Bir qrup gənc Qubadakı kütləvi məzarlığı ziyarət edib

Yaxın günlərdə məzarlıq üzərində muzey kompleksinin tikintisinə başlanacaq

Azərbaycanlılara qarşı iki əsrdir ki davam edən soyqırım siyasətinin ən dəhşətli mərhələsi 1918-ci il 31 mart hadisələridir. Belə ki, soydaşlarımız Bakı, Quba, Salyan, Lənkəran, Şamaxı və digər yaşayış məntəqələrində qırmaqda davam ediblər. Azərbaycanlıların kütləvi şəkildə vəhşicəsinə öldürüldüyü əsas regionlardan biri Quba olub. Bu gün Qubada aşkar edilmiş məzarlıq hər kəsin ziyarət məkanına çevrilib. Belə ki, bir sıra dövlət və qeyri -hökumət təşkilatları kimi, Bakı Şəhər Gənclər və İdman Baş İdarəsinin əməkdaşları da artıq bir neçə ildir ki, ardıcıl olaraq sözügedən məzarlığı bir qrup gənclə birgə ziyarət edirlər. Martın 30-da Baş İdarə Bakı şəhərində yerləşən ali və orta ixtisas təhsil müəssisələrində fəaliyyət göstərən Tələbə-Gənclər Təşkilatları və Qeyri -Hökumət Təşkilatlarının rəhbərlərinin iştirakı ilə Quba məzarlığına səfər etdilər.

Tədbirdə xarici tələbələr kütləvi məzarlığı görərək dəhşətə gəliblər. Belə ki, məzarlıq önündə hadisənin şahidləri və rayon sakinləri də iştirak edirdilər.

Soyqırım haqqda tədqiqatçı alim Qəhraman Ağayev və filologiya elimləri namizədi yazıçı dramaturq, araşdırmaçı alim Aygün Həsənoğlu geniş məlumat verib, xarici tələbələrı və yerli qonaqları ermənilərin azərbaycanlılara və digər millətlərə qarşı törətdikləri kütləvi qırğınlar haqda məlumatlandirıblar. İlk olaraq gənclərə məzarlığın tarixi , orda aparılan tədqiqat işləri haqqında geniş məlumat verildi və gəncləri maraqlandıran suallar mütəxəssislər tərəfindən cavablandırıldı.

Kütləvi məzarlığın 2007-ci il aprelin 1-də ərazidə torpaq işləri görülərkən aşkar olunduğunu xatırladan AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun aparıcı elmi işçisi , Quba soyqırım abidəsinin tədqiqatçısı Qəhrəman Ağayev bildirdi ki, məzarlığın 1918-ci ildə ermənilərin yerli dinc əhaliyə qarşı törətdiyi soyqırımla bağlı olduğu müəyyən edilib: “İnstitutun Elmi Şurası bu məsələyə daha dolğun aydınlıq gətirilməsi üçün məzarlıqda daha geniş şəkildə tədqiqat işləri aparılmasını məsləhət bilib. Bu ərazidə aparılan qazıntı işləri zamanı insan sümükləri aşkar edilib, ilk əvvəl onların bir neçəsini tullayıblar, amma sonra görüblər ki, ardı gəlir, yəni orda çoxlu sayda insan sümükləri var. Bu səbəbdən həmin ərazidə qazıntı işlərini saxlayıblar. Sonra isə Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutuna bu barədə məlumat verilib. 2007-ci ilin iyul ayından etibarən institutun 7 nəfərdən ibarət elmi heyəti tərəfindən kütləvi məzarlıqda tədqiqat işlərinə başlanıb, 2008-ci ilin sentyabr ayında isə tədqiqat işləri başa çatdırılıb”.

Məzarlığın ümumi sahəsi 514 kv-metr olduğunu deyən tədqiqatçı qeyd edib ki, bu ərazinin 494 kv metr sahəsində arxeoloji tədqiqat işləri aparılıb, qalan 20 km2 sahə isə hər ehtimala qarşı beynəlxalq tədqiqat işləri üçün saxlanıb:”Arxeoloji qazıntılar nəticəsində qazıntı sahəsində insan cəsədləri ilə doldurulmuş iki quyu və arx aşkar edilib.Aşkar edilmiş insan cəsədlərinin hamısının soyuq silah və küt alətlə insanlığa xas olmayan xüsusi qəddarlıq və müxtəlif üsullarla öldürüldüyü müəyyənləşdirilib. Bunun nəticəsidir ki, aşkar edilmiş insan cəsədlərinin sayı kəllə sümükləri ilə müəyyən olunub. Əsas faktlardan biri də odur ki, məzarlıqda azərbaycanlılarla bərabər Qubada kompakt halda yaşayan ləzgilər, dağ yəhudiləri, tatlar və s. etnik qrupların nümayəndələri amansızcasına qətlə yetirilərək basdırılıb”.

Onun sözlərinə görə, tədqiqat işlərinin nəticəsi olaraq məzarlıqdan təxminən 400-dən artıq insan cəsədi aşkar edilib:” Çox təəssüflər olsun ki, sürüşmə nəticəsində quyulardan biri dağılıb. Aşkar edilən insan cəsədlərinin əksəriyyəti uşaq və qadınlara aiddir. Onlardan 50-dən yuxarısı müxtəlif yaşlı uşaqlara, 100-dən çoxu qadınlara, qalanları isə əsasən yaşlı kişilərə aiddir. 7 min ədəd kəllə sümüklərini Respublika Ekspertiza Patoloji Anatomiya Birliyinə vermişik ki, onları çürüməsinin qarşısını almaq üçün dərmanlasınlar və sonra gətirib yerlərinə qoyaq”.

O da xatırladıldı ki, tarixi araşdırmalar və arxiv materialları əsasında müəyyən edilib ki, 1918- ci ilin aprel ayının sonlarında, XKS Xalq Komissarları Sovetinin komissarı Stepan Şaumyan və hərbi komissar Korqanovun xüsusi tapşırığı ilə, əsasən ermənilərdən təşkil edilmiş 2000 nəfərlik hərbi dəstə Quba qəzasına göndərilir. “Cəza dəstəsi”adlandırılan bu hərbi bölməyə erməni generalı Hamazaps rəhbərlik edirdi. Arxiv sənədlərindən məlum olub ki, aprel-may ayı ərzində təkcə Quba qəzasında 36782 nəfər insan qətlə yetirilib. 122 kənd tamamilə dağıdılıb, 380 ailənin gecə yatdığı yerdə evlərinə od vuraraq kül edilib.Quba şəhərində erməni cəlladları tərəfindən 259 ev yandırılıb, 1800-dən artıq körpə, 200-dən çox qoca və yaşlı qadın qətlə yetirilib. Onlardan bir qismi təsadüfən aşkar edilmiş bu məzarlıqda uyuyur.

“Bildiyimizə görə, bu məzarlıq ətrafında olan çay dərəsində də bu cür quyular var. Bu həqiqətdimi və o quyularda da tədqiqat aparılması nəzərdə tutulubmu?” suallını tədqiqatçı belə cavablandırdı:” Bilmirəm bu məlumatı siz hardan əldə etmisiniz. Amma ilk olaraq onu qeyd edim ki, bəzən bu məzarlıq haqda deyilən fikirlər yalnış yazılır və ya təhrif olunur. Məsələn, bu yaxınlarda mən telekanalların birinə müsahibə verən zaman qeyd etmişdim ki, 7 min ədəd kəllə sümüyü Patoloji Anatomiya Birliyinə çürüməməsi üçün verilib ki, dərmanlansın. Telekanalda isə məlumat veriləndə isə 7 min əvəzinə 7 yüz deyilib. Bax, belə məqamlarda diqqətli olmaq vacibdir. Bu işin tədqiqatçısı mənəm ,necə demişəm elə yazılsa və məlumat verilsə, daha yaxşı olar. Dediklərimin hər birinə cavabdeh də özüməm. Onsuz da internetdə ermənilər yazırlar ki, bu soyqırım məzarlığına guya, Qəhrəmam Ağayev kəllələri özü əli ilə düzüb. O ki qaldı sualınıza, ümumiyyətlə, burda bu cür quyular çoxdur. Amma biz digər quyuların tədqiqatına bu muzeyi tikəndən sonra başlayacağıq. İnanın, burda muzeyin tikilməsi bizim ən ağrılı yerimizdir. Bu istiqamətdə Quba rayon İcra Hakimiyyətinin təşəbbüsü ilə bir sıra işlər aparılıb. Bu sahədə işlər hələ də davam edir. Muzey kompleksinin ilkin layihəsini Quba rayon İcra Hakimiyyətinin rəhbəri Rauf müəllim hazırlayıb. O bu kompleksin layihəsinin daha yaxşı hazırlanması üçün Kiyev və Moskvada olub, bu barədə təcrübə əldə edib”.

Qubadakı kütləvi məzarlığın tariximizin faciəsini əks etdirən bir abidə olduğunu deyən Quba rayon İcra Hakimiyyətin müavini Sonaxanım Əkbərova isə bildirdi ki, hər kəs bu məzarlıqda toplanan insan sümüklərinə baxdıqda dəhşətə gəlir: “Doğrudan da, heç bir odlu silahdan istifadə etmədən insanlara qarşı bu cür vəhşiliklər törədiblər. Bu məzarlıq üzərində möhtəşəm muzey kompleksi tikiləndən sonra bura bəlkə də dünyada erməni vəhşiliyini göstərən bir simvol olacaq”. S.Əkbərova bildirdi ki, eyni zamanda bu məzarlıq strateji obyekt olacaq: “Bu məzarlığı həmişə və hərtərəfli qorumaq lazımdır. Bəlkə də bütün dünya bu vəhşiliyi görüb, belə bir vəhşiliyə nifrət edəcək”.Sözügedən məzarlıq üzərində tikiləcək muzeydən də danışan müavin bildirdi ki, burda möhtəşəm muzey tikiləcək:” Artıq ilkin olaraq muzeyin tikilişinə 1 milyon manat pul ayrılıb. Və sözsüz ki, bu ayrılan vəsaitin davamı olacaq”.

Belə tədbirləri təşkil etməkdə məqsədlırinin Bakı şəhərində yerləşən ali və orta ixtisas müəssisələrinin tələbələrinə ermənilərin xalqımıza qarşı törətdiyi vəhşiliklərin əyani sübutunu göstərmək olduğunu deyən BŞGİBİ-nin gənclərlə iş üzrə sektor müdiri Nəcəf Novruzov isə bildirdi ki, gənclər bu qanlı tariximizi heç zaman unutmamalı və soydaşlarımızın başına gətirilən bu dəhşətli cinayəti törədənlərin kim olmasını heç zaman yaddan çıxarmamalı və düşməninin kimliyini bilməlidir.

31 mart soyqırımının təkcə Azərbaycan xalqının deyil, bütün türk dünyasının faciəsi olduğunu qeyd edən tələbə Aytən Rəhimova bildirdi ki, soyqırımla bağlı olan insanlığa xas olmayan dəhşətləri özündə əks etdirən belə bir məkanı ziyarət daxilimizdə ermənilərə qarşı olan nifrət hissini daha da artırır və onlardan intiqam almaq üçün bizdə güc yaradır.

Gənclər belə yerlərə gəlməklə, ziyarət etməklə keçmiş tariximiz haqda məlumat əldə edirlər deyən “Təkan” İctimai birliyinin sədri Leyla Səlimova bildirdi ki, Azərbaycanın haqq səsini, ancaq bu cür tarixi faktlar əsasında dünyaya çatdırmaq olar.

Məzarlığı ziyarət edən digər gənclərdə azərbaycanlılara qarşı daşnakların törətdiyi bu cür vəhşilikləri pislədilər və bildirdilər ki, gec-tez ədalət öz yerini tapacaq və bu dəhşətli faciəni törətmiş düşmənlər layiqli cəzasını alacaqlar.

Nəzərə çatdıraq ki, BŞGİBİ-nin təşşəbbüsü ilə məzarlıqdakı fotogörüntülər və məzarlıq haqqında ümumi məlumat hazırlanıb Bakı şəhər tələbələri adından beynəlxalq təşkilatların və tanınmış siyasi xadimlərin e-mail ünvanlarına göndərilib.

Sonda xarici tələbələr bəyanat yayıblar. Bəyanatda deyilir ki, 1918-ci ilin mart ayında ermənilər minlərlə dinc azərbaycanlı əhalini yalnız milli mənsubiyyətinə görə məhv ediblər.Azərbaycanlıların soyqırımı Bakı, Şamaxı, Quba qəzalarında, Qarabağda, Zəngəzurda, Naxcıvanda, Lənkəranda və Azərbaycanın başqa bölgələrində xüsusi qəddarlıqlarla həyata keçirilib. Bu ərazilərdə dinc əhali kütləvi surətdə qətlə yetirilmiş,kəndlər yandırılmış, milli mədəniyyət abidələri dağıdılıb məhv edilib. Ermənilər Azərbaycanın Güneyində də - Urmiyada, Xoyda, Təbrizdə, Səlmasda və başqa şəhərlərdə yaşayan Azərbaycan türklərinə qarşı soyqırımı törətmişlər.150 min əhalisi olan Urmiyada bir gecədə 1500 türk öldürülub. Osmanlı-türk ordusu gələnə kimi artıq öldürülənlərin sayı 10 min nəfəri ötüb.

Xatırladılır ki, ermənilər tək azərilərə qarşı soyqırımlar törətməyiblər. İnsanlığın düşməni olan, azğınlaşmış erməni şovinistləri iddia etdikləri ərazilərdə yaşayan digər millətlərə qarşı da bu cürə soyqırımlar həyata keçiriblər. Abxaziyadakı gürcülər,Türkiyə ərazisindəki türklər,kürdlər,ərəblər,Azərbaycan ərazisində yaşayan digər millətlər -yəhudilər,ruslar,talışlar,ləzgilər,kürdlər zaman zaman erməni vəhşiliklərinin qurbanı olublar.

Vurğulanır ki, dünyanın bir sıra ölkələrində qondarma “erməni soyqırımı” ilə bağlı dinləmələr keçirilir, qondarma “erməni soyqırımı” qəbul olunur. Fəqət ermənilərin bu riakar siyasətinə inanan kəslər Azərbaycan xalqına qarşı edilən,bu günəcən belə öz tarixi sübutlarını saxlayan soyqırım faktlarına nədən hələ də hüquqi qiymət vermirlər?:” Biz bütün dünya gənclərinə səslənərək bildiririk ki, onlar da erməni terrorunun, vəhşiliyinin qurbanı ola bilərlər. Ermənilərin millətlərə qarşı edilən soyqrım və terror aktlarını tanıyaraq,ermənilərin insanlığa yaraşmayan sifətlərə,faşist idealogiyaya malik olduqlarını bilsinlər”.

G.ƏSƏDOVA

Paritet.- 2010.- 1-2 aprel.- S. 12.