Hüseyn Razi
yaradıcılığında müharibə mövzusu
Məlum
həqiqətdir ki,insanların müxtəlif mənafelər
naminə törətdikləri qırğınlar-müharibələr
hər iki tərəf üçün aclıq və səfalət
yaradır,cürbəcür çətinliklər ortaya
qoyur.Sonuncu belə böyük müharibə hələlik
İkinci Dünya müharibəsi hesab olunur.Həmin
müharibənin tərkibində 1416 gün həm də
SSRİ (Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı) deyilən
dünyanın ən böyük və sosializm qurmaq
iddiasında olan dövlətilə Almaniya arasındakı
çarpışmalar kimi kütləvi qırğınlar
yaratdı.O zaman-22 iyun 1941-ci ildən Azərbaycanın
çoxsaylı igidləri cəbhəyə səfərbər
olunmuşdu.
SSRİ Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanı İosif Stalinin müharibənin ilk günü xalqa müraciətindən sonra hamı bir nəfər kimi bütün səyləri cəbhə naminə yönəltdi.Ziyalı da,fəhlə də gecəsini gündüzünə qataraq qan-tər tökdü.Kimi döyüş cəbhəsində,kimi də istehsalatda çalışdı...
Müharibənin ilk günlərindən Azərbaycanın Xalq şairi S.Vurğunun dediyi:
Bilsin ana torpaq,eşitsin
Vətən!
Müsəlləh əsgərəm mən
də bu gündən...-sözləri
milyonların şüarına
çevrildi.Böyük şairin
naxçıvanlı həmkarı
Hüseyn Razi(1924-1998)
də o insanlardan biri idi.1924-cü il oktyabrın 17-də Ordubadın
ziyalılar yetirən
Dəstə kəndində
anadan olmuş Hüseyn Məmməd oğlu Rzayev yeddiillik məktəbi və Ordubaddakı Pedaqoji Texnikumu bitirib, Culfanın Ərəzin kəndində
müəllim işlədiyi
vaxt-1942-ci ilin sonlarında
cəbhəyə səfərbər
olunmuşdur.Gələcəklə bağlı xoş arzularını bir tərəfə qoyub səngərlərdə vuruşan
və müharibənin
bitəcəyi günü
səbirsizliklə gözləyən
gənc,təbii ki, təhsilini davam etdirmək,valideynlərinə xidmət
göstərmək və
ailə qurmağa da tələsirdi.Şair bu günləri xatırlayaraq sonralar yazırdı:
Yaxşı yadımdadır qırx
birinci il,
Bir yanvar səhəri -çovğun,şaxta,qar...
Fişəngdən,mərmidən yayılır
mil-mil.
Velikiy-Lukidə dayandı qatar...
Hər üzdə,baxışda heyrət-həyəcan,
Təlaşa dönmüşdü ürəklərimiz.
Gəlib
dayanmışdıq söküləndə
dan
Sanki cəhənnəmin qarşısında
biz!
Bəli,şair Hüseyn Razi Bakıdan “Dağıstan”adlı
gəmi ilə fırtınalı bir gecədə Xəzərin
mavi sularında üzə-üzə sahilə
çıxıb oradan
Aşqabad,Daşkənd,Saratov,Aktubinsk və başqa şəhərləri keçərək
düz Oryol,Kursk və Bryansk istiqamətinə
gəlir və bu şəhərlər uğrunda gedən döyüşlərə qatılır.O,qızğın
döyüşlərin birində-Oryol
ətrafında yaralanıb
müalicə üçün
xəstəxanaya aparılır.Sağalandan
sonra Hüseyn Razi kiçik təyyarə mütəxəssisləri
hazırlayan məktəbə
göndərilir.
Bu dəfə döyüşçü-şair
Pribaltika döyüşlərində-
əlahiddə döyüş
alayında xidmət edir.H.Razi 9 May-Qələbə
gününü Latviyanın
Şaulyay şəhərində
qarşılayır.Beləliklə,özünün
də dediyi kimi,o zaman doğma
Dəstə kəndinin
mərkəzində dirəyə
bərkidilmiş radiodan
müharibənin başlanması
xəbərini eşidəndən
sonra keçirdiyi əzab-əziyyətli günlər
arxada qalır.
Sinəsi
bir sıra medallarla bəzənən
H.Razi Azərbaycana qayıdır.Bir müddət
Ordubad şəhər
və Dəstə kənd məktəbində
müəllim ,sonra Dəstə
kənd klubunun müdiri işləyir .
Bənzəyir ömrümün körpəliyinə,
Bir az düşüncəli ,bir az
ərköyün.
Hər kiçik naxışı
əzizdir mənə,
Bu al üfüqlərin,bu mavi göyün,-deyə 1985-ci ildə
yazdığı “Dəstə
kəndi” adlı şerində tərənnüm
etdiyi doğma kənddən Naxçıvan
şəhərinə gələn
H.Razi həyatının
düz yarım əsrdən bir qədər də artığını burada
yaşayıb-yaradır.O,Azərbaycan Dövlət Universitetinin(indi BDU) Jurnalistika fakültəsində oxuyur
və ixtisaslı kadr kimi 1947-ci ildən başlayaraq uzun müddət Naxçıvan Dövlət
Radio-Televiziya Verilişləri
Komitəsində və
“Şərq qapısı”(sonralar bir müddət
“Sovet Naxçıvanı”
adı ilə də buraxılmışdır)
vilayət qəzetində
səmərəli jurnalist
fəaliyyəti göstərir.Şair
H.Razi elə ilk şerini də 1947-ci ildə bu qəzet
səhifələrindən oxuculara təqdim etmişdir. “Moskva” adlı şerilə Naxçıvan mətbuatına
gələn şair həmin il “İnqilab və mədəniyyət”(indiki “Azərbaycan”) jurnalında dərc etdirdiyi “Naxçıvan” adlı şerilə bir qədər böyük uğura imza atmış olur.
Bakıda
nəsr və nəzm sahəsində ədəbiyyatımızı XX əsrdə iki tanınmış Süleyman
adlı yazarımız(Süleyman Rəhimov və Süleyman Rüstəm) yüksəklərə
qaldırdığı kimi,doğma
Naxçıvanımızda da Hüseyn İbrahimov və Hüseyn Razi bu sahəni daha yüksək səviyyəyə qaldıranlar
arasında olmuşdur.
Şair
H.Razi Azərbaycan oğullarının Böyük
Vətən müharibəsində
göstərdikləri qəhrəmanlıqları
tərənnüm edən
şeir,poema,dram və
publisistika janrlarında
qələmə aldığı
əsərlərində yaradıcılığı
boyu təsvir və tərənnüm etmişdir.Bu baxımdan “Azərbaycan”jurnalının 1960-cı il 6,7və 8-ci saylarında
dərc olunmuş “Buludlar arasında” ,1961-ci ildə yazdığı
“Həyəcanlı gecə”
və “Alovlu yollar”adlı publisistik yazılarında,həmçinin poema və dram əsərlərində müharibədən
bəhs etmiş və ömrünün o çətin sınaqlarla
dolu olan dövrünün salnaməsini
yaratmışdır.
Xan Arazın sahilində -doğma Naxçıvanda
yaşayan H.Razinin yaradıcılığı tanınmış
qələm dostları
tərəfindən dəyərləndirilmişdir.Onun
nümunəsində bir
daha təsdiqlənmişdir
ki,əyalətdə yaşamaqla
da öz əsərlərilə mərkəzdəki
həmkarları qədər
tanınmaq olar.Dünya
təcrübəsində də
belə hallar olmuşdur.H.Razi kimi onunla doğma diyarda işləyib yazıb yaradanlar M.Nəsirli, Ə.Yusifli, Y.Axundlu, H.Arzulu,K.Ağayeva
və başqaları
Azərbaycanda və keçmiş SSRİ-də
tanınırdılar.
Naxçıvanam-Azərbaycan gözəliyəm,
Sözün,eşqin,düz ilqarın
əzəliyəm;
Mən bir eləm...
Araz üstə Çənlibeləm...
H.Razi “Azərbaycan gözəliyəm”
şerindən gətirdiyimiz
bu bənddən başlayıb şeir boyu doğulduğu Naxçıvan haqqında
oxucusuna böyük iftixarla söz açır,tərif söyləyir.
Həmkarı- xalq xairi B.Vahabzadə
və digər məşhur istiqlal şairləri Xəlil Rza Ulutürk və Məmməd Araz da Hüseyn
Razi yaradıcılığına
hərtərəfli dəyər
vermişlər.
İstedadlı şair Hüseyn
Razi 1958-ci ildə Azərbaycan Yazıçılar
İttifaqının,1959-cu ildə isə SSRİ Jurnalistlər
İttifaqının üzvü
seçilmişdir.Onun 14 kitabı
çap olunmuş,6 pyesi
Naxçıvan və
Azərbaycan teatrlarında
tamaşaya qoyulmuşdur.
H.Razinin bu xidmətləri dəyərləndirilərək ona 1981-ci ildə Naxçıvan MR-in və1984-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Əməkdar
mədəniyyət işçisi
yüksək fəxri
adı verilmişdir.
Müharibə mövzusu şair
və yazıçılarımızın
həmişə diqqət
mərkəzində olmuş
və pislənmişdir.Bəşəriyyəti
sülhə və əmin-amanlığa çağırış
da ədəbiyyatın
daimi mövzularındandır.Səməd
Vurğun,Məmməd Rahim
,Əbülhəsən Ələkbərzadə,İmran
Qasımov,Hüseyn Abbaszadə
və başqaları
1941-1945-ci illərdə Azərbaycandan
çox-çox uzaqlarda
qəhrəmanlıq nümunələri
göstərmiş eloğlularımızdan
Həzi Aslanovun, Mehdi Hüseynzadənin, Hüseynbala Əliyevin,İsrafil
Məmmədovun və
başqalarının hünər
və döyüş
yolunu təsvir edən dəyərli ədəbiyyat nümunələri
yaratmışlar.
Şair Hüseyn Razi də müharibədə
olduğu vaxtlardan ömrünün axırınacan
cəbhə həyatını
və qəhrəman həmyerlilərimizin haqqında
əsərlər qələmə
almışdır.Bunu 1983-cü ildə yazdığı
“Sədaqət”adlı poeması
da təsdiqləyir. H.Razi bu əsərdə bir ailənin həyatında baş vermiş hadisəni oxucuya çatdırmışdır.Ailənin
başçısı Yavər
cəbhədə-döyüş zamanı ayaqlarının
ikisini də itirir .
O, ailəsinə bu haqda heç nə yazmır və düşünür
ki,belə bir vəziyyətdə onu qəbul etməzlər. Yavər əlillər evində
yaşayır.Buraya gələn
Çiçək adlı
bir jurnalist onun arvadı Xavərə ərinin haqqında məlumat verir və ailə
bir-birinə qovuşur.
Keçmış döyüşçü H. Razi 1987-ci ilin sonlarından başlayaraq mənfur ermənilərin
Azərbaycan ərazilərinə
hücumu və soydaşlarımızın şəhid
getməsini görüb
özünün cəbhə
günlərini xəyalən
yenidən yaşayır
və yazdığı
“Vətən eşqi”
adlı şeirdə deyir:
Sevək
bu torpağı gözümüz təki,
Sevən ürəklərin odu sönməsin.
Şəhid balaların böyük
məsləki,
Kişilik qeyrəti ləkələnməsin.
Ölkəmizin üzləşdiyi çətinliklər
şair H.Razinin də yaşamaq eşqini zəiflətdi və 1998-ci il
fevralın 27-də onu
əbədi dünyasına
qovuşdurdu.Hüseyn Razi
doğulduğu Dəstə
kəndində doğmalarının
yanında dəfn olundu.
Şairin
əsərlərinin nəşri
və elmi tədqiqi işi bu gün də
davam etdirilir.Oxucular onun əsərlərini mütaliə edir,qəhrəmanlıq
və vətənpərvərlik
ruhunda köklənirlər.
1941-1945-ci
illər Böyük Vətən müharibəsinin
səngərlərində vuruşmuş
döyüşçü-şair Hüseyn Razinin xatirəsi gələcək
nəsillər və ədəbiyyatsevərlər tərəfindən
əziz tutulacaq və həmişə yad olunacaqdır...
Abbas Hacıyev
Filologiya üzrə fəlsəfə
doktoru
Taleh Xəlilov
Naxçıvan Dövlət Univeristetinin
müəllimi
Palitra.-2015.-2 may.-S.15.