Bir ziyalı ömrünə qısa səyahət

V.Məmmədəliyev İslamın insanlara və cəmiyyətimizə aşıladığı müsbət keyfiyyətləri bir qədər ətraflı təhlil edir və “Quran”ın hikmətlərindən danışır: “Biz ölümdən sonrakı həyatı görmürük, bilmirik. Ancaq onu da bilirik ki, axirət günü hamı diriləcək. Bunun nə vaxt olacağını isə heç kim bilmir. Allah-Təala peyğəmbərə buyurub: “Səndən soruşurlar ki, qiyamət nə vaxt gələcək? Onlara de ki, onu mənim Rəbbimdən başqa heç kim bilə bilməz”. Bizim bu sonsuz kainatda bilmədiyimiz çox məqamlar var.

“Quran” bax bunları öyrədir bizə. Biz hardan gəlmişik, nə üçün gəlmişik və hara gedəcəyik? Allah-Təala buyurub ki, “mən sizi ancaq mənə ibadət etmək üçün yaratdım. İnsanları və cinləri ancaq mənə ibadət etmək üçün yaratdım”. Bəziləri bu fikri səhv başa düşür. Elələri var düşünür ki, bütün gününü ibadətdə keçirməlidir. Xeyr. Burda Allah-Təala yalnız ona ibadəti mütləq göstərir. Yəni ondan qeyrisinə ibadət etmək olmaz. İslam dinində tərki-dünyalıq, zahidlik yoxdur. Sadəcə, bu dində ibadət yalnız Allaha olmalıdır. “Quran” bizə bu məsələni təlqin edir. “Quran” bizə düzgün olmağı, ədalətli olmağı, bütövlükdə bəşəriyyətə qarşı səmimi olmağı aşılayır. Ona görə də bu kitab əbədi bir kitabdır. Ona məhəbbət getdikcə artır. İnsanların mədəni və elmi səviyyələri yüksəldikcə “Quran”a daha çox maraq göstərirlər. “Quran”da olan qeyb xəbərlər var ki, digər müqəddəs kitablarda yoxdur. Çünki başqa səmavi kitabların əsli bizə gəlib çatmayıb. Sonradan qələmə alınanlarda isə təhriflər var. Məsələn, “Tövrat”ın əsli yandırılıb. Sonradan yəhudi din xadimlərinin yadında nə qalıbsa, kitab şəklinə salınıb. “İncil”in də taleyi elə buna bənzəyir. Bütün səmavi kitablardan fərqli olaraq “Quran” Peyğəmbər Məhəmməd Əleyhissəlama necə göndərilibsə, o zamandan indiyədək bir kəlməsi belə dəyişmədən qalıb. “Quran”ın elə ayələri var ki, onlar hələ də açılmayıb. Alimlər bildirirlər ki, müasir elmin səviyyəsi o ayələrin açılmasına imkan vermir. Ola bilsin ki, müəyyən vaxt keçəcək və yeni elmi kəşflər olacaq. “Quran”ın bütün ayələrinin açılması mümkün olacaq. Və yaxud bir ayə açılır və sən elə bilirsən ki, onun mənasını dərk edirsən. Sabah yeni bir elmi kəşf olanda görürsən ki, bu ayədən yeni bir məna doğur. “Quran”ın Allah kəlamı olmasının bir hikməti də elə budur. Allah kəlamının tutumu, vüsəti çox genişdir.

- Son zamanlar müasir dünyada qloballaşma prosesinin fəsadları hamını narahat edir. Sizin bu məsələ ilə bağlı fikirlərinizi bilmək olduqca maraqlıdır.

- Bu saat bütün dünyada qloballaşma prosesi gedir. İndi dünyanı böyük bir kəndə bənzədirlər. Bu da müasir elmi-texniki tərəqqi hesabınadır. Müasir nəqliyyat vasitələri hesabına çox az müddətdə dünyanın istənilən nöqtəsinə getmək olur. İstər-istəməz müasir dünyadan təcrid olunmuş şəraitdə yaşamaq mümkün deyil. Müasir texnologiyalar, kəşflər bir ölkədən o birisinə rahatlıqla ötürülür. Yəni belə bir dövrdə hər hansı bir ölkənin öz qınına çəkilərək yaşaması mümkün deyil. Müasir texnologiyalardan, elmin yeni nailiyyətlərindən hər bir ölkə geniş istifadə edir. Bu da sirr deyil ki, Avropa, Amerika bu sahələrdə Şərq ölkələrindən daha öndədir. İslamın yayıldığı ilk dövrlərdə isə Şərq Avropanı hər sahədə qabaqlayırdı. Avropadakı intibah məhz İslamın sayəsində olub. İslamın yayıldığı ilk dövrlərdə yunan alimlərinin, filosoflarının əsərlərinin ərəb dilinə tərcümə edilməsi baş tutub. Ancaq onların əsərlərinin orijinal yunan-latın dilində olan variantı it-bata düşüb. Avropada intibah dövründə yenidən həmin əsərlər ərəbcədən yunan, latın dilinə tərcümə olunub. Şərq hər zaman Avropa üçün bilik mənbəyi olub. Məsələn, İbn Sinanın “Qanun” əsəri əsrlərlə Avropanın tibb məktəblərinin dəyişməyən dərsliyi olub. Bu qəbildən Farabinin, Marağayinin musiqi sahəsində yazdığı əsərlərin də adını çəkmək olar. Bəli, etiraf edək ki, bu gün texnologiya və digər sahələrdə Avropa Şərqdən öndədir. Biz bu texnologiyalardan istifadə edirik. Başqa yol yoxdur. Çünki biz istər-istəməz yeni elmi nailiyyətlərdən istifadə etməsək, çox geridə qalarıq. Onlar isə bunun müqabilində Şərqə öz əqidəsini yeritmək istəyir. Əxlaqa, mentalitetə və dini dünyagörüşünə təsir bu cür başlayır. Məsələn, onlar qloballaşma sayəsində xristianlığın təbliğinə, müsəlman Şərqinin mentalitetinə uyğun olmayan adət-ənənələrin yayılmasına can atırlar. Qabaqcıl ölkələr bütün bunları mədəniyyət və inkişaf adı altında Şərqə tətbiq etməyə çalışır. Biz buna görə bir qədər ayıq olmalıyıq. Müasir dövrdən geri qala bilmərik. Ancaq bunun müqabilində biz mədəniyyətimizi, ədəbiyyatımızı, tariximizi, xarakterimizi qoruyub saxlamalıyıq. Qloballaşmadan bu cür istifadə etsək, biz bu məsələlərdə ancaq qazana bilərik. Əslində müasir dünyada qabaqcıl ölkələr qloballaşmadan bu cür istifadə edir. Əgər biz öz keçmişimizi unutsaq, bir müddət sonra xalq kimi məhv olarıq. Zövqümüzü və mənəviyyatımızı qorumalıyıq. İslamın təbliğ olunduğu ilk çağlarda Şərqdə elmə çox böyük qiymət verilirdi. Abbasilər xilafəti dövründə alimlərin əsərlərinin tərcümə olunması üçün xüsusi diqqət ayrılırdı. Müasir dillə desək, xilafət elmə o dövrdə kapital qoyurdu. Sonradan dünya malına insanların aludəçiliyi Şərqdə elmi arxa plana keçirdi. Avropa isə bu vaxt cəhalətdən ayıldı və intibah başladı. Ancaq yenə də Şərq ölkələri elmə əvvəlki diqqəti ayırsa, öz statusunu geri qazana bilər.

- Son zamanlar Avropada antiislam təbliğatı nəyin nəticəsidir?

- Avropada indi islamofobiya var. Çünki İslam dini çox sürətlə yayılır. İslam sonuncu dindir və bütün əvvəlki dinlərin ən gözəl cəhətlərini toplayaraq özünün əxlaq, etiqad prinsiplərini ortaya çıxarıb. Ona görə də bu din avropalı insanları cəlb edir. İslamda Allahı insanlaşdırmaq olmaz. Xristian dinində isə Allah üç şəxsdə təcəssüm edir. Deyirlər ki, bunu hər adam anlaya bilməz. Ancaq adi məntiq var. Onlar bildirir ki, Allah birdir, ancaq 3 şəxsdə təcəssüm edir - Ata, Oğul və Müqəddəs Ruh şəklində. İslam belə fikri qəbul etmir. Dinimizdə Allah birdir. Allahın isim və sifətləri kainatda təcəlli edir. Digər dinlərdəki qeyri-məntiqi fikirləri görən avropalının məntiqli düşünüb İslama meyil göstərməsi bununla bağlıdır. Onlar İslama gələndə başa düşürlər ki, Allah əlçatmaz bir qüvvədir və onun hər hansı şəxsdə təccəssüm etməsi mümkün deyil. Bu gün İslamı avropalı kor-koranə qəbul etmir. Onların ziyalısı, mühəndisi, riyaziyyatçısı, düşünən beyinləri bu dinə maraq göstərir. Avropa buna görə İslamın yayılmasından qorxur. Avropada yüksək intellektli insanlar məntiqli düşünüb İslamı qəbul edirlər. Hətta ərəb dilini öyrənərək “Quran”ı orijinaldan oxuyan avropalılar var.

- Ölkəmizdə dini tolerantlığı necə qiymətləndirirsiniz?

- Bizdə dini tolerantlıq çox güclüdür. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin bunda çox böyük xidmətləri var. Hələ sovet dövründə o, Azərbaycanda çox incə siyasət yeritməklə tolerantlığın yaranmasına çalışıb. Müstəqillik əldə etdikdən sonra xalqın israrlı tələbi ilə onun hakimiyyətə qayıdışından sonra bu tolerantlıq daha geniş vüsət aldı. Bu gün Azərbaycanın fəxr etdiyi tolerantlığın əsasını dövlət siyəsəti səviyyəsində heydər Əliyev qoyub. Elə Azərbaycan xalqının psixologiyasının özündə də başqa dinlərə dözüm var, başqa xalqların torpağında gözümüz olmadığı kimi, onların dini əqidəsinə də toxunmuruq. Mentalitetimizdə olan bu müsbət cəhəti Heydər Əliyev dövlət siyasəti səviyyəsinə qaldırdı. Bu gün təsadüfi deyil ki, Azərbaycan tolerant ölkə olaraq dünyaya nümunə göstərilir.

- Son zamanlar müxtəlif missioner təşkilatların fəaliyyəti də cəmiyyətimizdə narahatçılıq yaradır.

- SSRİ dövründə dövlətin ateizm siyasəti missionerliyə imkan vermirdi. Müstəqillik qazanandan sonra sərhədlərin açılması müxtəlif təriqətlərin Azərbaycanda yayılmasına start verdi. Ölkəmiz onlar üçün hardasa laboratoriya, sınaq meydanı idi. Çünki 70 il ateist mühitində yaşayan bir ölkə birdən-birə azadlığa çıxmışdı. O dövrdə gənclərin İslam haqqında təsəvvürləri belə azdı. İslamın Azərbaycan üçün ənənəvi məzhəbləri şiə və sünni məzhəbləridir. Ancaq sonralar ölkəmizdə İslam aləminin belə qəbul etmədiyi məzhəbləri missionerlər burda təbliğ etməyə başladılar. Xristianlığın Avropada qadağan olunmuş şəkilləri, məsələn, “Yahoba şahidləri” və s. ölkəmizdə missionerlər tərəfindən təbliğ olunur. İlk əvvəllər Azərbaycan bu məsələlərdə bir az təcrübəsiz idi və bu təşkilatlar müxtəlif yollarla qeydiyyatdan keçə bilirdilər. Amma indi dövlət belə məsələlərdə daha diqqətlidir. Çünki belə missioner təşkilatlara nəzarət olmasa, onlar cəmiyyətimizin gələcəyi üçün böyük təhlükə yarada bilər. Bu gün bu sahədə ciddi dövlət nəzarəti var. Amma vətəndaşlarımız da bu məsələdə diqqətli olmalıdır.

- Cəmiyyətimizdə İslama olan münasibəti necə dəyərləndirirsiniz?

- İslama, milli-mənəvi dəyərlərə qayıdış var. Dövlətimiz də buna imkan yaradır. Din özü ən böyük mənəvi dəyərdir. Məscidlərin bərpasına şəxsən dövlət başçısının diqqət ayırması ölkədə dinə olan yüksək ehtiramdan xəbər verir. Ölkədə bu sahədə böyük işlər görülür. Mədrəsələr tikilir, dini təhsilə maraq artırılır. Bu yaxınlarda Bakı İslam Universiteti dövlət qeydiyyatına alındı. Sonra Bakı Dövlət Universitetində 1993-cü ildən İlahiyyat fakültəsi fəaliyyətə başlayıb ki, burda əsas məqsəd yüksək ixtisaslı dinşünaslar hazırlamaqdır. Bu təhsil müəssisəsində tədris dünya standartlarına uyğun bir şəkildə aparılır. Yetişdirdiyimiz tələbələr arasında onlarla elmlər namizədi var bu gün də onlar bizimlə birgə çalışırlar. Bəzən cəmiyyətdə görürük ki, gənclərimiz arasında fanatizmə yuvarlananlar da olur. Çünki onlar dini olduğu kimi təbliğ edən insanlara qulaq asmırlar. Düşünürəm ki, fanatizmə yuvarlanmamaq üçün onlar sadəcə savadlarını artırmalıdırlar.

V.Məmmədəliyev Məhərrəm ayı haqqında da ümumi məlumatlar verdi və insanlara bu ayın mahiyyətindən qısaca danışdı: “Məhərrəm ayını Azərbaycan xalqı hər zaman qeyd edir. İmam Hüseynin xatirəsini yad edirlər. İfrata varmaq düzgün deyil, amma bu ayın əhəmiyyətini də azaltmaq olmaz. İmam Hüseyn İslamın böyük şəxsiyyətlərindən biri idi. O olmasaydı, bəlkədə İslamda bütpərəstlik ənənələri yaranardı. O, öz şərəfli ölümü ilə İslamı da təhlükədən xilas etdi. Ona görə də Məhərrəm ayını onun və silahdaşlarının müqəddəs ruhuna uyğun bir şəkildə qeyd etməli və dualar etməliyik”.

Akademik hər zaman maraqlı kitab nəşrləri ilə oxucuları sevindirir. Elə növbəti il də V.Məmmədəliyev daimi oxucularının diqqətini nəzərə alıb: “Quran”ın təfsiri üzərində işləyirəm. Bu kitabdan əlavə gənc bir heyətlə hədislərin tərcüməsinin 5-6 cilddə nəşrini planlaşdırırıq. Bilirsiniz, indi oxucular 10-15 cildlik kitabı oxumağa elə də həvəsli deyillər. Ona görə də 5-6 cilddə kitab nəşri barədə düşünürük”.

Nüşabə

Palitra. -23 dekabr. -2009. – S.6.