“Dünyada İKT-nin təsiri ilə qlobal rəqəmsal mühitin formalaşması prosesi gedir”

“İKT-nin, o cümlədən internetin və mobil telefonların yaratdığı imkanlar hesabına informasiya cəmiyyətində medianın rolu, inkişaf tendensiyaları, təsir imkanları daha da artıb”

Bu gün İKT respublikanın davamlı və dayanıqlı inkişafının təmin edilməsi, intellektual potensialının gücləndirilməsi, biznesin irəliləməsi, korrupsiya ilə mübarizə, yoxsulluq və işsizliyin azaldılması, cəmiyyətdə şəffaflığın və demokratiyanın inkişaf etdirilməsi üçün əlverişli vasitə olaraq qəbul edilir.

Dövlət idarəçiliyi, təhsil, səhiyyə, biznes, bank işi və digər sahələrdə yeni dəyərlər yaradan İKT ictimai-iqtisadi münasibətlərin vacib tərkib hissəsinə çevrilib. İnternet mediasının inkişafı, internetdə fikir və söz azadlığının mövcudluğu, elektron qəzet və jurnalların, xarici və daxili sosial şəbəkələrin geniş yayılması İKT-nin cəmiyyətə verdiyi yeni imkanlardır. Ölkəmiz Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqının “İnformasiya cəmiyyətinin ölçülməsi” hesabatlarında inkişaf dinamikasına görə ilk onluğa daxil olan dövlətlər sırasındadır. Dünya İqtisadi Forumunun “Qlobal informasiya texnologiyaları-2016” hesabatında Azərbaycan Respublikası “Şəbəkə hazırlığı indeksi” göstəricisinə görə 139 ölkə arasında 53-cü yerə layiq görülüb. Ölkədə informasiya cəmiyyətinin formalaşdırılması üzrə siyasətin davam etdirilməsi, yeni inkişaf prioritetlərinin müəyyənləşdirilməsi, dövlət idarəçiliyində, biznes sektorunda və ümumilikdə cəmiyyətdə hər bir vətəndaşın İKT-nin imkanlarından faydalanması üçün əlverişli şəraitin daha da genişləndirilməsi məqsədi ilə Prezidentin 2014-cü il 2 aprel tarixli 359 nömrəli sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasında informasiya cəmiyyətinin inkişafına dair 2014-2020-ci illər üçün Milli Strategiya” təsdiq edilib. Milli Strategiyanın icrasını təmin etmək məqsədilə “Azərbaycan Respublikasında informasiya cəmiyyətinin inkişafına dair Milli Strategiyanın həyata keçirilməsi üzrə 2016-2020-ci illər üçün Dövlət Proqramı” hazırlanıb. Layihə çərçivəsində təqdim etdiyimiz yazıda informasiya təhlükəsizliyi ilə bağlı məsələlərə toxunacağıq.

Rasim Mahmudov:

“Yeni medianın xüsusiyyətləri informasiya

cəmiyyətinin jurnalistindən informasiya

təhlükəsizliyi ilə bağlı biliklərə

malik olmağı tələb edir”

AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun “İnternetşünaslıq problemləri” sektorunun müdiri Rasim Mahmudov hesab edir ki, informasiya cəmiyyətinin formalaşdığı qlobal mühitdə və onun milli seqmentlərində informasiya təhlükəsizliyi milli təhlükəsizliyin ən mühüm tərkib hissəsinə çevrilir. Bu, insan fəaliyyətinin bütün sferalarında informasiyanın rolunun artması, onun ən dəyərli əmtəəyə çevrilməsi ilə, eyni zamanda, real, fiziki mühitdəki bütün ictimai münasibətlərin və proseslərin rəqəmsal, virtual mühitə transformasiyası ilə bağlıdır. “İct.az” bildirir ki, R.Mahmudov bu gün bütün dünyada informasiya kommunikasiya texnologiyalarının, xüsusən, internetin təsiri ilə qlobal rəqəmsal mühitin, virtual münasibətlərin formalaşması və inkişafı prosesinin getdiyini vurğulayıb. Virtual münasibətlərə keçidin bəşəriyyətə gətirdiyi üstünlüklərlə yanaşı, bir sıra problemlərə də yol açdığını vurğulayan məruzəçi bu situasiyada yeni davranış qaydalarına, nizamlama üsullarına və vasitələrinə ciddi ehtiyac duyulduğunu bildirib. Onun sözlərinə görə, informasiya cəmiyyətinin, informasiya iqtisadiyyatının əsas həlqələrindən biri də məhz media sektorudur. İKT-nin, o cümlədən internetin və mobil telefonların yaratdığı imkanlar hesabına informasiya cəmiyyətində medianın rolu, inkişaf tendensiyaları, təsir imkanları daha da artıb. Belə bir şəraitdə sənaye cəmiyyətinin məhsulu olan ənənəvi media ciddi transformasiyaya uğrayaraq, yerini daha çevik, dinamik, interaktiv və əlyetərli olan yeni mediaya verməkdədir. İstənilən yeni media vasitəsi qlobal informasiya mühitinin bir parçasına çevrilir, bu mühitdə yeni media vasitələrinin də üzərinə mühüm məsuliyyət düşür. “Qlobal media mühitinin milli sərhədləri mövcud olmadığına görə informasiya psixoloji-təhlükəsizliyin təmin olunmasının siyasi və hüquqi aspektləri aktuallıq kəsb edir” - deyən Rasim Mahmudov bildirir ki, xüsusən, sosial medianın auditoriyasının daha geniş olması insanlara informasiya-psixoloji təsir imkanlarını daha da artırır. Belə bir şəraitdə uşaq və yeniyetmələr əsas hədəf obyektlərinə çevrilirlər. Bu cür halların qarşısının alınması üçün, xüsusən, valideynlərlə təhsil müəssisələri arasında səmərəli əməkdaşlığın həyata keçirilməsi çox vacibdir. İnformasiya təhlükəsizliyinin təmin olunmasında insan faktorunun rolunun həlledici olduğunu deyən R.Mahmudov vurğulayıb ki, yeni medianın xüsusiyyətləri informasiya cəmiyyətinin jurnalistindən informasiya təhlükəsizliyi ilə bağlı biliklərə malik olmağı tələb edir. O cümlədən ali təhsil müəssisələrində yeni media üçün jurnalist kadrlar hazırlanarkən, informasiya təhlükəsizliyi ilə bağlı tədris proqramlarının tətbiq edilməsi günün tələbidir.

İradə Ələkbərova:

“Müşahidələr göstərir ki, “Vikipediya”da “Hər

kəs istədiyi məlumatı yerləşdirə və dəyişdirə

bilər” prinsipi heç də həmişə özünü doğrultmur”

AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun sektor müdiri İradə Ələkbərova isə viki-texnologiyaları ilə yaradılmış “Vikipediya” virtual ensiklopediyasının sosial medianın əsas vasitələrindən biri olduğunu diqqətə çatdırıb. İ.Ələkbərova bildirib ki, bu ensiklopediya hər bir internet istifadəçisinə brauzerdən çıxmadan istədiyi mövzuda veb-səhifə yaratmaq, dəyişdirmək və bu səhifələrə müxtəlif formatlı fayllar yükləməyə imkan verir. Viki-texnologiyalar istifadəçilərə sosial şəbəkələrin imkanlarını təqdim etməklə cəmiyyətdə yeni sosial münasibətlərin yaranmasına səbəb olur. Həmçinin müxtəlif ideologiyaların təbliğində, dezinformasiyanın ötürülməsində böyük rol oynayır. “Google” kimi nəhəng axtarış sisteminin biliklər bazası olan “Vikipediya”nı dəstəklədiyini və istənilən informasiya axtarışında ilk olaraq “Vikipediya”dakı məlumatı oxucuya təqdim etdiyini vurğulayan məruzəçi bu gün vətəndaşların informasiya tələbatlarında bu ensiklopediyanın əsas rol oynadığını qeyd edib. “Vikipediya vətəndaşların, əsasən də gənclərin dünyagörüşünü formalaşdıran strateji internet-resursdur”, - deyən İ.Ələkbərova burada yer alan məqalələrin müəyyən qruplar tərəfindən nəzarətdə saxlanıldığının heç kimə sirr olmadığını bildirib: “Müşahidələr göstərir ki, “Vikipediya”da “Hər kəs istədiyi məlumatı yerləşdirə və dəyişdirə bilər” prinsipi heç də həmişə özünü doğrultmur”. Məruzəçinin sözlərinə görə, “Vikipediya” ictimai rəyin formalaşmasına və dəyişdirilməsinə səbəb olacaq qədər geniş imkanlara malikdir. Faktiki olaraq, bu resurs vasitəsilə dövlətlərin suverenliyinə, xalqların milli-mənəvi dəyərlərinə, tarixinə, dilinə təcavüz edilir. Buna baxmayaraq, nə “Vikipediya” üzvləri, nə də “Vikipediya Fondu” viki-kontentlə bağlı heç bir hüquqi məsuliyyət daşımır. İ.Ələkbərova qeyd edib ki, “Vikipediya” kimi nəhəng məlumat bazasının iş prinsipi, orada fəaliyyət göstərən qrupların davranışı bu şəbəkənin ciddi öyrənilməsinə ehtiyac olduğunu sübut edir. Bu mənbədən istifadə edərək cəmiyyətə informasiya təsiri göstərməklə insanları dövlətə, milli dəyərlər qarşı qaldırmaq, xalqın tarixinə ləkə vurmaq, iqtisadiyyatına zərbə vurmaq müəyyən qrupların əsas məqsədidir. Dövlətə qarşı təhlükələrin qarşısını almaq üçün bu gün sosial mediada baş verən hadisələrin mexanizmini araşdırmaq olduqca zəruridir.

A.Miriyev

Palitra.-2016.-5 oktyabr.-S.11.