Naxçıvan Muxtar Respublikası: ilk rübün uğurları və ilin sonuna güclü baza

(əvvəli ötən sayımızda)

Yaradılan infrastruktur əhaliyə xidmət edir. Bütün sahələr üzrə təşəkkül tapan bu potensial muxtar respublikanın dinamik inkişaf perspektivlərini artırmaqdadır. Abadlaşan kəndlər iqtisadi göstəricilərin daha da pozitivliyini təmin etmiş, əhalinin səmərəli fəaliyyəti üçün stimul mənbəyinə çevrilmişdir. Bu isə nəticə etibarilə kənd yerlərində yaşayan insanların məhsul istehsalı sahəsindəki fəaliyyətinə önəm qazandırmaqdadır. İstehsalçıların zəruri avadanlıq, texnika və vasitələrlə təminatının yaxşılaşdırılması, bu sahədə dövlətin stimullaşdırıcı dəstəyinin gücləndirilməsinin ən gerçək ifadəsi olmaq etibarilə təmin edilməkdədir.

2005-ci ildən daha da sürətlənən bu proseslər Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri tərəfindən yaradılan Naxçıvan Aqrolizinq ASC xətti ilə gətirilən müxtəlif adda texnika ilə daha da məhsuldar olmaqdadır. Keçən 13 illik dövrdə daha da təşkilatlanan ASC Naxçıvan Muxtar Respublikasında aqrar siyasətin səmərəli təşkilində, onun bütün rayonları və onların kəndlərini əhatə etməsi istiqamətində mühüm əhəmiyyətə malik olmuş, bunun isə öz nəticəsini kəndli əməyinin məhsuldarlığında göstərməsini təmin etmişdir. Həmin müddət ərzində cəmi 2220 müxtəlif təyinatlı kənd təsərrüfatı texnikası və texnoloji avadanlıq alınaraq muxtar respublikaya gətirilmişdir. Texnikaların 166-sı təkcə 2018-ci ilin yanvar-mart aylarının payına düşmüşdür. Çox zəruri dövlət qayğısının nəticəsi olaraq 2018-ci ilin ilk rübündə 73 ədəd müxtəlif təyinatlı kənd təsərrüfatı texnikası və texnoloji avadanlıq lizinq yolu ilə məhsul istehsalçılarına verilmiş, 26 ədədi nağd yolu ilə satılmışdır. İstehsalçılara göstərilən diqqət həm də bəhs olunan dövr ərzində onlara 5082,5 ton mineral gübrənin verilməsi ilə daha da güclənmişdir.

Məqsədyönlülüyə söykənən bu tədbirlər iqtisadi və hüquqi mexanizmlərin vəhdətini təşkil etməklə, muxtar respublikada kənd təsərrüfatı sahəsində məhsul istehsalının çoxnövlülük üzrə artırılmasına xidmət etməkdədir. Birinci mərhələdə 2012-2015-ci illəri, ikinci mərhələdə isə 2016-2020-ci illəri əhatə edən “Naxçıvan Muxtar Respublikasında meyvəçiliyin və tərəvəzçiliyin inkişafı üzrə Dövlət Proqramı”nın icrası aqrar sektoru həm də dövlətin məşğulluq siyasətinə töhfə verən strateji sahə olaraq formalaşdırmaqdadır. Eyni zamanda bu, muxtar respublikanın milli iqtisadi quruculuq proseslərindəki iştirakına çeviklik gətirməklə onu daha da sürətləndirmişdir. Bu, həm də kəndlərin sosial-iqtisadi inkişafına hərəkətverici təsir etməklə yanaşı, eyni zamanda onun məskunlaşma sahəsindəki proseslərinə stimul verməkdədir. Digər tərəfdən, təbii ki, ən mühüm məsələlərdən biri əhalinin meyvə və tərəvəz məhsullarına olan tələbatının yerli istehsal hesabına təmin edilməsindən ibarətdir. Məhz bu mənada istehsalın fasiləsizliyinin təmin edilməsi, istehsal olunmuş məhsulların uzun müddət saxlanılması məqsədilə zəruri infrastrukturun yaradılması daim diqqət mərkəzində olmuş və həyata keçirilmişdir. Adıçəkilən Dövlət Proqramının səmərəli icrasının nəticəsi olaraq, muxtar respublikada üzümçülüyün inkişafı əhalinin kənd təsərrüfatı məhsulları ilə etbarlı təminatına hesablanmışdır. Bu məqsədlə 2015-ci ildən Babək rayonunun Nehrəm kəndində üzümçülük təsərrüfatının yaradılmasına başlanılıb. Qeyd edək ki, ərazidə yerli sortlarla yanaşı, İtaliya, Fransa, Türkiyə və Özbəkistan mənşəli 10 məhsuldar üzüm sortu da əkilib. 150 hektar ərazini əhatə edən təsərrüfatda, ümumilikdə, 326 mindən artıq üzüm tingi əkilmişdir. Burada dövlət dəstəyinin gerçək ifadəsi olaraq, məhsulun uzun müddət saxlanılması məqsədilə tutumu 2500 ton olan soyuducu anbarın yaradılmasına da başlanılmışdır. Heç şübhəsiz ki, bunlar həm də muxtar respublikada kəndli təsərrüfatlarının səmərəli fəaliyyətinin təşkili və idarə olunmasında çox zəruri amildir. Eyni zamanda bu, kiçik və orta sahibkarlığın təşkilatlanmasına təkan olmaqla, aqrar sektorda məşğulluq probleminin həllində yeni mərhələnin əsaslarını da yaratmaqdadır.

Yaradılmış sağlam iqtisadi fəaliyyət mühiti muxtar respublika iqtisadiyyatında kənd təsərrüfatının çəkisinin də artmasına imkanlar açmışdır. Nəticədə isə aqrar sektor milli iqtisadi inkişafa öz əsaslı töhfələrini verməklə, müəyyən edilən hədəflərə birbaşa xidmət etməkdədir. Təsadüfi deyildir ki, 2018-ci ilin ilk rübündə kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsal həcmi bir il öncəyə nisbətən 3 faiz artmaqla, 27 milyon 510 min 200 manat təşkil etmişdir.

İstər ölkə iqtisadiyyatında, istərsə də ona bütün sahələr üzrə dəstək olan muxtar respublikada ən mühüm prioritetlərdən birini idxalın məhdudlaşdırılması ixracyönlü məhsul istehsalının həcminin artırılmasından ibarətdir. Məhz muxtar respublika iqtisadiyyatı üçün ən mühüm amil olaraq onu qeyd edə bilərik ki, ixrac məhsullarının əhatə dairəsinin genişləndirilməsində iqtisadiyyatın sənaye və kənd təsərrüfatı sahələrinin də çəkisi artmış və istinad etdiyimiz dövrdə 41 milyon 230 min 700 ABŞ dolları dəyərində sənaye, 12 milyon 86 min 600 ABŞ dolları dəyərində isə kənd təsərrüfatı, o cümlədən meyvə və tərəvəz məhsulları ixrac olunmuşdur. Təbii ki, bu isə muxtar respublika iqtisadiyyatının həm də mezoiqtisadi əhəmiyyətinin çox yüksək olduğunu qeyd etməyə əsas verən məqamlardır. Ümumi mənada isə bütün bunlar muxtar respublikanın xarici iqtisadi münasibətlərin inkişafına verdiyi təkanın və bu sahənin perspektivliyi üçün həyata keçirdiyi tədbirlərin qətiyyətə söykənən nəticəsidir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz amillər cari ilin ötən dövrü ərzində muxtar respublikanın xarici ticarət dövriyyəsinin davamlılığı və keyfiyyətliliyinə stimul vermiş, nəticədə isə 61 milyon 359 min 400 ABŞ dolları dəyərində xarici ticarət dövriyyəsi formalaşmışdır. Xüsusilə həm də coğrafi mövqeyindən səmərəli istifadə edən muxtar respublika ümumilikdə ölkənin etibarlı qonşuluq və tərəfdaşlıq siyasətinin səmərəliliyinə münbit zəmin yaratmaqdadır. Xarici ticarət dövriyyəsinin 53 milyon 317 min 300 ABŞ dollarını ixracın, 8 milyon 42 min 100 ABŞ dollarını isə idxalın təşkil etməsi fikirlərimizi təsdiqləyir. Sevindirici hal isə ondan ibarətdir ki, ixrac əməliyyatlarının idxalı üstələməsi müsbət saldonun yaranmasına imkanlar açmışdır. Qeyd edək ki, həmin göstərici müvafiq dövr üzrə 45 milyon 275 min 200 ABŞ dolları dəyərində təşəkkül tapmışdır.

Məntiqi olaraq belə qənaətə gələ bilərik ki, ixracın stimullaşdırılması, nəticə etibarilə yerli istehsal sahələrinin inkişafının ən mühüm göstəricisidir. Bu isə daxili bazarı xarici amillərin təsirindən qorumaqla süni qiymət artımının qarşısını alan, əhalinin alıcılıq qabiliyyətinin yüksəldilməsinə zəmin açan, insanlarda sosial məmnunluq yaradan zəruri amildir. Qürurverici haldır ki, artıq bu gün muxtar respublikada 376 növdə məhsul istehsal olunur. Həmin məhsulların 126 növü ərzaq, 250 növü qeyri-ərzaq məhsullarıdır. Qeyd edək ki, 108-i ərzaq, 236-sı qeyri-ərzaq olmaqla, 344 növdə məhsula olan tələbatın tamamilə yerli imkanlar hesabına ödənilməsi təmin edilmişdir. Yəni təhlillər göstərir ki, yerli imkanlar hesabına ödənilən ümumi məhsulların çəkisi artıq 92 faizə yaxın təşkil etməkdədir. Bu göstərici ərzaq məhsulları üzrə 86 faiz, qeyri-ərzaq məhsulları üzrə isə 95 faiz olaraq təşəkkül tapmışdır.

Təbii ki, bu göstəricilər həm də özü ilə məşğulluq potensialını daşımaqdadır. Bu o deməkdir ki, istehsal həcminin artması istehsalçıların, daha doğrusu, məşğul olanların sayının da artmasını ifadə edir. Təsadüfi deyildir ki, cari ilin ilk rübündə muxtar respublikada 593 yeni iş yeri yaradılmışdır ki, bunun da 582-si və ya 98,1 faizi daimi iş yerləridir.

Naxçıvan Muxtar Respublikası innovativ təşəbbüslərə söykənən fəaliyyətlə milli iqtisadiyyat üçün çox zəruri olan mərhələnin də əsaslarını yaratmaqdadır. Turizm infrastrukturunun gücləndirilməsi, bu sahə üzrə hüquqi və iqtisadi mexanizmlərin səmərəli istifadəsi, təşkilati struktur işlərin çevikliyinin təmin edilməsi muxtar respublikada məhsuldar turizm mühitinin formalaşmasına xidmət etməkdədir. Bunun hərəkətverici qüvvəsi olaraq cari ilin 31 yanvar tarixində Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin “2018-2022-ci illərdə Naxçıvan Muxtar Respublikasında turizmin inkişafına dair Dövlət Proqramı”nın təsdiq edilməsini qeyd edə bilərik. Təmin edilmiş sağlam iqtisadi şərait bütün sahələrlə yanaşı, turizm sahəsində də özünü göstərmiş və cari ilin ilk rübündə muxtar respublikamıza istər ölkəmizin digər bölgələrindən və istərsə də xarici ölkələrdən ümumilikdə 99 min 248 turist gəlmişdir ki, bu da 2017-ci ilin müvafiq dövründəki göstəricidən çoxdur.

Beləliklə, Naxçıvan Muxtar Respublikası 2018-ci ilin ilk rübünü yüksək sosial-iqtisadi nəticələrlə geridə qoydu. Bunlar cari ilin ötən dövrü üzrə pozitiv göstəricilər olmaqla, həm də ilin sonuna qədər makoriqtisadi uğurların əhatəsinin genişlənəcəyini də ifadə edir.

Cavadxan QASIMOV

İqtisad üzrə fəlsəfə doktoru

Palitra 2018.- 4 may.- S.12.