Çiyələk həm ixrac, həm də turizm məhsuludur

Fındıq istehsalında dünyada 3-cü olan ölkəmiz çiyələk istehsalçısı kimi ilk 5-likdə yer ala bilər

Kənd təsərrüfatının inkişafı istiqamətində həyata keçirilən tədbirlərin ardıcıllığı bu sektorda bütün imkanlardan istifadə etməyə imkan verir. İlk növbədə kənd təsərrüfatı məhsulları hesabına ixracı şaxələndirməyin vacib olduğunu deyən ölkə başçısı qeyd edib ki, biz realist olmalıyıq, nəyi ixrac edə biliriksə, diqqətimizi o real sektora yönəltməliyik: “Hazırda qeyri-neft sektorunun ixracı təxminən 10 faiz artıb, amma potensial daha da böyükdür. Ona görə, biz yeni ixrac bazarlarına çıxışı təmin etməliyik. Ənənəvi olan ixrac bazarlarına daha geniş çeşiddə məhsulla çıxmalıyıq. Eyni zamanda, yeni ixrac bazarlarını axtarmalıyıq. Elə fikirləşməməliyik ki, bizim burada ənənəvi qonşuluqda bazarlarımız var və nə istehsal ediriksə, onu da oraya göndəririk. İxracın şaxələndirilməsi məsələləri təkcə çeşidlərlə ölçülmür. Biz coğrafiyanın şaxələndirilməsinə və bütövlükdə yeni bazarlara çıxışa nail olmalıyıq, ənənəvi bazarlarda mövqelərimizi daha da möhkəmləndirməliyik”.

Dünyada ən böyük çiyələk istehsalçısı ABŞ, Avropada isə İspaniyadır

Bu gün istehlakçıların ən çox maraq göstərdiyi giləmeyvələrdən biri olan çiyələyin dünya bazarında xüsusi yeri var. Çiyələkdən əldə edilən gəlir bu sahədə istehsalçı ölkələr arasında rəqabətin daha da artmasına səbəb olur. Dünya ölkələrinin çiyələklə tanışlığına gəldikdə isə hələ XVIII əsrdə Frezier adlı bir fransız əsgər Çiliyə göndərilir və geri döndüyü zaman ilk dəfə bu ölkədə yediyi və dadını çox sevdiyi kiçik qırmızı rəngli bir meyvəni, yəni çiyələyi Fransaya gətirir. Beləliklə, çiyələk oradan bütün dünyaya yayılır. Hazırda çiyələyin təxminən 600 növü mövcuddur.

Çiyələk, yazda heç bir meyvənin olmadığı bir zamanda yetişməsi səbəbiylə, istehlakçı tərəfindən sevilən bir giləmeyvədir. Bu səbəbdən də digər meyvələr bazarda öz yerini tutana qədər çiyələk yüksək qiymətlə alıcı tapa bilir. Məhz bunun nəticəsidir ki, çiyələk ABŞ, Kanada, Yaponiya və Avropa bazarlarında yüksək qiymətlərlə satılır. Ləzzətli, vitamin və minerallarla zəngin, təzə olmaqla yanaşı, dondurulmuş şəkildə də istifadə edildiyinə görə son illərdə geniş bir istehlakçı kütləsinə malikdir. Nəticədə artan tələb nəticəsində dünyada çiyələk istehsal sahələri, çeşidi və davamlılıq baxımından alternativsiz bir məhsul kimi istehsalı artmaqdadır. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı (FAO) məlumatlarına görə, 2005-ci ildə 3,8 milyon ton olan dünya çiyələk istehsalı, 2009-cu ildə 4,6 milyon tona çatıb. 2012-ci ildə 4 milyon 532 min ton çiyələk istehsal edilib. Həmin ildə ABŞ 1 milyon 367 min ton istehsalla dünya istehsalının 30 faizini qarşılayıb. Bu ölkəni 360 min tonla Meksika, 353 min tonla Türkiyə, 290 min tonla İspaniya, 242 min tonla Misir izləyib. Türkiyə 2014-cü ildə 17 milyon dollarlıq 14 min 286 ton çiyələk ixrac edib, ixracatda Rusiya 13 milyon dollarla ilk sırada olub, Rusiyanı İraq və Rumıniya təqib edib. Türkiyədə çiyələyin müasir texnikalarla istehsalına 1970-ci illərdə başlanılıb, bu istehsal 2005-ci ildə 200 min tona, 2007-ci ildə 250 min, 2011-ci ildə 300 min tona çatıb. Bu gün dünyanın ən böyük çiyələk istehsalçısı ABŞ-da illik istehsal təxminən 500 min tondur. Avropanın ən böyük çiyələk istehsalçısı olan İspaniyada hər il 400-500 milyon şitil yetişdirilir və bunu əkən fermerlər 250-300 min ton çiyələk istehsal edirlər. Sadəcə, çiyələk ixracatından (təzə və dondurulmuş) İspaniya ildə 200-300 milyon dollar gəlir əldə edir. 1980-ci illərin əvvəllərində İtaliya ən böyük çiyələk istehsalçısı olduğu halda, daha sonra İspaniya önə keçib.

Bu gün dünyada ən bahalı 10 meyvənin sırasında çiyələyin də adı var. Belə ki, Senbikiya Kraliça Çiyələyinin 12 dənəsi 83 dollardır. Bu çiyələk Tokioda bir lüks meyvə salonunda, mükəmməl şəkildə alıcıya təqdim edilir. Eyni rəngli və ləkəsiz olan bu çiyələklər, həqiqətən də bir rəsm kimi görünür. Senbikiya Çiyələyi olduqca bahalı qiymətə olmasına baxmayaraq, lüks meyvə dükanında gündə ortalama 50 qutu satılır.

Çiyələk turizmi

Bu gün turistləri cəlb etmək üçün müxtəlif üsullardan istifadə edən turizmçilər artıq çiyələk turizminə də müraciət ediblər. Belə ki, Türkiyənin Alanya bölgəsinə tətilə gələn turistləri 40 avro müqabilində Gazipaşaya gətirən bəzi tur firmaları təşkil etdikləri maraqlı turlarla diqqət çəkir. Gazipaşanın təbii gözəlliklərini doyana qədər gəzmək imkanı tapan turistlər tarladan çiyələk, ağacdan tut toplamaq və digər fəaliyyətlərə qatılırlar. Yığdıqları məhsulların bir yeşiyinə 5 manat pul ödəyən turistlər, istehsalçıya da ciddi bir qatqı təmin edirlər. Çiyələk bağçasına gedən turistlər, istədikləri qədər çiyələk yeyir və yığırlar. "Çiyələk çox gözəl" deyən 10 yaşındakı Gabija Jablouskeiene həyatında ilk dəfə çiyələk tarlası gördüyünü və çiyələk yığdığını ifadə edərək, "Bunu əsla unutmayacağam" deyib.

Çiyələk ixracı

Azərbaycanda ildə təxminən, 600 ton çiyələk istehsal olunur. Ümumilikdə mütəxəssislərin hesablamalarına görə, "çiyələkçilik"in inkişaf potensialı elədir ki, idxal etməyə ehtiyac yoxdur və tələbatı öz məhsulumuzun istehsalı hesabına ödəmək olar. Çiyələk, həmçinin Azərbaycanın dağlıq və meşəlik ərazilərində son dərəcə geniş yayılıb. Quba, Xaçmaz, Qusar, Şəki rayonlarında, Zaqatala və Lənkəranda çiyələk plantasiyaları paylanıb. Bu giləmeyvənin 20 məşhur növü, eləcə də yabanı növü bizdə də yayılıb. Digər sortlardan fərqli olaraq meşə çiyələyi mayda - iyunun əvvəli və yayın sonuna qədər çiçəkləməyə başlayır. Hətta 2013-cü ildə Gəncədə çiyələk festivalı keçirilib.

Son illər çiyələk istehsalının artırılması istiqamətində həyata keçirilən tədbirlərdən biri kimi çiyələk emalı müəssələrinin yaradılması üzrə nümunəvi investisiya layihələrinin təqdimatı keçirilib. Bundan başqa, “AS Group Investment” Şirkətlər qrupu tərəfindən 2016-cı ildə Hövsan qəsəbəsində kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı, emalı, saxlanması və ixracını əhatə edən aqroparkın yaradılmasına start verilib. İlkin mərhələdə Aqropark-da pomidor və çiyələk (o cümlədən Azərbaycanda ilk dəfə olaraq ağ çiyələk) istehsal olunacaq. Pilot layihə çərçivəsində istehsal olunan ilk məhsul artıq yaxın aylarda daxili və xarici bazarlara çıxarılacaq. Azərbaycanın mülayim iqlim şəraiti, o cümlədən ilin 230-260 gününün günlü olması, istixanalarda qazın istifadəsini minimuma endirir. Bu isə məhsulların qiymətinin xarici bazarlarda rəqabətədavamlılığını artırır. Məhz bunu nəzərə alaraq, Aqropark-da istehsal olunacaq məhsulların Yaxın Şərq, Avropa İttifaqı, Rusiya və Qazaxıstan bazarlarına ixrac olunması nəzərdə tutulub.

Bu gün bazarda kifayət qədər yerli çiyələk var və bu öz məhsulumuzun istehlak tələbini ödədiyini göstərir. Qeyd edək ki, hazırda bazarda təzə çiyələklə yanaşı, qablaşdırılmış-cem, mürəbbə şəklinə də rast gəlinir. Bu isə onu göstərir ki, istehsalın yetərincə olması məhsulun emalına da imkan verir. Nəticədə bizim çiyələk ixracından milyon dollarlar əldə edən ölkələr sırasında olmaq potensialımız var. Bu gün fındıq istehsalında dünyada 3-cü yerdə olan ölkəmiz çiyələk istehsalçısı kimi ilk 5-likdə olmaq imkanı əldə edə bilər.

Nigar Abdullayeva

Palitra 2017.- 16 may.- S.5.