“Distant texnologiyalar əsasında təhsil alan gənclərimizin sayı kifayət qədərdir”

Dosent İlham Əhmədov: “Bir sıra ölkələrdə işəgötürənlər distant məzunları işə daha həvəslə qəbul edirlər, çünki onlar rəqəmsal iqtisadiyyata, peşəkar fəaliyyətə daha yaxşı hazırlaşıblar”

Distant təhsil təhsilin informatlaşmasının zirvəsi olub, XXI əsrin təhsil innovasiyasıdır. Qlobal təhsil məkaninda son 20 ildə intensiv inkişaf edən bu texnologiya milli təhsilimizdə hələ də layiqli yerini tutmayıb. Layihə çərçivəsində təqdim etdiyimiz yazıda bu məsələyə toxunacağıq. Ölkəmizdə distant təhsilin yaranması və inkişafı problemləri ilə bağlı suallarımızı Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin “İKT, Monitorinq və Qiymətləndirilmə Mərkəzi”nin direktoru, dosent İlham Əhmədov cavablandırır:

- Distant təhsil texnologiyasının tətbiqi zamanı tədris proqramları necə həyata keçirilir?

- Təhsil proqramları ənənəvi təhsildə hansı məzmundadırsa (bu məzmun dövlət təhsil standartları ilə müəyyən olunur), distant təhsildə də tədris eyni məzmunda həyata keçirilir. Distant təhsili ənənəvi təhsildən fərqləndirən əsas amil burada ünsiyyətin internet üzərindən həyata keçirilməsidir. Bu əlaqə sinxron və ya asinxron formada ola bilər. Distant təhsil proqram-texniki baxımdan müəyyən bir platforma üzərindən həyata keçirilir. Bu platforma xüsusi proqram kompleksidir. Bu proqram kompleksi beynəlxalq standartlarla müəyyən olunub, SCORM standartları adlanır. Orada distant təhsilin proqram təminatına, servislərə, distant təhsil portalına, faylların mübadiləsinə və s. tələblər, standartlar şərh edilir. Təhsilin məzmun standartlarından əlavə proqram və texniki təminatın standartları da rol oynayır. Həmçinin kompüterin interaktivlik, fərdi yanaşma, əyanilik kimi imkanları da rol oynayır. Təlim alan şəxs fərdi qaydada kompüter vasitəsi ilə tədris planındakı ardıcıllıqla fənləri müstəqil şəkildə mənimsəyir. Buradakı mühazirə materialları mətn, audio, video və interaktiv formada verilə bilər. Hər məşğələnin sonunda tələbənin öyrəndikləri məzmun elektron test üsulu ilə qiymətləndirilir. Həmçinin təlim statistikası dəqiqliklə aparılır. Bu statistik məlumatlara virtual universitetin hal-hazırda neçə tələbəsinin onlayn olaraq universitetin portalında tədris materialını öyrənməsi, hər tələbənin gün ərzində neçə saat məşğul olması, hansı fənlərə daha çox üstünlük verməsi, testin neçə faizini düzgün cavablandırması və s. daxildir. Yəni burada statistika çox ətraflı şəkildə təqdim edilir. Distant universitetlər öz potensialı ilə kifayətlənmir. Qısa zamanda dünya universitetlərindəki nailiyyətlərdən faydalanır, mühazirə mətnlərini, dərslikləri, multimediya materiallarını universitetlər öz aralarında əlaqə yaradaraq mübadilə edir, müəllif hüquqları qorunmaqla öz portallarında yerləşdirə bilərlər.

- Ölkəmizdə distant təhsil alanlar varmı, təhsilin bu forması hansı universitetlərdə tətbiq olunur?

- Bildiyiniz kimi, ölkəmizdə 1999-cu ildən başlayaraq təhsil islahatları həyata keçirilir. 2000-ci ildə “Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin təkmilləşdirilməsi” barədə Prezident fərmanı olmuşdur. Bu sənədin maddələrindən biri distant təhsilə həsr edilmişdir. Az sonra İqdisadiyyat Universitetində distant təhsillə əlaqədar bir sıra işlər görüldü. Belə ki, əlavə təhsil alan müdavimlərin təlimində distant təhsil texnologiyası elementlərindən istifadə edərək müvafiq xidmət göstərilməyə başladı.

Distant təhsil sisteminin yaradılması ölkə səviyyəli problemdir, bunu bir universitetin gücü ilə həll etmək mümkün deyil. Bunun üçün Azərbaycanda distant təhsilin inkişaf strategiyası hazırlanmalı, hüquqi normativ baza yaradılmalıdır. İlk öncə isə hər bir universitetdə distant təhsili həyata keçirə bilən komanda hazırlanmalı idi. Təəssüf ki, İqtisad Universitetində başlanan təşəbbüs sonadək tam reallaşa bilmədi. Bu səbəbdən İqtisadiyyat Universitetində 10 ildən uzun müddətdə fəaliyyət göstərən distant təhsil sistemi hələ də beynəlxalq standartlara çata bilməyib. Azərbaycanın digər universitetlərində isə distant təhsil texnologiyasının tətbiqi ilə əlaqəli hər hansı işlər aparılmır.

Respublikadan kənarda distant texnologiyalar əsasında təhsil alan gənclərimizin sayı kifayət qədərdir. Onlar Avropanın, Amerikanın, Asiyanın tanınmış universitetlərində distant oxuyurlar. Daha çox isə gənclərimiz Rusiya və Türkiyə universitetlərində distant təhsil alırlar, bu, dil uyğunluğu ilə əlaqəlidir. Hesab edirəm ki, bu gün distant texnologiyalar əsasında xaricdə təhsil almaq daha səmərəlidir, nəinki əyani təhsil almaq. Bu, vətəndaşlara iqtisadi baxımdan sərfəlidir, distant universitetlərdə təhsil haqqı nəinki xarici universitetlərdəki qiymətdən, hətta milli universitetlərimizdəki təhsil qiymətlərindən də dəfələrlə ucuzdur (bu, təhsildə kütləviliyin hesabına mümkün olur). Distant təhsil ailənin büdcəsi üçün 4-5 qat sərfəlidir, həm də təhlükəsizdir . Digər tərəfdən distant təhsil prosesi tələbəni müasir informasiya cəmiyyətində yaşamağa və işləməyə daha yaxşı hazırlayır, nəinki qiyabi və ya əyani təhsil. Bir sıra ölkələrdə işəgötürənlər distant məzunları işə daha həvəslə qəbul edirlər, çünki onlar rəqəmsal iqtisadiyyata peşəkar fəaliyyətə daha yaxşı hazırlaşıblar. Artıq təhsil bazarı qlobal xarakter daşıyır. Gənclərimizin xaricdə distant təhsil alması bizim milli universitetləri də müəyyən qədər rəqabətə dəvət edir. Təəssüf ki, bizim universitetlər bu rəqabətə hazır deyillər.

Onlayn təhsil genişləndikcə bizim gənclər arasında bu universitetlərə virtual axın artacaq. Oxford, Harvard, Stenford, MİT kimi tanınmış universitetlər MOOC - kütləvi, onlayn, açıq kurslar vasitəsi ilə pulsuz təhsilə keçirlər, belə getsə universitetlərimizin auditoriyalarında tələbələrin sayı xeyli azalacaq. Məncə, nə qədər gec deyil, universitetlərimizə diqqəti artırmalı, ən əsası isə maliyyə yatırımını dəfələrlə artırmalıyıq. Zəif universitetlərə müasir kampuslar tikməklə onları TOP-1500 siyahısına sala bilmərik. Əsas hədəf təhsilin keyfiyyətini, rəqabətədavamlığını təmin etməkdir. İlk öncə universitetləri universitet səviyyəsinə qaldırmalıyıq. Əks halda, 200 balla universitetə qəbul edilən tələbələrə, illər ərzində az maaş alan müəllimlərin köhnə, keyfiyyətsiz proqram və dərsliklərlə tədris aparması o kampuslara qoyulan investisiyaları da səmərəsiz edəcəkdir. Bəlkə, investisiyaları əvvəlcə insanlara sərf edək, onların peşəkarlığının yüksəlməsinə (buna ən azı 5-10 il lazımdır), tədris metodik bazanın yaranmasına, informasiya resurslarının inkişafına, nəhayət ki, milli elektron təhsilin formalaşmasına, elektron kitabxananın yaradılmasına yönəldək?

İnformasiya cəmiyyətinin inkişafı, insan kapitalının formalaşması zərurəti bizdən bunu tələb edir. Futuroloqlar yazırlar ki, yaxın gələcəyin universitetləri və məktəbləri serverlərdə yerləşəcək, virtual formada işləyəcək, onların heç bir binası , divarları olmayacaq. “Google” şirkəti bir milyard tələbəni əhatə edə bilən virtual universitet layihəsi üzərində işləyir, bu universitet bütün ölkələri əhatə edəcəkdir. Analoji layihələr digər şirkətlərdə də reallaşır.

Bizdə isə bəzən elektron kitabxana yaratmağa da əzəmətli bina tikməklə başlayırlar, elektron kitabxananın özünün yaradılmasına isə sonda pul çatmır. Əslində elektron kitabxanaya heç bina lazım deyil, 3-4 otaqda da bu işi görmək mümkündür.

- Azərbaycan universitetlərində distant təhsillə keçid

mümkündürmü?

- İKT sahəsində regionda lider dövlətik, kosmik dövlətik, ölkəmizdə “ASAN xidmət” kimi mütərəqqi bir ideya həyata keçirilib. Bu sadaladıqlarım göstərir ki, istəyimiz olanda nailiyyət əldə edə bilərik. Artıq bütün dünya distant təhsildən istifadə edir. Dünya xəritəsini göz önünə gətirsək, az sayda ölkənin bu təhsil texnologiyasına keçmədiyini görə bilərik. Müşahidələrimə əsasən deyə bilərəm ki, bəzi universitetlərin rektorları 4-5 il əvvəl öz müsahibələrində qeyd edirdilər ki, onların universitetlərində yaxın zamanlarda qiyabi təhsil distant təhsillə əvəz olunacaq. Hətta vaxtını da deyirdilər: 2015-ci il. İndi 2015-ci ilin yarısı keçib, amma hələ ki, nəticə yoxdur. Bu ciddi məsələdir, bunun üçün peşəkar komanda, xeyli vaxt və güclü investisiya lazımdır. Distant təhsilin yaradılması üçün güclü elektron kitabxana sistemi lazımdır. Tədris planında olan bütün fənlər üzrə elektron dərsliklər hazırlanmalıdır. Professor-müəllim heyətinin uzunmüddətli, sistemli təkmilləşdirmə kursu keçməsi zəruridir. Yüksək səviyyəli texniki avadanlıqlarla təminat problemi həll olunmalıdır və mütəmadi olaraq bu sistem zənginləşdirilməlidir. Distant təhsil formasına keçid universitetin öz imkanları hesabına başa gələ biləcək məsələ deyil. 5 il bundan öncə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində 3 ixtisas üzrə qiyabi təhsili distant texnologiyalar əsasında qurmaqla əlaqəli bir layihə üzərində işlədik, layihəni Təhsil Nazirliyinə təqdim etdik. Gözlənilən standart cavabı aldıq: “Layihəyə maliyyə dəstəyi verə bilməyəcəyik. Daxili imkanlarınızla icra edin”. 2005-2010-cu illərdə bu yönümlü məsələlərlə bağlı Təhsil Nazirliyinə xeyli maraqlı ideya və layihələrlə müraciət etsək də, cavab verirdilər ki, təkliflər çox maraqlıdır, sizinlə əməkdaşlıq etməyə hazırıq, lakin bizdən pul istəməyin. Görəsən, belə mürəkkəb və maliyyətutumlu layihələr pulsuz icra edilə bilərdimi, hansı ölkələrdə belə təcrübə olmuşdu? Yoxsa təhsil layihələrini Təhsil Nazirliyi yox, başqa nazirliklər maliyyələşdirməli idi?

Anar Miriyev

Palitra.-2015.-13 avqust.-S.11.