Gənc tədqiqatçıdan yeni uğurlar

Naxçıvan Dövlət Universitetinin magistrantı İlkin Əsgərin iki kitabı işıq üzü görmüşdür. Qeyd edək ki, biri monoqrafiya, digəri dərs vəsaiti olmaqla hər iki kitab “Elm və təhsil” nəşriyyatında çap olunmuşdur. “Azərbaycan dilində məhsuldarlıq yaradan qeyri-məhsuldar şəkilçilər” adlı kitab-monoqrafiyanın elmi redaktoru filologiya elmləri doktoru, professor F.R.Xalıqovdur. Bu kitab müasir Azərbaycan dilində söz yaradıcılığında iştirak edən qeyri-məhsuldar şəkilçilərdən bəhs edir və ümumilikdə 430-dan artıq qeyri-məhsuldar şəkilçini əhatə edir. Bundan əlavə kitabda yer alan şəkilçilərin omonimliyi, sinonimliyi, antonimliyi, söz daxilində işlənmə məqamı, onların mənşəyi göstərilmiş, yaratdığı semantik çalarlar praktik nümunələr üzərində şərh olunmuşdur. Monoqrafiya mövzuya dair aparılmış tədqiatlardan bir sıra yenilik və üstünlükləri ilə diqqəti cəlb edir. Məsələn, müasir Azərbaycan dilində az tədqiq olunmuş “söz-şəkilçilər” ilk dəfə olaraq sistemli və geniş şəkildə izah və tədqiq olunmuş, müvafiq cədvəldə konkret nümunələr verilmişdir. Eyni zamanda dialekt və şivələrimizdə işlənən, söz yaradıcılığı prosesində iştirak edən qeyri-məhsuldar şəkilçilər də linqvistik təhlil müstəvisinə cəlb olunmuşdur. Ümumiyyətlə, İ.Əsgərin “Azərbaycan dilində məhsuldarlıq yaradan qeyri-məhsuldar şəkilçilər” monoqrafiyası dilimizdə kəmiyyət və keyfiyyət etibarilə qeyri-məhsuldar şəkilçilərdən bəhs edən sanballı və sistemli tədqiqat hesab olunur. Həmçinin kəmiyyət baxımından qeyri-məhsuldar şəkilçilərin yer aldığı ilk böyük tədqiqat əsəridir.Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, monoqrafiyada 430-dan artıq qeyri-məhsuldar şəkilçi öz əksini tapmış və məhsuldarlığından asılı olmayaraq bir qrup şəkilçi haqqında münasibət bildirilmişdir.

İlkin Əsgərin digər kitabı cümlə sintaksisindən bəhs edir və əsasən ali məktəblərin filologiya fakültəsinin tələbələri üçün nəzərdə tutulmuşdur. “Cümlə tədrisinin aktual problemləri” adlanan dərs vəsaitinin elmi redaktoru filologiya elmləri doktoru, professor, Böyük Britaniya və Şimali İrlandiya Asiya Kral Cəmiyyətinin üzvü Q.Ş.Kazımovdur. Dərs vəsaiti “Azərbaycan dilinin tədrisi metodikası” ilə əlaqədar olub, əsasən cümlə sintaksisindən bəhs edir. Lakin burada sintaksis bölməsinə daxil olan bütün mövzular deyil, orta və ali məktəblərdə şagird və tələbələrin daha çox çətinliklərlə rastlaşdığı sintaktik kateqoriyalar, onların oxşar və fərqli xüsusiyyətləri, işlənmə məqamları, ifadə etdikləri semantik tutum yer almış və praktik nümunələr üzərində linqvistik təhlil müstəvisinə gətirilmişdir. Sadə və mürəkkəb cümləyə dair ayrı-ayrı konkret mövzular-problemlər məqsədyönlü şəkildə bir-birilə inteqrativ zəmində və orta məktəbin tədris proqramına müvafiq olaraq xarakterizə edilmiş, onların praktik əhəmiyyəti konkret olaraq göstərilmişdir. “Təktərkibli və cüttərkibli cümlələr”, “qrammatik cəhətdən cümlə üzvləri ilə bağlı olmayan sözlər”, “sadə cümlə”, “mürəkkəb cümlə” və s. kimi mövzu-problemlərə dair zəruri izahlar, şərhlər verilmiş, tədris prosesində qarşıya çıxan çətinliklərin səbəb və nəticələri, həlli yolları göstərilmişdir. Eyni zamanda həm sadə cümlə, həm də mürəkkəb cümlə təlimində istifadə edilə bilən, təlimin keyfiyyət göstəricisinin artmasına xidmət edən, faydalı olan, konkret mövzuların xarakterinə uyğun olan fəal/interaktiv təlim metodlarının istifadə imkanları müvafiq olaraq tədrisi nəzərdə tutulan təlim materialına dair nümunələr üzərində şərh olunmuşdur.

Nigar

Palitra.-2015.-2 aprel.-S.13.