“Ali məktəblərin real reytinqinin müəyyənləşməsi problemləri üzə çıxarmaq baxımından da əhəmiyyətlidir”

Layihə çərçivəsində müsahibimiz Naxçıvan Dövlət Universitetinin elmi işlər üzrə prorektoru, fizika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Mübariz Nuriyevdir.

- “Azərbaycanda ali məktəblərin reytinqinin müəyyən edilməsi” layihəsinə əsasən 2014-cü il üçün Azərbaycan ali məktəblərinin çoxkriteriyalı, beynəlxalq standartlara uyğun reytinq cədvəli hazırlanıb, Naxçıvan Dövlət Universiteti bu reytinq cədvəlində birinci yer tutub. Bu uğuru necə qiymətləndirirsiniz?

- Əvvəlcə qeyd edim ki, Naxçıvan Muxtar Respublikasında təhsilə göstərilən qayğı nəticəsində təhsil müəssisələrinin fəaliyyəti gücləndirilib, ali təhsil müəssisələrində də tədris müasir tələblər səviyyəsində təşkil olunub. Yarım əsrə yaxın bir tarixə malik Naxçıvan Dövlət Universiteti isə zəngin təcrübəyə, tarixi inkişaf yoluna malik, elm, tədris, beynəlxalq əlaqələr, mədəniyyət, idman sahəsində mühüm nailiyyətlər qazanmış bir ali təhsil ocağıdır. Bu gün dövlət qayğısı sayəsində 108 hektarlıq universitet kampusunda yaradılan möhtəşəm tədris binaları, elektron kitabxana, olimpiya mərkəzi, konservatoriya, tələbə evi və qonaq evi, sosial mərkəz, xəstəxana regionda elm, təhsil və mədəniyyətin, habelə ictimai fikrini inkişafına geniş meydan açıb. Bu gün 10 fakültədə 56 ixtisas üzrə ali təhsil alan 5000-ə yaxın tələbə, magistr və doktorant müstəqil Azərbaycanın dövlətçilik maraqlarını gerçəkləşdirə biləcək layiqli nəsil, dəyərli mütəxəssis kimi yetişir. Bu ali məktəb 80-dən çox tanınmış dünya universitetləri ilə tərəfdaşlıq etməklə yanaşı, bir sıra beynəlxalq layihələrdə də uğurla təmsil olunur. Koreya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Agentliyi (KOİCA) ilə birgə tamamlanmaqda olan “Naxçıvan Dövlət Universiteti üçün elektron təhsil şəbəkəsi və rəqəmsal multimedia infrastrukturunun yaradılması” layihəsi isə Azərbaycan ali məktəbləri içərisində ən irihəcmli layihədir. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri Vasif Talıbovun bilavasitə təşəbbüsü və qayğısı sayəsində universitetin güclü maddi-texniki bazası formalaşmış, dünya standartlarına cavab verən, müasir texnologiya və avadanlıqlarla təchiz edilmiş tədris korpusları, internet mərkəzləri, fənn kabinələri, laboratoriyalar yaradılıb. Bu gün Naxçıvan Dövlət Universiteti regionun intellekt potensialı ilə təmin olunmasında, elmi-pedaqoji kadr hazırlığında fundamental baza rolu oynayır. “Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası”nın əsas hədəflərindən biri təhsil müəssisələrinin reytinq sisteminin yaradılmasıdır. Bu məqsədlə Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi yüzdən artıq hökumət və qeyri - hökumət təşkilatlarının iştirakı ilə “İctimai təşəbbüslərə dəstək” müsabiqəsi təşkil edib. Azərbaycandan Kənarda Təhsil Almış Mütəxəssislər təşkilatı (AKTAM) “Azərbaycanda ali məktəblərin reytinqinin müəyyən edilməsi” layihəsi ilə müsabiqənin qalibi olaraq layihəni həyata keçirmək üçün dövlət sifarişi alıb. Layihəyə əsasən ilk dəfə Azərbaycan Respublikasının 30 ali məktəbinin çoxkriteriyalı, beynəlxalq standartlara uyğun reytinq cədvəli hazırlanıb, ali məktəblərin fəaliyyəti müqayisəli qiymətləndirilərək ölkə ictimaiyyətinə çatdırılıb. Tədqiqat nəticəsində Naxçıvan Dövlət Universiteti reytinq cədvəlində birinci yer tutub. “Azərbaycanda ali məktəblərin reytinqinin müəyyən edilməsi” layihəsində beynəlxalq səviyyədə qəbul olunmuş metodikaya əsasən, respublikanın ali məktəblərində tədrisin keyfiyyətini qiymətləndirmək məqsədilə çoxistiqamətli tədqiqatlar aparılıb, ali məktəblərin milli reytinq cədvəli beynəlxalq təcrübəyə əsaslanaraq hazırlanıb. Reytinq tədqiqatları 20 dövlət, 12 qeyri-dövlət ali təhsil müəssisələri və Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun 11 filialı arasında aparılıb, hazırlanmış forma qiymətləndirmək üçün 17 nazirlik və komitəyə, özəl müəssisələrə göndərilib. Ali məktəblərin reytinq tədqiqatları üçün götürülmüş kompleks fəaliyyətin keyfiyyət göstəriciləri bir-birindən asılı olmayan 3 müstəqil kateqoriyadan ibarət olub. Naxçıvan Dövlət Universiteti bu kateqoriyalardan ali məktəbin akademik resursları üzrə 320, ali məktəbin daxildən müəllim və tələbələr tərəfindən qiymətləndirilməsi üzrə 192, ali məktəbin məzunlarının ölkə ictimaiyyəti, mərkəzi və regional icra orqanları, müxtəlif kampaniyalar tərəfindən qiymətləndirilməsi üzrə 287 bal toplayaraq 799 yekun balla birincilik əldə edib. Bu münasibətlə “Azərbaycanda ali məktəblərin reytinqinin müəyyən edilməsi” layihəsinin rəhbəri, AKTAM təşkilatının sədri Natiq Əhmədov Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri Vasif Talıbova məktubla müraciət edib. Naxçıvan Dövlət Universitetinin bugünkü səviyyəyə çatmasında Azərbaycanda, o cümlədən Naxçıvan Muxtar Respublikasında elm və təhsilin inkişafına göstərilən hərtərəfli dövlət qayğısı mühüm rol oynayır. Universitetdə çalışan çoxsaylı professor-müəllim heyətinin, qocaman pedaqoqların, müxtəlif dövrlərdə rəhbərlik edən rektorların, xüsusilə on yeddi ildən artıq bu ali təhsil müəssisəsinə rəhbərlik etmiş AMEA-nını vitse-prezidenti, akademik İsa Həbibbəylinin, bu gün çoxillik ənənələri layiqincə davam etdirən, universitetin indiki rəhbəri, AMEA-nın müxbir üzvü, Əməkdar elm xadimi Saleh Məhərrəmovun danılmaz əməyi var. Onu da qeyd edim ki, Azərbaycan Respublikasının ali məktəblərinin reytinqinin müəyyənləşdirilməsi real nəticəni obyektiv şəkildə ortaya qoymaqla yanaşı, bəzi ali təhsil müəssisələrində göstəricilərin aşağı olmasının səbəblərini, universitetlərin böyük əksəriyyəti üçün xarakterik olan problemləri üzə çıxarmaq baxımından da əhəmiyyətlidir. Bu, eyni zamanda elm, təhsil sahəsində inkişafa səbəb olacaq rəqabətə də güclü təkan verəcək.

- Gənclərin elmə marağının azalmasının bir səbəbi kimi o göstərilir ki, bu gün gənclərimiz sadəcə ali məktəbə qəbul olmağı əsas meyar kimi götürürlər. Sizin fikrinizcə bu, nə dərəcə doğrudur?

- Hər bir valideyn övladının qarşısına məqsəd kimi qoyur ki, ali məktəbə qəbul olsun. Ancaq qəbul olduqdan sonra ali məktəbi necə bitirdi, o ixtisasa necə yiyələnir? Əsas şərt burada olmalıdır. Bu şərt təmin olunduqdan sonra digər məsələlər özü avtomatik surətdə həll olunacaq. Yəni elmə, magistraturaya olan maraq da artacaq. Bunların hamısı, təhsilin keyfiyyəti yüksəldikcə öz həllini tapmış olacaq. Ona görə də bir nömrəli məsələ, təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsidir. Naxçıvan Dövlət Universiteti bunu bir nömrəli əsas məsələ kimi qarşısına qoyub. Təhsilin səviyyəsi yüksəldikdən sonra təbii ki, elmlə də maraqlanan uşaqlar olur. Digər tərəfdən təhsilin keyfiyyətinin artırılmasında universitetlərarası inteqrasiya, müxtəlif proqramlar çərçivəsində görüşlərin keçirilməsi, tələbə-müəllim mübadiləsi də mühüm rol oynayır. Boloniya sisteminə keçid imkan verdi ki, bütün ixtisaslar üzrə proqramlar eyniləşdirilsin və indi həmin universitetlər tələbələrini, müəllimlərini yerdəyişmə etməklə universitetlər arasındakı tarazlığı düzəldir.

-Bəzən Boloniya sistemini qəbul etmək istəməyənlər də var.

- Mən elə düşünürəm ki, Boloniya sistemi ən gözəl sistemdir. Çünki Boloniya elə bir sistemdir ki, burada güzəştə yer yoxdur. Hər hansı bir sahədə kiçik bir güzəşt bütün sistemi pozur. Bu isə sonunda özünü göstərəcək, sistem işləməyəcək. Bəzən bu sistemi bəyənməyənlər də olur. Bu çox gözəl sistemdir. Mən bu sistemi dəstəkləyirəm. Ona görə ki, tələbələrin sərbəstliyinə və müəllimlərin fəaliyyəti üçün geniş imkanlar yaranıb. Təhsil almaq üçün ən gözəl sistemdir.

- Bu yaxınlarda ölkədə ilk dəfə Azərbaycan Alimlərinin I Qurultayı keçirildi. Bu qurultayı necə dəyərləndirirsiniz?

- Ümumiyyətlə son 2 ili Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının fəaliyyətində əsl dönüş mərhələsi adlandırmaq olar ki, bu da AMEA-nın yeni rəhbərliyinin uğurlu fəaliyyətinin nəticəsidir. Mən Azərbaycan Alimlərinin I Qurultayının keçirilməsini çox yüksək qiymətləndirirəm. Elə düşünürəm ki, bu qurultay nəticəsində hazırlanmış bəyannamə elmimizin inkişaf tempinin artırılmasına kömək edəcək.

- Alimlərin qurultayında toxunulan məsələlərdən biri də alimlərimizin xarici ölkələrə inteqrasiyası ilə bağlı idi. Bu istiqamətdə hansı addımlar atmaq olar?

- Bu yaxınlarda ADA-da “Erasmus Mundus” proqramının 2015-2020-ci illər üçün təqdimatı oldu. Bu həm doktorantlar, həm magistr, həm də bakalavr səviyyəsində kadr mübadiləsi, həm də elmi- tədqiqat işlərinin yerinə yetirilməsi üçün kadrların mübadiləsini nəzərdə tutur. Bu kadrlar elmi-tədqiqat işlərinə qoşula bilərlər. Hansısa Avropa institutunda inkişaf etmiş bir metodika və yaxud tədqiqat sahəsi varsa onun Azərbaycana gəlməsi, yaxud alimlərimizin o layihələrə qoşulması ümumilikdə elmin inkişafına gətirib çıxarar.

-Alimlərimizin beynəlxalq jurnallarda məqalələrinin dərc olunması istiqamətində səylərin artırılmasına da ehtiyac olduğu bildirilir....

- Elmin nəticəsini çox zaman məqalələrlə hesablayırlar. Elə sahələr var ki, onları başqa cür dəyərləndirmək mümkün deyil. Məsələn, humanitar, ictimai elmlər sahəsində məqalənin olması çox vacibdir. Ancaq elə sahələr var ki, onun nəticəsi olmalıdır. Təbii ki, bu da haradasa çap olunmalıdır. Əsas elmi tədqiqat işinin nəticəsidir. Bir məqalə, 5 məqalədən daha çox qüvvətli ola bilər. Yaxud dünya şöhrətli alimlərimizin o qədər də çox məqaləsi yoxdur, 12-13 məqaləsi çap olunub, lakin oradakı nəticələri bütün dünya müzakirə edir. Yəni burada məqalə sayı elmin yüksək inkişafını göstərən amil deyil, əsas olan nəticənin alınmasıdır ki, bu da həmin məqalənin dünyanın tanınmış jurnallarında dərc olunmasına imkan verir.

- Son vaxtlar müzakirə olunan məsələlərdən biri də alimlərimizin Nobel mükafatına namizəd göstərilməsi ilə bağlıdır. Bu barədə sizin fikriniz necədir?

- Elmin elə prioritet sahələri var ki, bu sahələr üzrə bütün inkişaf etmiş institutların tədqiqat laboratoriyaları diqqətlərini həmin sahələrə yönəldiblər. Həmin sahələr üzrə tədqiqat aparırlar. Bu tədqiqatın aparılması üçün onlara hər bir şərait yaradılıb. O cür şərait bizdə də olsa Nobel mükafatına namizədlər olar. Məsələn, deyək ki, nanotexnologiyalar, biotexnologiyalar və s. sahələr olsun. Bunun üçün fanatikcəsinə elmlə məşğul olmaq lazımdır. Nə qədər tələb olunursa o qədər də maddi-texniki baza ilə təmin olunmalıdır, prioritet sahələr üçün heç bir məhdudiyyət olmamalıdır. Böyük bir laboratoriya qurmaq üçün elmi cihazlar, tədqiqat aparatları həddindən artıq bahalı olur. Onlar tək-tək istehsal olunur. Onların alınıb ölkəyə gətirilməsi imkan verər ki, o sahələr daha da inkişaf etsin. Məhdud maliyyə imkanları ilə bunları əldə etmək çətindir. Bunu etmək üçün inkişaf etmiş ölkələrin elmi-tədqiqat mərkəzlərində onlarla birgə işləmək lazımdır.

-Bizdə daha çox humanitar sahələrə maraq göstərildiyi bildirilir. Bunun səbəblərini nə ilə əlaqələndirirsiniz?

- Bizdə həqiqətən də humanitar, ictimai elmlərə maraq daha çoxdur. Bu da qeyd etdiyim kimi onunla bağlıdır ki, maddi-texniki bazaya ehtiyac olmadan, bir qələmlə tədqiqat apara bilirlər. Ancaq eksperimental fizika sahəsində və yaxud da kimya, biologiya sahələrində hər hansı eksperiment aparmaq üçün kimyəvi maddələr, qurğular lazımdır. Nəzəri tədqiqatı aparmaq olar, ancaq praktik iş görmək üçün maddi-texniki baza lazımdır.

-Universitetdə təhsil alan gənclərin təhsil səviyyəsi sizi qane edirmi?

- Bu inkişaf səviyyəsi məni qane edir. İnkişafı bu səviyyədə davam etdirsək Azərbaycan universitetlərinin reytinq sıralamasında öz yerimizi növbəti illər üçün də qoruyub saxlaya biləcəyik və gələcəkdə yaxşı nəticələr əldə edəcəyik.

Nigar Abdullayeva

Palitra.-2015.-16 yanvar.-S.11.