Soyqırımı dövlət siyasətinə çevirən ölkə

Tarixin müxtəlif dövrlərində ermənilər tərəfindən törədilmiş faciələr ölkəmizdəki vətəndaşlarla yanaşı, ölkədən kənarda yaşayan azərbaycanlıları da çox narahat edir. Mənfur qüvvələrin xalqımıza qarşı törətdiyi cinayətləri dünya ictimaiyyətinə çatdırmaq üçün müxtəlif tədbirlər, sərgilər təşkil edir, müxtəlif xarici mətbu orqanlarında məqalələr dərc edir və bu istiqamətdə başqa bir sıra layihələr həyata keçirirlər. Bu istiqamətdə məqsədli iş aparan diaspor təşkilatlarından biri də Azərbaycan Belçika Dostluq Cəmiyyətidir(ABDC).

ABDC-nin sədri Ayxan Dəmirçi ermənilərin azəri türklərinə qarşı törətdiyi soyqırım siyasətini belə şərh etdi: “Azərbaycanlıların istifadə etdiyi “Oğru elə bağırdı ki, doğrunun bağrı çatladı”- bu atalar sözünün əsas ana fikri odur ki, cinayət edəsən və onu başqalarının üzərinə ataraq məsuliyyətdən xilas olasan. Bu atalar sözü özlərinin soyqırıma məruz qaldığını dünyaya isbat etməyə çalışan ermənilərin vəziyyətini gözəl bir şəkildə ortaya qoyur. Dünyanın müxtəlif ölkələrində tarixi gerçəklikləri sapdıraraq 1915-ci ildə Osmanlı dövründə soyqırıma məruz qaldıqlarını qəbul etdirməyə çalışan ermənilər, özlərinin etdikləri soyqırımları min bir əməllə gizlətməyə çalışırlar. Lakin tarixi gerçəkliklər türklərin soyqırıma uğradıqlarını isbat etməkdədir. Bunu bir çox erməni yazıçıları da etiraf edir”. O bildirdi ki, tarixi gerçəkliklərdən qaçmaqda mütəxəssisləşən ermənilərin İrəvan bölgəsində həm əhali, həm də soyqırım mövzusunda gerçəkliyi gizləmələrinə baxmayaraq erməni və rus yazarlarının əsərlərində 19 -cu və 20 -ci əsrlərdə bugünkü Ermənistan torpaqlarında əhalinin əksəriyyətini türklər olduğu və türklərə qarşı soyqırım edildiyi ortaya çıxır: “Törədilən soyqırımın nəticəsi olaraq bu gün Ermənistanda tək bir adam belə olsa türk yoxdur. Amma həm Türkiyədə və həm də Azərbaycanda çoxlu sayda ermənilər rahat bir şəkildə yaşamaqdadırlar. Erməni soyqırımı iddialarının əsl məqsədi, mövcud erməni dövlətinin sərhədlərini Türkiyə cümhuriyyəti və Azərbaycan torpaqları üzərində genişləndirərək xəyal etdikləri “Böyük Ermənistan“ dövlətini qurmaqdır”.

Tarixə və orda yer almış faktlara nəzər saldıqda görmək olur ki, bugünkü sərhədləri ilə Ermənistan dövlətinin quruluş tarixi 19 -cu əsrin ilk illərinə təsadüf edir. 1804-1813-cü illərdə birinci Rusiya-İran müharibəsinin nəticəsində imzalanan Gülüstan müqaviləsinə görə İrəvan və Naxçıvan xanlıqları xaric Araz çayının şimalında olan Azərbaycan xanlıqlarının Rusiya tərəfindən işğal edilməsi tamamlanmış oldu.

Bu döyüşün nəticəsini qəbul edə bilməyən İran, Rusiya ilə yeni döyüşə qərar verdi və 1826-ci ilin oktyabrında Şəmkir yaxınlığında baş verən döyüşdə ağır məğlubiyyətə uğradı. Beləcə ikinci Rusiya-İran döyüşü 10 fevral 1828-ci il tarixində Təbriz yaxınlığında Türkmənçay müqaviləsi ilə sona çatmış oldu. Müqavilənin şərtlərinə görə İrəvan və Naxçıvan xanlıqları da Rusiya tərəfindən işğal edilmiş oldu. 20 mart 1828-ci il tarixində Çar 1-ci Nikolay, Türkmənçay Müqaviləsini təsdiqlədi və 21 Mart 1828-ci il tarixində erməni vilayətinin qurulması ilə əlaqədar fərmanı imzaladı. 1828-ci ilə qədər, yəni İrəvan xanlığının Çar Rusiyası tərəfindən işğalından əvvəl əhalisi və milli tərkibi belə idi:müsəlmanlar (azərilər və kürdlər) 111.000, ermənilər 57.305, digər millətlər 850 və cəmi 169.155-dir.

İşğaldan dərhal sonra 1831-ci ildə İrəvan şəhərinin əhalisinin əksəriyyəti azərilər olub. Şəhərdə 7331 azəri türkü, 4484 erməni və 105 nəfər də digər millətlərdən ibarət idi.

Ayrıca olaraq 1441-1828-ci illər arasında İrəvanın kimlər tərəfindən idarə olunduğunu bir erməni olan Hovhannes Şahxatunyan erməni dilində yazmış olduğu “Eçmiedzin vilayətinin və Ararat Baş Qəzasının Tarixi” (Eçmiedzin, 1842,) adlı əsərində belə sıralayıb: 1. Əmr Sədi (14. Əsrin sonu-1410), Pir Hüseyn Əmr Sədi oğulu (1410-1420), Pir Yaqub Pir Hüseynin oğlu (1420-1430), Əbdül Pir Hüseyn oğlu (1430-1440), Yaqub bəy (1440-1460), Həsən Əli Qaraqoyunlu (1460-1471), Uzun Həsən (1471-1475), Həsən Bəy (1475-1515), Div Sultan Rumlu (1515-1550), Hüseyn Xan Sultan (1550), Şahqulu Sultan Ustaclı (1550-1575), Sultan Murad dövrü (1575-1578), Mahmud Xan Xudavənd Şah Dövrü (1578-1583), Fərhad Paşa - Sultan Murad dövrü (1583), Məhəmmət Şərif Paşa (1604), Əmirquna Xan Qacar - Şah Abbas dövrü (1605-1625), Təhməzqulu Əmirquna oğlu (1625-1635), Murtuza Paşa -Sultan Murad dövrü (1635), Kəlbəli xan (1636-1639), Məmməd xan (1639-1648), Xosrov xan (1648-1652), Məhəmmədqulu xan (1652-1656), Nəcəfqulu Xan (1656-1663), Abbasqulu xan (1663-1666), Səfərqulu xan (1666-1674), Saraxan Bəy (1674-1675), Səfiqulu xan -Təbrizli Rüstəm xanın oğulu (1675-1679), Zal xan (1679-1688), Murtuzaqulu Xan (1688-1691), Məhəmmədqulu xan (1691-1694), Zöhrab xan (1694), Fərzəli xan-Sultan Əhməd dövrü (1694-1700), Zöhrab xan (1700-1705), Əbdül Məhəmməd Xan (1705-1709), Mehrəli xan (1709-1719), Allahqulu xan (1719-1725), Rəcəb paşa (1725-1728), İbrahim və Mustafa paşalar (1728-1734), Əli paşa (1734), Hacı Hüseyn Paşa (1734), Məhəmmədqulu xan (1735-1736), Pir Məhəmməd xan (1736-1752), Xəlil xan (1752-1755), Həsənəli xan Qacar (1755-1762), Hüseynəli xan (1762-1783), Qulaməli Xan (1783-1784), Məhəmməd Xan (1784-1805), Mehdiqulu Xxan (1805-1806), Məhəmməd Xan Şorağalı (1806-1807), Hüseyn Xan Qacar, qardaşı Həsən Xanla (1807-1827).

A.Dəmirçi bildirdi ki, bu tarixi faktlar bir daha göstərir ki, İrəvanı təxminən 400 il idarə edənlər içərisində milliyyətcə erməni olan tək bir adam olmayıb. İrəvan bölgəsi bəzi dövrlərdə Osmanlı sərhədləri içərisində, bəzi dövrlərdə isə Səfəvi sərhədləri içərisində olub. Bəzi dövrlərdə də bu bölgədə xanlıq şəklində müstəqil dövlətlər qurulub.

İrəvan xanlığının Rusiyası tərəfindən işğalından dərhal sonra bölgənin erməniləşdirilməsi siyasəti icra edilməyə başladılıb . Türkmənçay müqaviləsində iştirak etmiş çar Rusiyasının İrandakı səfiri işləmiş Aleksandr Qriboyedov belə yazıb: ”1828-ci ildən -1830-cu ilə qədər biz İrandan Qafqazlara 40 min və Türkiyədən 84 min erməni yerləşdirdik. Onları ermənilərin sayca çox az olduğu Yelizavetopol (Gəncə) və İrəvan quberniyalarının məhsuldar torpaqlarına yerləşdirdik və özlərinə 200 min desyatin xəzinə torpağı ayırdıq.”

1918-ci ildə Cənubi Qafqazda üç müstəqil dövlət quruldu. Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan. Daşnakların iqtidarda olduğu Ermənistan dövləti əsrlərcə türk torpağı olmuş İrəvan bölgəsini bir tərəfdən türklərdən təmizləmə, digər tərəfdən erməniləşdirmə siyasətini icra etməyə başladı. İrəvan bölgəsini türklərdən təmizləmə siyasəti soyqırım edilərək reallaşdırılmaqda idi. Müsəlman əhalisinə qarşı edilən soyqırımla əlaqədar məlumatlar bir çox azəri qaynaqlarında mövcuddur. Ancaq, əhəmiyyətli olan soyqırımın erməni qaynaqlarında etiraf edilməsidir. Erməni və rus qaynaqlarına görə 1918-1920-ci illər arasında daşnakların iqtidarda olduğu Ermənistanda 500 min azəri soyqırıma uğrayıb. Gerçəkdə isə bu rəqəm bir milyondur. 1926-cı ildə əhalinin 1.510.000 adam olduğu və bu əhali içərisində ermənilərin 795 min, azərilərin 575 min və digər millətlərin də 140 min adam olduğu bildirilir. Erməni Korkadyanın “Ermənistanın əhalisi 1831-1931” əsərində isə bu ifadələr yer alır: “1920-ci ildə Sovet Ermənistanında daşnakların soyqırımı səbəbindən ancaq 10.000 adam ətrafında türk əhalisi qalıb. Soyqırımdan xilas olmaq üçün qaçan türklərdən həyatda qalan 60.000 adamın 1922-ci ildə geri dönməsindən sonra buradakı türk əhalisi 72.596 adam olub.”

Bir daha bu tarixi faktlardan məlum olduğu kimi, biri erməni, digəri rus qaynaqlarından alınmış bu rəqəmlərdə 500 min azərinin yox olduğu, bu səbəbdən öldürüldüyü isbat edilir. Yenə, türklərə qarşı edilən soyqırımı erməni A. A. Lalayan”İstoriçeskiye zapiski” adlı əsərində belə etiraf edir: ”Ermənilər tərəfindən azərbaycanlıların qətl edilməsi əvvəldən planlaşdırılmış, dövlət siyasəti idi və yalnız Azərbaycanın hüdudları ilə məhdud qalmayıb . O zaman heç təəccüb etmək lazım deyil ki, Ermənistanda daşnak hökumətinin 30 aylıq iqtidarı dövründə (1918- 1920-ci illər) Azərbaycanlı əhalinin 60 % -I öldürülüb”.

Daha bir erməni müəllifi A. Palayan isə 1936-cı ildə nəşr olunan “Revolyutsyonnıy vostok” jurnalında (No=2-3) bir erməni qatilin etiraflarını bu şəkildə yazır: “Mən Basarkeçerdə heç əhəmiyyətli hesab etmədən tatarları (azəriləri) öldürdüm. Bəzən insan bunları gülləylə öldürmək istəmir. Bu itlərə qarşı ən təsirli üsul döyüşdən sonra xilas olanları yığıb quyuya doldurmaq və üzərlərinə ağır daşlar tökməkdir ki, onlardan heç kim xilas olmasın. Mən də eynilə belə etdim: bütün kişiləri, qadınları və uşaqları quyuya doldurdum, üzərlərinə də ağır daşlar tökdürdüm”.

Onun sözlərinə görə, sovet dövründə erməni daşnakları şəkil dəyişdirərək bolşevik oldular. Ermənilər bolşevik adı altında sovet dövründə azərilərə qarşı soyqırımı davam etdirdilər. Bu soyqırım gizli şəkildə aparılmaqda və Ermənistanın türklərdən tamamilə təmizlənməsi məqsəd qoyulmaqda idi. Sovetlərin ilk illərində dövlət əleyhdarı ittihamıyla bir çox azəri ölümə məhkum edildi və ya Sibirə sürgün edildi. 1948-1952-ci illər arasında Ermənistandan Azərbaycana 150 min azəri deportasiya edilib. Deportasiya edilən 150 min azəri Azərbaycanın isti bölgələrinə yerləşdirildi. Bu insanların yarısı aclıqdan və iqlim dəyişikliyindən həyatını itirdi.

1948-1952-ci illər köçürülməsindən sonra Sovet İttifaqında 1959-cu ildə aparılmış siyahıyaalmaya görə Ermənistanda əhalinin milli tərkibi aşağıdakı kimi olub : ermənilər 1.361.800, azərilər 133.300, ruslar 56.500,cəmi 1.551.600

Görüldüyü kimi, Ermənistanı türklərdən təmizləmə siyasəti müvəffəqiyyətli bir şəkildə tətbiq olunub. Parsamyanın vermiş olduğu rəqəmlərlə bu rəqəmlərin müqayisə edildiyində 130 il içərisində İrəvan bölgəsinin əhalisində aşağıdakı dəyişikliklər olub: Ermənilər 57.305 nəfərdən 1.361.800 nəfərə yüksəlib (20 dəfə artıb),- müsəlmanlar (azəri və kürdlər), 111.000 nəfərdən 133.300 nəfərə (cəmi 2-3 fazi artım) çata bilib. Halbuki eyni templə azəri əhalsinin sayı artsaydı, bu rəqəm 2, 5 milyin nəfərə yaxın olmalıydı. Ermənistanı azərilərdən təmizləmə siyasəti 170 il boyunca davam edir, 1988-1989 illərdə başa çatdı və Ermənistan kiçik malakan və yezidi icmaları istisna edilməklə yalnız ermənilərin yaşadığı bir ölkə oldu.

Günay ƏSƏDOVA

Paritet.- 2010.- 8-9 aprel.- S. 10.