə və saytlarda çıxış etməklə bağlı bir çox gənclərin, yeniyetmələrin ictimai məsuliyyət və mədəniyyət problemi var. Bu isə onların mənəvi inkişafı prosesində həddindən artıq həssas məqamlardan biridir.

Belə ki, gənclərin bitkin dünyagörüşlü, zəngin mənəviyyatlı formalaşmasını təmin etmək üçün onlara informasiya cəmiyyətinin nailiyyəti olan internetdə - sosial şəbəkələrdə, yeni media vasitələrində düzgün iştirak aşılamaq və bu vasitələrdən özlərinin hərtərəfli inkişafı üçün düzgün yararlanmağı öyrətmək günün tələbidir. Elə etmək lazımdır ki, gənclər internetdə müxtəlif qrupların təxribatlarına düşməsinlər. Məsələn, ölkədən xaricdə və ölkə daxilində elə qruplar var ki, onlar fikir və media azadlığından çox zaman şəxsi nəfslərini təmin etmək, hətta arzuolunmaz kampaniyalar aparmaq üçün istifadə edirlər. Belə hallarda məlumatsız gənclər onların qurbanına çevrilmiş olurlar və onların sosial şəbəkələrə buraxdıqları dezinformasiyaların mexaniki daşıyıcılarına çevrilirlər.

Qeyd etmək lazımdır ki, “yeni media” məfhumu geniş bir sahəni əhatə edir. Buraya online saytlar, ənənəvi medianın online variantları, internet televiziyalarından tutmuş, sosial şəbəkələri və sair aid etmək olar. Bu baxımdan “yeni media” anlayışı bir qədər şərti xarakter daşıyır. Məsələn, ənənəvi medianın online versiyasından danışırıqsa, burada peşəkar mediadan söhbət gedə bilər. Amma sözügedən məsələdə sosial şəbəkələr və hazırda gündə biri meydana çıxan xəbər portalları ilə bağlı müəyyən problemlər ortaya çıxır. Burada fərq odur ki, media qurumunun və jurnalistin dünyada qəbul olunmuş standartları var. Jurnalist material hazırlayarkən müəyyən prinsipləri gözləməlidir. Təsvir edilən mövzu barəsində araşdırma aparmaq, tərəflərin mövqelərinin nəzərə alınması, faktların düzgün yoxlanılması, obyektivlik və qərəzsizliyin təmin olunması kimi prinsiplər ictimai məsuliyyətdən doğur. Amma yeni mediada çox vaxt bu prinsiplər gözlənilmir. Əsasən də internetdə üstünlük təşkil edən və əsas fəallıq göstərən gənclər bu prinsipləri çox vaxt pozurlar. Bu barədə gənclərin əksəriyyətində hələ də ictimai məsuliyyət hissi və mədəniyyəti tam formalaşmayıb. Yeni medianın sosial şəbəkələr, bəzən də xəbər saytları kimi formalarında, informasiyanın dövlət sirrinə aid olub-olmaması, onun qadağan olunmuş informasiyalar kateqoriyasına daxil olub-olmaması, kommersiya sirri anlayışı, şəxsi həyatın toxunulmazlığı və sairlə bağlı qanunvericilikdə nəzərdə tutulan müddəalara çox vaxt məhəl qoyulmur. Bu isə qeyd edildiyi kimi, ictimai məsuliyyət kontekstində bir sıra aktual məsələləri və problemləri önə çəkir. Azərbaycanda da bu zərurətdən irəli gələrək sözügedən sahədə - internetlə bağlı olaraq qanunvericiliyə dəyişiklik edildi: “KİV haqqında” qanuna və media qurumlarında yayılan informasiyalara baxsaq, burada informasiyanın ictimai məsuliyyəti nəzərdə tutulur. Amma çox təəssüf ki, bizdə bu məsuliyyət hissi xüsusən də gənclər tərəfindən bir kənara qoyulur. Dünya praktikasında da yeni mediada təhqir və böhtana yol verilməsi, şəxsi həyata müdaxilə və sair məsələlərə görə məsuliyyət nəzərdə tutulur. Bizdə də bu məsələdə bir qədər fərqli olsa da, müəyyən məsuliyyət nəzərdə tutulur. “KİV haqqında” qanunda bu barədə nəzərdə tutulan məqamlardan başqa, ayrı-ayrı qanunlarda da bu barədə məsuliyyət nəzərdə tutan maddələr var. Bu məsələdə əsas məqamlardan biri odur ki, gənc yeni media - sosial şəbəkə istifadəçiləri arasında ictimai məsuliyyətlə bağlı geniş maarifləndirmə işi aparılmalıdır. Yeni mediadan istifadə halları xeyli genişlənib. Bu gün artıq vətəndaş jurnalistikasından söhbət gedir. Bu da yeni mediaya aid ictimai məsuliyyəti artırmış olur.

Beləliklə, internetdə fəaliyyət göstərən iki kateqoriyaya aid gənclərin - istər jurnalistika sahəsində təhsil alan gənclər və gənc jurnalistlər, istərsə də sosial şəbəkələrdə çıxış edən və ya “vətəndaş jurnalistikası” ilə məşğul olan gənclərin maarifləndirilməsi, onlara yeni media ilə bağlı ictimai və hüquqi məsuliyyət hissinin aşılanması, internetdə etik noralara əməl edilməsinin izah edilməsi olduqca aktualdır. Bunları nəzərə alaraq Qloballaşan Dünyaya İnteqrasiya İctimai Birliyi Azərbaycan Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının dəstəyi ilə “Yeni media və sosial şəbəkələrdə gənclərin ictimai məsuliyyətinin artırılması” layihəsini həyata keçirir.

Layihənin məqsədi istər yeni media və sosial şəbəkələrdə aktiv olan, istərsə də peşəkar jurnalist olmaq istəyən gənclərin ictimai və hüquqi məsuliyyət hissinin və mədəniyyətinin artırılmasına, onların bu baxımdan mənən də təkmilləşməsinə yardımçı olmaqdır. Layhənin məqsədinə uyğun olaraq aşağıdakı vəzifələr həyata keçirilir: İnternetdə aktiv olan gənclərin ictimai məsuliyyət hissinin inkişafına yardım etmək, internetdə aktiv olan gənclərin hüquqi məsuliyyət hissinin artırılmasına və formalaşmasına yardımçı olmaq, internetdə aktiv olan gənclərin etik normalara əməl etməsinə yardımçı olmaq, internetdə aktiv olan gənclərin Azərbaycan dəyərlərinə bağlı qalmasına yardımçı olmaq, internetdə aktiv olan gənclərin sosial şəbəkələrdən və yeni mediadan yararlanma mədəniyyətinin təkmilləşdirilməsinə yardımçı olmaq, peşəkar jurnalist olmaq istəyən gənclərin yeni media vasitələrinə çıxışla bağlı hüquqi və texniki baxımdan bilgiləndirilməsi.

Layihənin ünvanlandığı əhali qrupu internetdə və sosal şəbəkələrdə aktiv olan, amma ictimai və hüquqi məsuliyyət baxımından problemləri olan, dəyərlər və etik normalar baxımından pozuntulara yol verən gənclərdir. O cümlədən, internetdə aktiv olan digər zümrələr və ümumilikdə cəmiyyət layihədən faydalanmaq imkanı qazanacaq. Layihə Bakı şəhərində həyata keçirilir. Birinci ayda internetdə və sosial şəbəkələrdə aktiv olan, amma ictimai və hüquqi məsuliyyət baxımından problemləri olan yeniyetmə və gənclərin bu sahədə bilik və bacarıqlarını artırmaq, onları düzgün yönləndirmək və vərdişlər qazandırmaq üçün “Sosial şəbəkələrdə və yeni mediada düzgün iştirak” mövzusunda Bakıda səkkiz dəfə təlim keçirilib. Keçirilən təlimdə 20 yeniyetmə və gənc iştirak edib. Burada gənclərin ictimai məsuliyyət hissinin inkişafı, hüquqi məsuliyyət hissinin artırılması və formalaşması baxımından bilgilər və vərdişlər aşılanıb. Onlara bu barədə mövcud olan mənbələr, qanunvericilik və hüquqi tənzimləmələr və etik davranış qaydaları izah edilib və göstərilib. İkinci ayda “Jurnalist olmaq istəyən gənclərin və tələbələrin yeni media vasitələrindən hüquqi və ictimai məsuliyyət baxımından düzgün yararlanması” mövzusunda 8 dəfəlik təlim keçiriləcək. Təlimdə yeni media və internetdən peşəkar məqsədlərlə və üsullarla yararlanma sözügedən kateqoriyaya aid gənclərə başa salınacaq, “KİV haqqında” qanunun müvafiq bəndləri və bu barədə dünya praktikası aşılanacaq. Bu təlimdə də daha 20 jurnalist ixtisasına yiyələnmək istəyən gənc iştirak edəcək. Üçüncü ayda layihənin icrası, təlimlərin və saytda əksini tapmış məqalələrin yeni ideyaverici məqamları əsasında ərsəyə gəlmiş materialların toplandığı 20 səhifəlik 200 ədəd broşür hazırlanacaq. “Yeni media və sosial şəbəkələrdə düzgün iştirak günün tələbidir” adlı broşür əsasən yeniyetmə və gənclər, eləcə də gənclər təşkilatları və QHT-lər, müvafiq qurumlar arasında paylanacaq. Burada həm də ali təhsil və ixtisaslaşma ilə bağlı yeniyetmə və gəncləri dolğun maarifləndirəcək internet resursları qeyd ediləcək. Broşür virtual formada da internetdə yayılacaq. Üçüncü ayın sonunda “yenimedia.info” adlı yeni sayt yaradılacaq. Sayt yeni media vasitələri və sosial şəbəkələr barədə gəncləri və cəmiyyəti maarifləndirən ekspert müsahibələri, rəyləri və sair xəbərlərin əksini tapdığı sayt olacaq. Həmçinin burada qanunvericiliyə uyğun olaraq yeni mediada iştirakçılıq məsələləri əks olunacaq. Sayt yeni media məsələləri ilə bağlı cəmiyyəti maarifləndirmə üzrə ixtisaslaşacaq və ənənəvi saytlardan bu baxımdan fərqlənəcək.

İlkin AĞAYEV

Palitra.-2014.-1 may.-S.11.