“Təhsil islahatları sürətlə dəyişən dünyanın innovativ çağırışlarına cavab verməlidir”

Dosent İlham Əhmədov: “Müasir təhsildə gedən qlobal proseslərin səciyyəvi xüsusiyyəti onun fasiləsiz modernləşməsidir. Təhsildə modernləşmənin əsas məqsədi kütləvi təhsil şəraitində yüksək keyfiyyətə nail olmaqdır”

Layihə çərçivəsində təqdim etdiyimiz yazıda təhsildə innovasiya fəaliyyəti ilə bağlıdır. Müasir yeniliklərin tətbiqi olmadan təhsilin inkişaf etdirilməsi mümkün deyil. Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin “Kompyuter Mərkəzi”nin direktoru dosent İlham Əhmədov qeyd edir ki, innovasiya - yeniliyin məzmunu və reallaşmasıdır.

Bu termindən iqtisadiyyatda, sonralar isə müxtəlif elmlərdə geniş istifadə etməyə başlamışlar. Innovasiyaların, yeniliklərin yaradılması müxtəlif elm sahələrində spesifik cəhətlərlə müəyyən edilir. Amma müxtəlif sahələrdə intellektual yeniliklərin yaradılması, ixtiraçılıq, səmərələşdirmə kimi mürəkkəb proseslərin müəyyən ümumi tərəfləri də mövcuddur. Hətta bu proseslərin alqotitmi də mövcuddur. TRİZ (teoriya reşeniye tvorşeskix zadaç), ARİZ (alqoritm reşeniye izobretatelnıx zadaç) kimi nəzəriyyə və metodikalar bu gün dünyada çox geniş yayılmışdır. Yaponiya, Cənubi Koreya v.s. innovasion inkişaf yolu tutan ölkələr xeyli müddətdir ki, bu fənnləri orta məktəblərdə tədris edirlər. Universitetlərə qəbul zamanı abituriyenlər bu fənndən imtahan verirlər: “Fərəhli haldır ki, bu nəzəriyyələr vaxtı ilə Bakıda yaradılıb. TRIZ-ə aid ilk məqalələr və kitablar da məhz Bakıda dərc edilib. Belə ki, onların müəllifi tanınmış mühəndis - ixtiraşı Genrix S. Altşuller uzun illər ərzində (SSRİ dağılana qədər) Bakıda yaşayıb. Bu səbəbdən də mühəndis-texniki sahədə çalışanlar üçün TRİZ üzrə ilk təlim kursları vaxtı ilə Bakıda təşkil edilmişdir. Kreativ təfəkkürün formalaşmasında TRİZ əvəzedilməz texnologiyadır. Təəssüf ki, bir çox inkişaf etmiş ölkələrin məktəb və universitet proqramlarına daxil edilmiş TRİZ nəzəriyyəsi barədə bizim elm, təhsil və texnologiya mütəxəssisləri məlumatsızdır”. İ.Əhmədov qeyde dirk i, innovasiyaların yaradılması özlüyündə hələ iqtisadi inkişaf deyil. Yaradılmış innovasiyalar iqtisadiyyatda tətbiq edilməlidir ki, real iqtisadi səmərə, inkişaf olsun. Elmi fəaliyyətin məqsədi pul sərf etməklə yeni informasiya əldə etməkdirsə, innovasiya fəaliyyətinin məqsədi yeni informasiya vasitəsi ilə pul qazanmaqdır: “SSRİ dönəmində sovet alimləri müəyyən innovasiyalar yaradırdılar, lakin onların çox az qismi iqtisadiyyatda tətbiq edilirdi (əsasən hərbi-sənaye komplekslərində). İnnovasiyaların böyük qismi rəflərdə “yatırdı”, az hissəsi isə hansısa-yollarla xarıcı şirkətlərin əlinə düşürdü (müəllif hüquqları məsələləri həll edilmədən). Bu səmərəsiz fəaliyyət innovasiyaların idarəedilməməsi ilə əlaqədar idi. Deməli yeniliyin yaradılması hələ kifayət deyil, onu operativ tətbiq etməyi, faydalanmağı bacarmaq lazımdır. Hələ 2500 il əvvəl dahi Çin filosofu Konfutsiy demişdir ki, elm və təhsildən faydalanmağı bacaran xalq firavan yaşayar. İnnovasiyaların idarə edilməsini menecment elmi öyrənir. İnnovasiyaların menecmenti (innovasiyaların idarə edilməsi) kimi adlanan bu sahə hal-hazırda sürətlə inkişaf edir”. Dosent bildirir ki, bu gün insan fəaliyyətinin bütün sahələrində innovasiyalardan geniş istifadə edilir. Əslində bəşər tarixində innovasiyalar həmişə olub, bəşəriyyətin inkişafı məhz innovasiyalar hesabına mümkün olub. Son 20 ildə isə innovasiyalar haqqında daha çox söhbətlər gedir. Bu İKT-nin sürətli inkişafı və onun müxtəlif sahələrdə tətbiqləri hesabına çoxsaylı innovasiyaların yaradılması, onların qlobal bazara çıxış imkanlarının artması, tətbiqlərinin operativliyi, rəqabətədavamlığın və iqtisadi səmərənin yüksəlməsi ilə əlaqədardır: “İnnovasiya” və “yenilik” anlayışları sino¬nimlərdir, çox hallarda eyni mənada istifadə olunurlar. İnnovasiya (yenilik) - yeninin yaradılması və tətbiqi prosesidir, yəni elm, texnika, iqtisadiyyat və idarəetməni birləşdirən mürəkkəb intellektual prosesdir. O, istehsal və istehlak müna¬sibətləri kompleksini əhatə edir. Geniş mənada innovasiya dedikdə, yeni-liklərin (yeni texnologiya, məhsul, xidmət, istehsal, maliyyə, kommersiya) inzibati, təşkilati-texniki və sosial-iqtisadi qərarlar şəklində mənfəətli istifadəsi başa düşülür. Bu səbəbdən də həm «innovasiya», həm də «yenilik» terminləri eyni mənada işlənilir. İnnovasiyanı yaradan və tətbiq edən insanlara innovator deyirlər. Yəni innovator olmadan innovasiya və innovativ inkişaf mümkün deyil. İnnovatorun yaradıcı, qeyri standart təfəkkürə, yüksək erudisiya və savada, sahibkarlıq qabiliyyətinə malik olmalıdır. Bu xüsusiyyətlər isə keyfiyyətli təhsil hesabına mümkündür. Deməli innovatorların, dolayısı ilə innovasion inkişafda təhsilin rolunu mühümdür. İnnoyasıya prosesləri ilə innovatika elmi məşğul olur. İnnovatika - innovasiya fəaliyyətinin elmi bünövrəsi, nəzəri əsasıdır. İnnovatika- innovasiyanın proqnozlaşdırılması və yaradılmasının elmi metodologiya və üsullarının hazırlanması, inkişafı ilə məşğul olan elmi istiqamətidir. İnnovatika dedikdə həmçinin innovasiya fəaliyyətinin, innovasiyaların tətbiqinin planlaşdırılması və təşkili üsulları da başa düşülür. İnnovatikanın müasir inkişafının təhlili, bu inkişafın proqnozu bir çox fundamental elmlərin problemlərini ifadə etməyə imkan verir. Bu problemlərin həlli innovatikanın tədqiqat obyekti kimi nəzəri bazasının və metodoloji əsaslarının inkişafına təkan vermişdir. Beləliklə, innovatika elmi istiqamət kimi yeni biliklərin, texnologiyaların, metodologiya və metodların daxili nizamlanmış tam sistemidir. Bu sistem innovasiya proseslərinin vahid, qarşılıqlı əlaqəli və tam sisteminin məntiqi birləşdirilmiş konseptual sxemini əhatə edir”. İlham Əhmədov bildiri ki, insan fəaliyyətinin bütün sahələrində olduğu kimi təhsildə də innovasiyaların mühüm rolu var. Əslində təhsil tarixindəki bütün islahatlar ictimai inkişafdan doğan innovasiyaların təhsildə sistemli tətbiqinə xidmət edib. Təəssüf ki, təhsil tarixində elə islahatlar da olub ki, onun müəllifləri və icraçıları innovasiya haqqında təsəvvürlərə malik olmayıblar. Təhsildə innovasiya dedikdə, müxtəlif yeniliklərin təlim-tərbiyənin məqsəd, məzmun, metod və formalarına tətbiqi, təhsilin iqtisadiyyati, təşkili və idarəedilməsində pedaqoq və təhsilalanın müştərək fəaliyyətlərinin yeni biliklər əsasında təşkili nəzərdə tutulur. Təhsildə innovasiyalr ölkə və ya regional səviyyədə, təhsil islahatları və ya müəyyən məqsədli inkişaf proqramları çərçivəsində, mərkəzləşdirilmiş formada və ya təhsil müəssisəsinin (TM) təşəbbüsü ilə lokal formada həyata keçirilə bilər. Bu zaman pilot layihə çərçivəsində eksperinmental fəalyyət təşkil edilə bilər. Təbii ki, bütün bu proseslər hüquqi-normativ baza əsasında reallaşmalıdır: “Müasir təhsildə gedən qlobal proseslərin səciyyəvi xüsusiyyəti onun fasiləsiz modernləşməsidir. Təhsildə modernləşmənin əsas məqsədi kütləvi təhsil şəraitində yüksək keyfiyyətə nail olmaqdır. İnkişaf etmiş ölkələrin təhsil sistemləri qlobal tendensiyalara uyğun inkişaf edir. Qlobal tendensiyalar isə dünyanın yeni inkişaf səviyyəsi ilə müəyyən edilir. Bu məqsədlə bir çox ölkələrdə müvafiq təhsil strategiyaları və inkişaf proqramları hazırlanmış, hal-hazırda icra edilməkdədirlər. Bu gün təhsilə strateji yanaşma daha vacibdir, nəinki hər hansı digər fəaliyyət sahələrinə. Bu strategiyalar və onlara əsaslanan təhsil islahatları məhz sürətlə dəyişən dünyanın innovativ çağırışlarına cavab verməlidir. Prezidentin imzaladığı sərəncamla təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası qəbul olunub. Ümid edirik ki, bu strategiyanın icrası innovativ ideyalar əsasında milli təhsilin inkişafına dəstək verəcək”.

Anar Miriyev

Palitra.-2015.-10 yanvra.-S.11.