“Aşağı göstəricilərə malik universitetlərə getməmək məsləhətdir”

Kamran Mahmudov: “Tədbirlərə xaricdən öz alimlərimizi dəvət etmək lazımdır, ilk söz hər hansı xarici alimə yox, onlara

verilməlidir”

Mahmudov Kamran Talıb oğlu 1980-ci ildə Tovuz rayonunun Nəmxoş kəndində ziyalı ailəsində anadan olub. Bakı Dövlət Universitetinin Kimya fakültəsinin 2001-ci ildə bakalavr, 2003-cü ildə isə magistratura pilləsini fərqlənmə diplomu ilə bitirib. 2007-ci ildə analitik kimya ixtisası üzrə fəlsəfə doktoru alimlik dərəcəsi alıb. 2008-ci ildə Portuqaliya elm fondunun grantını (Post-doc) udub və həmin ildən Lissabon Universitetində elmi fəaliyyətini davam etdirir. K.T. Mahmudov 2012-ci ildə Analitik və Üzvi kimya ixtisasları üzrə kimya elmləri doktoru alimlik dərəcəsi alıb. Beynəlxalq jurnallarda 75 məqaləsi nəşr olunub (bax Web of Science, maintained by Thomson Reuters). Bu işlərin əksəriyyətində K.T. Mahmudov cavabdeh müəllifdir. Onun işlərinə 868 dəfə istinad edilib, h index = 19. Hələ ki, Azərbaycanın elm tarixində onun adı ilə bütün elm sahələri üzrə ən yüksək impakt faktora (12.239) malik məqaləni cavabdeh müəllif kimi K.T. Mahmudov nəşr etdirib(Coord. Chem. Rev., 2013, 257, 1244-1281). ()

Bir kitabın isə elmi redaktorudur (Non-Covalent Interactions in the Synthesis and Design of New Compounds. Maharramov, A.M.; Mahmudov, K.T.; Kopylovich, M.N.; Pombeiro, A.J.L. (eds.) Wiley, New York, 2016; in press ISBN: 9781119109891).

()

Qeyd edək ki, “Wiley” (1807-ci ildən bəri) nəşriyyatı elm sahəsində dünyanın ən nüfuzlu nəşriyyatı hesab olunur.

-Təhsil aldığınız və ya tədqiqat apardığınız sahə barəsində hansı fikirləriniz var.

- Kimya dəqiq və təcrübi elmdir. Müasir kimyada riyaziyyat və fizikanın metodlarından geniş istifadə edilir. Məsələn, kvant kimyəvi hesablamalar aparmaqla reaksiyanın əvvəlcədən termodinamik olaraq mümkünlüyünü və istiqamətini müəyyən etmək olur. Konkret məşğul olduğum sahə qeyri-kovalent qarşılıqlı təsirlərin sintez və katalizdə rolu və ya tətbiqidir. Bu sahə son dövrlər populyar elm sahəsi hesab olunur. Belə ki, molekulu məqsədyönlü dizayn etməklə bahalı katalizatorlardan istifadə zamanı alınan nəticəni əldə etmək olur.

- Bu sahə üzrə xarici ölkələrdə aparılan tədqiqatlarla Azərbaycandakı tədqiqatlar arasında hansı fərqli və ümumi cəhətlər var?

- Ümumi cəhət odur ki, hamı elmin inkişafı üçün çalışır - istər xaricdə olsun, istər Azərbaycanda. Sözsüz ki, fərqli cəhətlər də var. Məsələn, Azərbaycanda bizim məşğul olduğumuz sahə üzrə əvvəllər heç bir elmi tədqiqat həyata keçirilməyib, çünki qeyri-kovalent qarşılıqlı təsirləri sübut etmək üçün tədqiqat metodları (NMR, X-ray, və s.) olmayıb. Son dövrlər BDU-da bu sahə üzrə təcrübi işlər var, birlikdə müzakirə edirik və yüksək impaktlı jurnallarda nəşr etdiririk. Bundan başqa bu tədqiqat sahəsinə aid Avropa, Asiya və Amerikada müəlliflərinin iştirakı ilə redaktor olduğumuz kitab “Wiley” nəşriyyatında tezliklə nəşr olunacaq. Yəni elm belədir ki, hər gün formada olmalısan, elmi ədəbiyyatı izləməlisən, beynəlxalq konfranslarda iştirak etməlisən, elmi əməkdaşlıq etməlisən və s.

- Təhsil aldığınız ixtisasın və elmi sahənin Azərbaycan üçün aktuallığını necə ifadə edərdiniz?

- Bizim Lissabon Universitetində hazırladığımız selektiv oksidləşmə katalizatorlarını patentləşdirmişik. İndi həmin sistem Fransada istehsalatda tətbiq olunacaq, artıq müqavilələr bağlanıb. Sözsüz ki, həmin iş Azərbaycan üçün də aktualdır və onu burada da həyata keçirmək olardı. Sintez etdiyimiz birləşmələrin İtaliya və Hindistanda aparılmış DNA and BSA binding, anticancer və cytotoxicity testləri onların aktiv olduqlarını göstərir ki, bu isə yeni dərman maddələrinin alınması deməkdir:

- Bu ixtisasınız yönündə Azərbaycan təhsilində və ya elmində hansı islahatlara ehtiyac olduğunu düşünürsünüz?

- Orta məktəb dərslikləri müasirləşdirilməlidir, mümkün qədər çox sayda alternativ dərsliklər olmalıdır. 8-ci sinifdən sonra orta məktəbdə ixtisaslaşma aparılmalıdır, fakt odur ki, BDU-nun Kimya fakültəsinə qəbul olmaq istəyən şagird, əsasən, profil fənlərinə üstünlük verir, onun üçün digərləri maraqsız olur və heç lazım da deyil. “Sabahın alimləri” müsabiqəsinin təşkilat komitəsinə dünyada tanınmış alimləri cəlb etmək lazımdır. Kimya fakültəsinə qəbul I qrupdan aparılmalıdır və s.

Elm sahəsində çoxlu islahatlara ehtiyac var. İlk növbədə xaricdə yaşayan azərbaycanlı alimlərin potensialından istifadə olunmalıdır və onlara da hiss etdirmək lazımdır ki, Azərbaycan dövləti onların arxasındadır. Xaricdə öz qrupu olan azərbaycanlı alimdən qorxmaq lazım deyil, onlar burada heç kəsin vəzifəsinə qayıdası deyil. Tədbirlərə xaricdən öz alimlərimizi dəvət etmək lazımdır, ilk söz onlara verilməlidir, hər hansı xarici alimə yox. Yəni elm sahəsinə gələn gəncin 3 və ya 4 illik aspirantlıq dövründə heç bir maddi problemi olmamalıdır ki, o bütün gününü elmə sərf etsin. ``Thomson Reuters`` beynəlxalq axtarış sisteminə Azərbaycanın bütün universitetlərində giriş olmalıdır. Bu sistemin Azərbaycana gətirilməsi ilə ingilis dilini bilən mütəxəssislər məşğul olmalıdır. Həmin sistemə daxil olan jurnallarda çıxan məqalələrə görə yaxşı qonarar verilməlidir. Məsələn, Çində jurnalın impakt faktoru 1 olduqda 1000 euro, 2 olduqda 2000 euro və s. maliyyə ödənilir. Türkiyədə ilk dəfə ən yüksək impakt faktorlu jurnalda nəşrə görə müəlliflərə yüksək məbləğdə qonarar vermişdilər. Baxmayaraq ki, ``Thomson Reuters`` beynəlxalq axtarış sisteminə əsasən Azərbaycanın elm tarixində onun adı ilə bütün elm sahələri üzrə ən yüksək impakt faktora malik məqaləni cavabdeh müəllif kimi nəşr etdirmişəm (2013-cü ildə), ancaq ölkə miqyasında hələ dəyər qoyulmayıb. Mənə isə dövlət səviyyəsində dəstək indi lazımdır ki, fəaliyyətimi geniş miqyasda davam etdirə bilim.

- Təhsil və elmlə bağlı gənc mütəxəssis kimi hansı fikir və təklifləriniz ola bilər.

-Təhsillə bağlı onu qeyd edə bilərəm ki, şagirdlər və tələbələr arasında rayon və ölkə səviyyəsində çoxlu müsabiqələr keçirilsin. Həmin müsabiqələrdə yer tutan şagird və tələbələr üçün stimullaşdırıcı vasitələrdən istifadə olunsun. Yüksək nəticə göstərən iştirakçılar pulla mükafatlandırılsın, yaxud xüsusi təhsil paketləri əldə edə bilsinlər. İndi də belə müsabiqələr var, lakin azdır.

Prezident mükafatını elm sahəsi üzrə verdikləri ``alimlərin`` beynəlxalq (Thomson Reuters-də) göstəriciləri ``0``-a bərabərdir. Yəni keçirilən müsabiqə iştirakçılarına qarşı daha yüksək tələblər (beynəlxalq standartlar) qoyulmalı və nəticələr düzgün obyektiv qiymətləndirilməlidir.

Elmlə bağlı mən bir dəfə danışmışdım, yaxşı olar ki, həmin müsahibəni nəzərdən keçirəsiniz:

-Xaricdə təhsil alan gənclərimizə və elmi tədqiqatçılarımıza nələri tövsiyə edərdiniz.

-Onu qeyd edə bilərəm ki, dünyanın top universitetlərində təhsil alsınlar. Həmin top universitetlərdə qalıb işləsinlər, onlar Azərbaycana xaricdə lazımdırlar. Aşağı göstəricilərə malik universitetlərə getməmək məsləhətdir. Hər addımda Azərbaycanı layiqli təmsil etsinlər. Vətənpərvərlik nüansını daim prioritet tutaraq ermənilərlə əməkdaşlıqdan, dostluqdan çəkinsinlər. Bu gün təəssüf ki, bəzi nümunələrə rast gəlirik. Unutmaq lazım deyil ki, insanı elmi ilə yanaşı, şəxsi keyfiyyətləri də kamilləşdirir və bütöv halına gətirir.

- Gələcək plan və fəaliyyətinizlə bağlı nələri bölüşərdiniz.

- Hazırda işlərimi Lissabon Universitetində davam etdirirəm. Məqsədim ``Non-Covalent Interactions in the Synthesis`` üzrə dünyada tanınmış mütəxəssis olmaqdır. Avropada və ya Amerikada öz qrupumu yaratmaq və azərbaycanlı alimləri və gəncləri dəvət etmək, onlara kömək etmək gələcək karyeramda ən mühüm yeri tutur. Azərbaycanın adı ilə “Chemical Reviews” (impakt faktor 46.56) jurnalında cavabdeh müəllif kimi məqalə çıxarmaq məsuliyyətini də doğrultmaq mənim üçün əhəmiyyətli işdir.

İlkin AĞAYEV

Palitra.-2015.-22 dekabr.-S.11.