Azərbaycan İKT üzrə regional mərkəzə çevrilir
“Azerspace-1” peyki Azərbaycana informasiya mübadiləsinin xarici ölkələrdən asılılığının aradan qaldırılması və informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, innovasiya yönümlü iqtisadiyyatın formalaşdırılması, telekommunikasiya xidmətlərinə olan ehtiyacının ödənilməsi kimi üstünlüklər verir
“Azərbaycan Respublikasında kosmik sənayenin yaradılması və telekommunikasiya peyklərinin orbitə çıxarılması haqqında” Prezident İlham Əliyevin sərəncamı, həmçinin “Kosmik sənayenin yaradılması və inkişafı üzrə Dövlət Proqramı”nın təsdiq edilməsi ölkədə kosmik sahənin inkişafına xüsusi zəmin yaradıb. Layihə çərçivəsində təqdim etdiyimiz yazıda bu sahənin inkişafı ilə bağlı məqamlara toxunacağıq. Son illər Azərbaycan Respublikası sosial-iqtisadi inkişaf, ictimai-siyasi sabitlik şəraitində yaşayır və regionun aparıcı dövlətinə çevrilib. Ölkədə qeyri-neft sektorunun inkişafı ilə əlaqədar həyata keçirilən dövlət proqramları və konkret əməli tədbirlər iqtisadiyyatın diversifikasiyası və yeni sənaye sahələrinin inkişafı üçün geniş imkanlar açıb. İnformasiya kommunikasiya texnologiyalarının (İKT) tətbiqinin səviyyəsi hər bir ölkənin sosial-iqtisadi inkişafı ilə yanaşı, onun intellektual və elmi potensialının, dövlət idarəçiliyində şəffaflığın və səmərəliliyin, həmçinin cəmiyyətin inkişafının əsas göstəricilərindən biri hesab olunur. İnformasiya kommunikasiya texnologiyaları sahəsi prioritet sahə elan edilib. Azərbaycanın Avropa və Asiya qitələri arasında əlverişli geoiqtisadi, coğrafi, eləcə də informasiya magistrallarının kəsişdiyi məkanda yerləşməsi informasiya mübadiləsinin xarici ölkələrdən asılılığının aradan qaldırılması, iqtisadi və informasiya təhlükəsizliyinin əsas komponentlərindən olan telekommunikasiya peyklərinin hazırlanması və orbitə çıxarılması Azərbaycanın regionda informasiyanın ötürülməsi sahəsində lider ölkəyə çevrilməsi baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycanda kosmik sənayenin yaradılması və telekommunikasiya peyklərinin, o cümlədən digər çoxməqsədli peyklərin orbitə çıxarılması, ilk növbədə informasiya mübadiləsinin xarici ölkələrdən asılılığının aradan qaldırılması və informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, eyni zamanda ölkədə yeni iqtisadi sahələr üzrə mövcud insan ehtiyatları və intellektual potensialın inkişaf etdirilməsi, elm tutumlu yeni layihələrin həyata keçirilməsi və nəticə etibarilə innovasiya yönümlü iqtisadiyyatın formalaşdırılması istiqamətində aparılan işlər arasında öz xüsusi və strateji əhəmiyyəti ilə seçilir.
“Azerspace-1”-in
orbitdə istismar müddəti ən azı 15 il
təşkil edəcək
Azərbaycanın ilk peyki olan
“Azerspace-1” telekommunikasiya peyki
7 fevral 2013-cü il tarixində Fransız Qvianasında (Cənubi Amerikada, Fransanın inzibati idarəçiliyində olan
ada) yerləşən
Kuru kosmodromundan, Qviana Kosmik Mərkəzindən
orbitə buraxılıb.
ABŞ-ın “Orbital Sciences” korporasiyası tərəfindən
istehsal olunan və Fransanın
“Arianespace” şirkəti tərəfindən
öz yüksək etibarlılığı ilə
seçilən “Ariane-5” raketdaşıyıcısı
ilə orbitə buraxılan “Azerspace-1” peyki
raket kosmodromdan qalxdıqdan təqribən
35 dəqiqə sonra raketin gövdəsindən
ayrılıb. “Azerspace-1” peyki
“Orbital Sciences” korporasiyası tərəfindən işlənib
hazırlanan və 22 fəal peykin üzərində uğurla
fəaliyyət göstərdiyi
“STAR-2” peyk platforması
əsasında yığılıb.
Faydalı yük üzrə 36 aktiv transponderlə təchiz olunan və təqribən 3,2 ton çəkisi
olan “Azerspace-1” peyki 46
dərəcə Şərq
uzunluq dairəsində,
geostasionar orbitdə yerləşərək və
Avropa, Afrika, Mərkəzi Asiya, Qafqaz ölkələri və Yaxın Şərq regionunu əhatə edir. Orbitdə istismar müddəti ən az 15 il təşkil
edəcək “Azerspace-1” peyki
teleradio yayımı və telekommunikasiya xidmətlərinin göstərilməsi,
eləcə də korporativ və hökumət müştərilərinin
tələblərinə cavab
verən keyfiyyətli
və dayanıqlı
rabitə platformaların
təmin edilməsi üçün nəzərdə
tutulub. “Azerspace-1” peyki layihəsinin ümumi dəyəri 233 milyon ABŞ dolları təşkil edir. Bu məbləğin 121,7 milyon
ABŞ dolları peykin
hazırlanmasına, 93,8 milyon
dolları peykin orbitə çıxarılmasına,
17,5 milyon ABŞ dolları
isə peykin orbitə buraxılması
və orbitdə birillik istismarının sığortası və sığorta haqqının
sığortasına sərf
olunmuşdur. Yəni layihənin
dəyəri yalnız
peykin istehsalını
əhatə etmir, eyni zamanda peykin
orbitə buraxılma xidmətlərini və sığorta xərclərini
ehtiva edir. Peykin hazırlanmasına sərf olunan 121,7 milyon ABŞ dollarındakı məbləğə
təkcə peykin istehsalı deyil, əlaqədar yerüstü
avadanlığın quraşdırılması
və həmçinin
kadrların hazırlanması
kimi layihə ilə əlaqədar digər xərclər də daxildir. Peykin orbitə çıxarılması
üçün isə
qiymət beynəlxalq
praktikaya uyğun olaraq, çəkiyə görə hər kiloqram üzrə hesablanır. “Azerspace-1” peykinin
orbitə buraxılmasının
maliyyələşdirilməsi üçün Azərbaycan
Respublikası büdcəsindən
yalnız 15% vəsait
ayrılıb, qalan məbləğ isə mötəbər maliyyə
qurumlarla əməkdaşlıq
əsasında əldə
olunan xarici kreditlər hesabına təmin edilib. Təsadüfi deyil ki, peykin orbitə
buraxılmasının maliyyələşdirilməsi
ilə əlaqədar
əldə olunan kreditə dair saziş “GTR: Ticarət və Maliyyə Xəbərləri” jurnalı
tərəfindən “2011-ci il üzrə ən yaxşı maliyyə sazişləri”
sırasına daxil edilib. Əlamətdar haldır ki,
“Azerspace-1” peykinin sığortalanması
üzrə 1999-cu ildən
bu günədək kosmik sığorta bazarında qeydə alınan ən aşağı və əlverişli sığorta
tarifinin əldə edilməsinə nail olunub.
“Azerspace-1” peyki Azərbaycana bir çox ümumi üstünlüklər verir.
Bunlar aşağıdakılardan
ibarətdir:
-İqtisadiyyatın şaxələndirilməsi
və yeni sənaye sahələrinin
inkişafı;
-İnformasiya mübadiləsinin
xarici ölkələrdən
asılılığının aradan qaldırılması
və informasiya təhlükəsizliyinin təmin
edilməsi;
-Yeni iqtisadi sahələr
üzrə mövcud insan ehtiyatları və intellektual potensialın inkişaf etdirilməsi, elm tutumlu yeni layihələrin həyata keçirilməsi;
-Nəticə etibarilə innovasiya yönümlü
iqtisadiyyatın formalaşdırılması;
-Azərbaycanın regional və
beynəlxalq nüfuzunun
genişləndirilməsi:
- Azərbaycanın İKT üzrə
regional mərkəzə çevrilməsi:
-Ölkə iqtisadiyyatının
telekommunikasiya xidmətlərinə
olan ehtiyacının ödənilməsinin təmin
edilməsi və telekommunikasiya infrastrukturun
inkişaf etdirilməsi;
-Teleradio yayım və rabitə xidmətlərinin göstərilməsi,
hökumət və korporativ müştərilərin
tələblərinə cavab
verən yüksək
etibarlı rabitə platformaları;
-Ölkənin ən ucqar yaşayış məntəqələrində belə
internetə qoşulmanın,
elektron dövlət, təhsil, səhiyyə və digər xidmətlərin həyata
keçirilməsininin təmin
edilməsi;
-Ölkənin mümkün
informasiya blokadası riskindən qorunması və informasiya müharibəsində Azərbaycanın
mövqelərin möhkəmlənməsi;
-Telekommunikasiya peyk xidmətlərinə görə
xarici ölkələrə
ödənilən maliyyə
axınının Azərbaycan
iqtisadiyyatına yönəldilməsi
və peyk tutumlarının xaricə
satılması.
Azərbaycanın bütün ərazisində
keyfiyyətli televiziya
və radioyayımı,
o cümlədən sürətli
IP xidmətlərin göstərilməsi
təmin edilib
“Azərspace-1” peykinin gəlirlərinin
15 illik istismar müddəti
ərzində təqribən 500-600 milyon
ABŞ dolları təşkil edəcəyi gözlənilir. Azərbaycanın ilk telekommunikasiya peykinin
buraxılması layihəsi kommersiya xarakteri daşıyır. Əlamətdar
haldır ki, hələ peyk
buraxılmamış peykin tutumlarının
40%-i artıq uzunmüddətli icarə razılaşması əsasında
Malayziyanın peyk operatoru
olan “MEASAT” şirkətinə
satılıb. Məlumdur ki,
Azərbaycanın daxili ehtiyacları üçün peykin
tutumlarının yalnız 20%-nə ehtiyac
vardır, tutumların qalan hissəsi
üzrə isə xarici bazarlarda
satış imkanlarına dair
araşdırmalar aparılıb, təkliflər qəbul edilib və bir çox ilkin
razılaşmalar əldə olunub. “Azerspace-1” peyki 2013-cü ilin əvvəlində orbitə buraxılandan
sonra Naxçıvan MR-in
ərazisi də daxil olmaqla
Azərbaycanın bütün ərazisində
keyfiyyətli televiziya və
radioyayımı, o cümlədən
sürətli IP xidmətlərin göstərilməsi təmin
edilib, ötürülən məlumatlara
daha yaxşı nəzarət edilir, məsafədən
təhsil və elektron səhiyyə kimi digər proqramlar üçün platforma
yaradılıb, habelə rabitənin təhlükəsizliyinin
təmin edilməsi üçün müasir şifrələmə
texnologiyası ilə mühafizə olunan
rabitə qurulub. 2014-cü il
iyul ayının 1-nə olan
məlumata görə, peyk üzərindən
100-ə yaxın televiziya və 20-dək radio kanalı yayımlanmaqdadır. Azərbaycanın
ilk milli telekommunikasiya peyki olan “Azərspace” üzərindən
yayımlanan televiziya və radio kanallarının sayı günü
- gündən artmaqdadır. 2015-ci ildən peyk
üzərindən ümumilikdə 130 kanal
yayımlanır. “Azərkosmos”dan bildirilib
ki, sözügedən kanalların 117 -si televizya, 13-ü isə radiodur. Qeyd edək ki, Azərspace üzərindən 8 dildə televiziya və radio
kanalları yayımlanır. Bu dilllərə
Azərbaycan (12 kanal), gürcü
(35 kanal), rus (43 kanal) , türk (11 kanal), ukrayna (6 kanal), fars (1 kanal), əfqan (2 kanal), ingilis (4) dilləri daxildir.
“Azərkosmos” ASC yeni beynəlxalq kanallarla da əməkdaşlığa
başlayıb. Peyk operatoru
“Sinema” TV, “Star Shopping” TV, “Sine klassik” TV və “Zahra” TV
kanalları ilə müqavilə imzalayıb. Müqaviləyə
əsasən, adıçəkilən kanallar
2015-ci ildən yayıma başlayıb. 2017-ci ildən istismara buraxılması gözlənilən peyk dövlətimizin kosmik
sənaye sahəsindəki uğurlarına daha
bir nümunə olacaq.
Anar Miriyev
Palitra.-2016.-27 oktyabr.-S.11.