“Yaponiya inkişafına görə yalnız elmə bocludur”

İlqar Orucov: “İsrail elmin gücü ilə yararsız torpaqları gülüstana çevirdi”

Biliklər iqtisadiyyatının formalaşması və elmin cəmiyyətimizin inkişafında real rolunun artırılması olduqca önəmlidir. Bu və digər məsələlərlə bağlı olaraq suallarımızı Azərbaycan Gənc Alim, Aspirant və Magistrlər Cəmiyyətinin sədri İlqar Orucov cavablandırır.

(əvvəli ötən sayımızda)

- Gənc alimlərin yetərincə elmi-tədqiqatlarla məşğul olmaları və effektiv fəaliyyət göstərmələri üçün nələri təklif edərdiniz?

- Gənc alimlərin elmlə məşğul olmaları üçün, ilk növbədə, mühit formalaşdırılmalıdır. Hansı ki, o mühit gələcək Nobel mükafatçılarını yetişdirə biləcək səviyyədə olmalıdır. Bunun üçün təkcə, inanmıram, əməkhaqlarının artırılması kifayət etsin. O mühit təkcə maddiyyatla bağlı deyil. Hansı ki, Rusiya elmi məktəbinin yetirməsi Nobel mükafatını Rusiyada ala bilmir, Türkiyəli tədqiqatçı Amerika elmi mühitində bu ödülə nail ola bilir.

- Bu məqamda belə bir sual yaranır: gənc tədqiqatçıların əsas məsələlərindən biri elmi dərəcə almaq üçün bürokratik əngəllərlə qarşılaşmaları ilə bağlıdır. Bu barədə hansı fikirləriniz və təklifləriniz var?

- Bu məsələ hər zaman bizim yaralı yerimiz olaraq narahatedicidir. Mən bu cür neqativ hallarla dəfələrlə rastlaşmışam və təəssüf edirəm ki, elmimizin geridə qalmasının əsas səbəblərindən biri kimi bu cür hallar hələ də davam etməkdədir. Gənclərə qarşı yaşlı nəslin ədalətsizliyi və qısqanclığı anlaşılan deyil. Xatırlayıram, bir dəfə bir müsabiqəyə istedadlı və xaricdə təkmilləşmə keçmiş bir gənc sənədlərini təqdim etmişdi. Hər halda, həmyaşıdlarına və həmkarlarına nisbətən xeyli nailiyyətləri ilə fərqlənirdi. Onun rəhbəri olan və bu gəncə qısqanc münasibətdə olan akademiklərdən biri zəng edərək onun yerinə başqa bir işçisini məsləhət bilərək israrla xahiş elədi. Onun israrla xahiş etdiyi həmin gənci dəvət elədim və müəyyən olundu ki, heç bir nailiyyəti olmayan birisini ədalətsizcəsinə qısqanclıq etdiyi bir istedadlı gəncə qarşı irəli sürür. Təbii ki, onun xahişini yerinə yetirə bilməzdim və etmədim də. Amma iş elə gətirdi ki, həmin akademikin vaxtilə məndən xahiş etdiyi həmin gənc yenə də nailiyyəti olmaya-olmaya böyük bir mükafata layiq bilindi. Halbuki biz illərlə məhz gənc alimlər üçün bu cür mötəbər mükafatın təsis edilməsi uğrunda çalışmışdıq...

Və yaxud digər bir misal çəkəcəyəm. Bir dəfə də keçirdiyimiz bir müsabiqədə digər bir akademikin açıq-aşkar birinci yeri öz tələbəsinə verməsi nə qədər gənci narazı saldı və o gənclərin göz yaşlarını bu gün də xatırlayıram.

Bu cür hallar nə qədər olacaqsa, elmin hərtərəfli inkişafından danışmaq mümkün deyil. Mən vaxtilə müsahibələrimin birində qeyd etmişdim ki, indi elmi ad və dərəcə almaq bəzi məmurlar üçün bir prestij məsələsinə çevrilib. İllərlə tədqiqat aparanlar min bir əzaba qatlaşırlar, elmi işlərini müdafiə edə bilmirlər, amma, elmin içində olmayan adamlar çox asanlıqla gəlib “müdafiə” də edirlər, diplomlarını da alırlar. Baxın, bu, çox ziyanlı tendensiyadır.

Hesab edirəm, oğlanlara magistratura və doktorantura müddətində hərbidən möhlət hüququnun verilməsi də qanunla həllini tapmalıdır. Fasiləsizlik zəncirinin qırılması və elmdən ayrılma elmə gedən yolda olduqca ciddi bir baryerdir.

- Elmin inkişafı ilə bağlı dünya standartlarına uyğun hansı islahatlara ehtiyac var?

- 10 aprel 2008-ci il tarixində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev “Azərbaycan elmində islahatların aparılması ilə bağlı Dovlət Komissiyasının yaradılması haqqında” sərəncam imzaladı. Daha sonra ölkə rəhbəri “Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiya” və “Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiyanın həyata keçirilməsi ilə bağlı Dövlət Proqramı”nın təsdiq edilməsi haqqında 4 may 2009-cu il tarixli sərəncam imzaladı. İmzalanan sənədlər birbaşa elmin inkişafına dövlətin və onun rəhbərinin nə qədər həssas münasibətdə olduğunu göstərir. Siyasi mövqe ortaya qoyulub. Artıq bu çərçivədə çoxlu manevrlər etmək lazımdır. Ölkə başçısı elmin inkişafı ilə bağlı hər dəfə tövsiyələrini verir, prioritetləri göstərir, qanunvericiliyi təkmilləşdirir. Bütün bunlar elmimizin səviyyəsinin yüksəldilməsinə hədəflənmiş addımlardır. Dünya standartları bir günə formalaşmayıb. Aparıcı elmtutumlu dövlətlərin təcrübəsini öyrənmək lazımdır. Elm, ilk növbədə təhsildən gəlməlidir. Daha sonra texnologiyalara çevrilərək cəmiyyətə innovasiyalar gətirməlidir. Azərbaycan iqtisadiyyatının neftdən asılılığını azaltmaq üçün alternativ sahələrin inkişafında elm öz sözünü deyə bilməlidir. Aqrar sahənin inkişafında aqrar elm tövsiyələrini verə bilməlidir. Təsəvvür edin ki, İsrail dövləti qurularkən, bəlkə də, heç kim o cür yararsız torpaqlarda kənd təsərrüfatının inkişaf etdirilməsinin perspektivliyinə inana bilməzdi. Lakin elmin gücü ilə o torpaqlar gülüstana çevrildi. Yaponiya texnologiyasının əsasında elm dayanıb. Və bu ölkə inkişafına görə yalnız və yalnız elmə borcludur. Bu cür nümunələrin alternativlərini ölkədə yaratmaq lazımdır.

- Fəlsəfə doktoru(PHD) dərəcəsi almaq üçün əsas şərtlərdən biri İELTS imtahanından minumum 7 bal toplamaqdır. Halbuki daha aşağı balla xarici universitetlərin təqaüd proqramlarını qazanmaq üçün imkan yaradılır. Bizdə bununla bağlı bu ziddiyyəti necə ifadə edərdiniz?

- Xarici dil lazımdır, amma bu səviyyədə xarici dil tələbi bugünkü reallıq üçün absurddur. Xarici dili bu səviyyədə tələb kimi qoyanlar özləri bu tələbə cavab verirlərmi? Əlbəttə ki, yox! Sizin sualınızın özündə elə sualın ən gözəl cavabı da gizlənibdir. Bu növbəti bir maneədir və onsuz da elmə gələn gəncləri bir qədər də soyudacaq. Bu qədər yüksək tələbə cavab verənlər üçün kənarda geniş imkanlar mövcuddur və o imkanlar daha cəlbedici və perspektivlidir.

Mən fikirləşirəm ki, ingilis dili olduqca vacibdir, amma bunun üçün orta məktəblərdə ingilis dilinin tədrisi gücləndirilməlidir. Eyni zamanda ali məktəblərin hər iki pilləsində xarici dilə münasibət köklü dəyişilməlidir. Ona görə də elm və təhsilin bir mərkəzi icra hakimiyyəti orqanından idarə olunması həm də bu kimi məsələlərin birdəfəlik həllinə gətirəcək.

İlkin AĞAYEV

Palitra.-2016.-19 fevral.-S.7.