“İnnovasion fəaliyyətin əsas subyekti müəllim, idarəetmə obyekti isə təlim-tərbiyə prosesidir”

Dosent İlham Əhmədov: “Təhsil müəssisəsi üçün müasir innovasiya prosesləri, innovasiyaların idarəedilməsi kifayət qədər mürəkkəbdir, bu səbəbdən innovasiyalar sahəsində səriştəli məsləhət xidmətlərinə ehtiyac var”

Layihə çərçivəsində təqdim etdiyimiz yazı təhsildə innovasiya fəaliyyəti ilə bağlıdır. Müasir yeniliklərin tətbiqi olmadan təhsilin inkişaf etdirilməsi mümkün deyil. Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin “Kompüter Mərkəzi”nin direktoru, dosent İlham Əhmədov qeyd edir ki, innovasiya - yeniliyin məzmunu və reallaşmasıdır. Bu termindən iqtisadiyyatda, sonralar isə müxtəlif elmlərdə geniş istifadə etməyə başlamışlar. İnnovasiyaların, yeniliklərin yaradılması müxtəlif elm sahələrində spesifik cəhətlərlə müəyyən edilir. Onun fikrincə, müasir zamanda innovasiyaların yaranmasına səbəb ola bilən bir sıra tendensiyaları qeyd etmək olar:

• tədris prosesinin humanistləşməsi;

• uşaqların təhsilləri və gənc nəslin inkişafı keyfiyyətinə verilən yüksək tələblər;

• mədəni-mənəvi dəyərlərə yönəlmə;

• təhsil müəssisələri arasında rəqabətlilik münasibətləri.

Dosent İlham Əhmədov hesab edir ki, hər bir təhsil müəssisəsi yeniləşmə prosesində 3 mərhələdən keçir:

• təşəkkül (yeni təhsil müəssisəsinin, yeni kollektivin yaranması və ya kollektivin böyük hissəsinin təzələnməsi mərhələsi).

• fəaliyyət (təlim-tərbiyə prosesinin ənənəvi, stabil proqram və pedaqoji texnologiyalar əsasında işinin təşkili mərhələsi)

• inkişaf (təlim-tərbiyənin köhnə məzmunu və mövcud pedaqoji texnologiyalar yeni sosial-iqtisadi tələblərə cavab vermədiyindən yeni məzmun, forma və texnologiyaların yaradılması və tətbiqi mərhələsi).

İlham Əhmədov qeyd edir ki, inkişafda olan təhsil müəssisələri ənənəvi, stabil formatda işləyən təhsil müəssisələrindən fərqlənir: “Bu fərqlər özünü idarəetmədə də göstərir. Ənənəvi iş rejimində müsbət nəticə verən pedaqoji texnologiyalar yeni-innovasion iş rejimində bəzi hallarda arzu olunan nəticələr verməyə bilər. Təhsil müəssisələrində innovasion fəaliyyətin əsas subyekti müəllim, idarəetmə obyekti isə təlim-tərbiyə prosesidir. İnkişaf etmiş təhsil müəssisələrində idarəetmənin predmeti təhsilin məqsədi, məzmunu, metod və formalarıdır. Praktik olaraq, hər bir innovasion təhsil prosesinin obyekti təhsilalanlardır. Tədqiqatçıların və təhsil müəssisəsi rəhbərlərinin əsas vəzifəsi təhsilin proqnozlaşdırılan nətıcələrinə maksimum yaxınlaşmaqdır. Ona görə təhsil müəssisəsində tətbiq edilən hər bir innovasiya prosesi idarəedilməlidir”. Onun fikrincə, hər bir innovasiya, yenilik, yeniliyin tətbiqi öz inkişafı prosesində müəyyən mərhələlər keçir: ideyanın yaranması, məqsədin formalaşması, yeni ideyanın konkretləşməsi (formalaşması), yeniliyin reallaşdırılması, yayılması, yeniliyin “adiləşməsi”, “köhnəlməsi”. İnnovasion rejimdə təlim-tərbiyə prosesinin bütün iştirakçılarının-müəllim və şagirdlərin fəal şəxsi özünütəyin prosesi gedir: “Bu, insanların qarşılıqlı münasibətlərinin xarakterində öz əksini tapır. İnnovasiyaların həyat mərhələləri yeniliyi qəbul edən kollektivin inkişaf mərhələləri ilə sıx bağlıdır. Təhsil müəssisələrində innovasiyaların yaranmasının 5 yolu mövcuddur:

1. Müəssisəyə məxsus yeni təcrübənin yaranması;

2. Kənar təcrübədən istifadə;

3. Elmi araşdırmaların nəticəsi;

4. Eksperiment;

5. “Sınaq və səhv” yolu.

İnnovasion prosesə daxil olan kollektiv, bir qayda olaraq, öz inkişafında bir neçə mərhələ keçir. Cəsarətsizlik-“əməkdaşlığın” stabilliyi-yetkin kollektiv. Son iki mərhələ-innovasiya prosesinin kollektiv tərəfindən yüksək dərki mərhələsidir. Bu, kollektivin hər bir üzvünün bütün mərhələlərdə iştirakı ilə təyin edilir. Kollektivin cəsarətsizlik mərhələsindən yetkinlik mərhələsinə inkişafı innovasiya tsikillərin dəyişmə sürətindən asılıdır. İnnovasion proseslərini idarə edən rəhbərin ilkin vəzifəsi innovasiyalara olan münasibəti öyrənmək, bu barədə fərqli münasibət və rəyləri toplamaqdır. Yeniliyin yaranması və tətbiqi bu yeniliyə olan mürəkkəb münasibətlər sistemi ilə xarakterizə edilir. Statistik məlumatlara görə, yeni ideyaların yaranma mərhələsində təhsil müəssisəsi kollektivinin üzvləri yeniliyə motiv dərəcəsindən asılı olaraq təxminən bu qruplara bölünürlər:

1. Liderlər qrupu (1-2%).

2. Müsbət yanaşanlar qrupu (50%).

3. Neytral olanlar qrupu (30%).

4. Mənfi yanaşanlar qrupu (20%).

Yeniliyin mənimsənilməsi və tətbiqinə zəif motivləşən insanlar bu yeniliyə müxtəlif formalarda müqavimət göstərirlər. Təcrübə göstərir ki, pozitiv nəticələr insanların yeniliyə qarşı münasibətlərini dəyişir. Yeniliyə “köklənmə” şəxsiyyətin fərdi xüsusiyyətlərindən -sinir sisteminin tipindən, refleksiya dərəcəsindən, həyacanlanma səviyyəsindən, kreativliyindən, səriştəliliyindən, özünüqiymətləndirməsindən və s. asılıdır. İnnovasiya prosesini idarə edənin əsas vəzifəsi 3-cü və 4-cü qrupda olan insanları yüksək motivləşmə zonasına keçirməkdir. Məhz bu səbəbdən, yeniliyin tətbiqi zamanı məlumatlandırma, təlimatlandırma mühüm rol oynayır. Bu zaman hər bir iştirakçı öz vəzifəsini, missiyasını düzgün dərk edir. Əgər insan öz missiyasını, vəzifəsini düzgün dərk edirsə, onda özünütəyin, özünüifadə, özünürealizə prosesləri başlayır, onun stereotipi dəyişir, özünüinkişaf baş verir. Təhsil müəssisəsi üçün müasir innovasiya prosesləri, innovasiyaların idarəedilməsi kifayət qədər mürəkkəbdir, bu səbəbdən innovasiyalar sahəsində səriştəli məsləhət xidmətlərinə ehtiyac var. Burada məqsədi təyinetmə, təhlil, planauyğun addımlar, pedaqoji texnologiyalar, yeniliyin təşkili, ekspert nəzarəti, bir sözlə, innovasion idarəetmənin bütün elementləri iştirak edir. Çalışmaq lazımdır ki, daha çox özünənəzarət və özünütənzimləmə elementləri olsun, nəinki kənardan tənzimləmə. İnnovasiya proseslərini idarəetməklə, nəticə etibarı ilə kollektivin inkişafını idarəetmək mümkündür”. Dosent İlham Əhmədov qeyd edir ki, hər bir innovasion proses ehtimallı xarakter daşıyır: “İnnovasiyaların nəticəsini proqnozlaşdırmaq asan deyil, risq yüksəkdir. Layihələndirmə və modelləşdirmə mərhələsində bir çox səhvlərdən xilas olmaq üçün yeniliyin analitik əsaslandırılması və innovasion sınaq proqramının tərtib edilməsi məqsədəuyğundur. İnnovasion sınaq proqramını eksperimenti həyata keçirən fərd (qrup) hazırlayır. Bu proqram daha sonra ekspertlər tərəfindən təhlil edilməlidir. İnnovasion sınaq proqramınına verilən rəyə, əslində yeniliyin tətbiqinə dair rəy kimi baxmaq olar. Rəydə bu məsələlər öz konkret əksini tapmalıdır: proqramın məzmununun tamlığı, onun hissələrinin və bloklarının struktur əlaqələri və ardıcıllığı, məntiqliyi, konstruktivliyi, səhvlər, nöqsanlar, çatışmazlıqlar, əsaslandırılmış təkliflər və proqrama əlavələr, yekun ekspert rəyi ( rəydə birmənalı olaraq bildirilir ki, yenilik təklif edilən variantda tətbiq edilə bilər, yoxsa bütün nöqsanlar və səhvlər yenidən işlənilməlidir). Təhsil müəssisəsinin innovasiya fəaliyyəti proqramı müəyyənləşdikdən və əsas gözlənilən nəticələr proqnozlaşdırıldıqdan sonra, müəssisənin rəhbərləri təşəbbüs qrupu ilə birgə məqsədli kompleks proqram hazırlaya bilər. Bu proqram təşkilati tədbirlərdən və innovasiyaların reallaşdırılması mərhələlərindən ibarət olacaq”.

Anar Miriyev

Palitra.-2015.-24 yanvar.-S.11.