Azərbaycanda mobil texnologiyanın yeni mərhələsi

“Ölkədəki digər operatorlar da 3G texnologiyasını tətbiq etməyə başlasa, onda həm bununla bağlı rəqabət mühiti yaranar, həm də istifadəçilərin sayı çoxalar”

Azərbaycanda aparılan dövlət siyasəti İKT-nin yeni bir prioritet sahə kimi inkişafına əlverişli şərait yaradır. İKT müasir cəmiyyətin ən vacib infrastrukturu, iqtisadiyyatın bir sektoru, əmək məhsuldarlığının artım amili və müasir humanitar inkişafın katalizatoru olaraq, Azərbaycanda energetika sektorundan sonra ən dinamik inkişaf edən ikinci sahədir.

Bu gün bütün dünyada belə bir zərb-məsəl özünə yer edib: “Ən qiymətli kapital informasiyadır. İnformasiyanın sahibi dünyanın ağasıdır”. Elə bunun nəticəsidir ki, dünyanın iri kommunikasiya şirkətləri informasiyanın ötürülməsində ən son texnologiyalardan istifadə edirlər. Belə texnologiyalardan biri də 3G texnologiyasıdır. 3G üçüncü nəsil İnternet şəbəkəsi xidmətlərinə yüksəksürtəli mobil çıxışı və ötürmə kanalı yaradan radiorabitə texnologiyalarını birləşdirən xidmətlər toplusudur. 3G-dəki G (generation) hərfinin ingilis dilindən dilimizə anlamı da “nəsil” deməkdir.

3G standartı Beynəlxalq Elektrorabitə İttifaqı tərəfindən işlənib və İMT-2000 (International Mobile Telecommunications 2000) adını daşıyır. 3G üçüncü nəsil şəbəkələri 2QQç diapazonu tezliklərinə işləyərək məlumatları saniyədə 2 Mbit/s sürəti ilə ötürürlər. Dünyada 3G-nin iki standartı var: UMTS (yaxud W-CDMA) və CDMA2000. UMTS əsasən Avropada, CDMA2000 isə Asiya və ABŞ-da yayılıb. “Wireless Intelligence”in məlumatlarına görə, 2006-cı ilin sonu üçün dünyada 364 mln. 3G abonenti olub. Onlardan 93.5 mln. UMTS, 271.1 mln. isə CDMA2000 şəbəkəsinə qoşulub.

Ölkəmizdə 3G abunəçilərinin sayı gündən-günə artır

Göründüyü kimi bütün inkişaf etmiş ölkələrdə bu proses başlayıb. Sevindirici hal olaraq ötən ilin avqustunda artıq qonşu Türkiyədə də 3G texnologiyası istifadəyə verildi. Bu sistemin Azərbaycanda da reallığa çevrilməsini çox gözləmək lazım gəlmədi. Prezident İlham Əliyevin 7 avqust 2009-cu il tarixli fərmanı ilə Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinə 3G mobil rabitə xidmətləri göstərilməsi üçün lisenziya vermək səlahiyyəti verilib. Prezidentin sərəncamına əsasən bu xidməti göstərən şirkətlər 11 min manat rüsum ödəyəcək. Artıq Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi ilk olaraq “Azerfon” şirkətinə 3G texnologiyası üzərindən yeni xidmətlər təqdim etmək üçün lizenziya verib. Ötən ilin dekabrında “Azerfon-Vodafone” brendi altında Azərbaycanda ilk dəfə 3G xidmətlərinin göstərilməsinə start verildi. Xidmətlərdən istifadə etmək üçün yeni SİM-kartların alınması tələb olunur. Hazırda ilkin olaraq Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Şirvan, Naxçıvan, Mingəçevir, Şəki, Tovuz, Şəmkir şəhərlərində və Abşeron yarımadasında 3G xidmətlərindən istifadə etmək mümkündür.

Bu gün əhalinin 3G texnologiyasına münasibətinin necə olması maraqlıdır. Bununla bağlı “Azerfon”un Korporativ Əlaqələr üzrə meneceri Elşad Fərzəliyev qəzetimizə bildirdi ki, 3G xidməti abunəçilər tərəfindən böyük maraqla qarşılanıb: “077 prefiksindən istifadə edən “Azerfon-Vodafone” abunəçilirinin sayı 2009-cu ilin dekabr ayında 5000-dən artıq olub. Hal-hazırda 3G texnologiyasından 60 000-dən çox abunəçi yüksək sürətli məlumat ötürülməsi, video zəng kimi xidmətlərdən yararlanırlar. Və bu rəqəm gündən-günə durmadan artır”.

3G-nin özünü necə doğrultmasına gəlincə , E.Fərzəliyev dedi ki, bu xidmət abunəçilərə yerləşdikləri məkandan asılı olmayaraq naqilsiz, rahat və genişzolaqlı mobil İnternetlə təmin edir. “Bu gün biz əminliklə deyə bilərik ki, çox qısa bir zamanda 3G texnologiyasından istifadə edən abunəçilərin sayı sürətlə artması, 3G-nin özünü müsbət şəkildə doğruldmasından xəbər verir”-deyə o əlavə etdi..

3G xidməti ilə bağlı aparılan maalifləndirmə proqramlarında danışan mencer bir neçə istiqamətdə işlərin aparıldığını vurğuladı. Belə ki, jurnalistlər üçün xüsusi seminarlarlar keçirilib və gələcəkdə daha bir neçə görüşün keçirilməsi planlaşdırılır: “Bundan başqa müvafiq forumlarda, biznes görüşlərdə təqdimatlar təşkil etmişik. Eyni zamanda əhalinin maariflənməsi üçün TV verilişlər hazırlanır və efirə verilir. Yaxın müddətdə bir neçə geniş layihlər efirə buraxılacaq”.

Onun sözlərinə görə, abunəçilər 3G texnologiyasının bütün üstünlüklərindən istifadə edirlər. “Əsasən də yüksəksürətli məlumat ötürülməsi, görüntülü zənglər xidmətləri abunəçilər tərəfindən çox sevilir”-deyə o bildirdi.

“Azercell” 3G texnologiyasının təqdimatına artıq iki ildən çoxdur ki hazırdır

Qeyd edək ki, “Azərfon”la yanaşı 3G xidmətinin istifadəyə verilməsi üçün “Azercell Telecom” MMC də şəbəkədə test işləri həyata keçirib. Şirkət bu təkliflə Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinə hələ 2005-ci ildə müraciət edib. “Azercell” in Korporativ Əlaqələr və Sosial Məsuliyyət şöbəsinin rəhbəri Ülviyyə Həsənzadə “Paritet”ə açıqlamasında dedi ki, şirkət 3G texnologiyasının təqdimatına artıq iki ildən çoxdur ki hazırdır: “2008-ci ildə İKT sahəsində Azərbaycanın ən vacib tədbiri olan “BakuTel” sərgisində 3G texnologiyasını təqdim edən “Azercell” builki sərgidə artıq 4G mobil texnologiyasını sınaqdan keçirib. Mobil rabitənin əhatə dairəsinin genişlənməsi və yeni texnologiyaların, xüsusilə 3G və daha qabaqcıl olanların tətbiqi Azərbaycanda informasiya texnologiyalarının gələcək inkişafı üçün çox mühümdür. Məhz bu texnologiyalar bütün iş adamlarının və sıravi vətəndaşların informasiya məkanına qovuşmağına imkan yaradır. Biliklərə əsaslanan cəmiyyətin əsas mühərriki kommunikasiya xidmətləridir. Bu növ xidmətlər iqtisadi artıma, sosial sahəyə və ətraf mühitə töhvə verir, daxili və xarici sərmayələri cəlb edir. Bütün operatorlar üçün bərabər şərait yaratmaqla və innovativ texnologiyaların tətbiqinə imkan açmaqla Azərbaycan, İT sahəsində Qafqazdakı birinciliyini qoruyub saxlaya və həqiqi informasiya cəmiyyətinə çevrilə bilər”.Ü.Həsənzadənin sözlərinə görə, “Azercell” nəinki 3G texnologiyasının işə salınmasına, həmçinin bu texnologiyanı dəstəkləyən müvafiq telefon modellərinin, cihazların təminatı və onların müştərilərə təqdimatına da hazırdır: “Biz 3G lisenziyası üçün nəzərdə tutulan müvafiq uyğunluq sertifikatlarını əldə etmək üçün müxtəlif tarixlərdə müvafiq strukturlara bir neçə dəfə yazılı müraciətlər etmişdik və güman edirik ki, çox yaxın gələcəkdə 3G lisenziyasını əldə edib müştərilirimizi yeniliklərlə sevindirəcəyik”.

O eyni zamanda bildirdi ki, Azərbaycanda həm siravi vətəndaşlar, həm də iş adamları ən müasir texnologiyaların bütün üstünlüklərindən faydalanmaq hüquqlarına malikdirlər: “Təbii ki, davamlı inkişaf və innovasiyalar böyük sərmayələr tələb edir. Burada vurğulamaq yerinə düşərdi ki, Azercell fəaliyyət göstərdiyi 13 il ərzində ölkə iqtisadiyyatına təqribən 1 milyard ABŞ dolları məbləğində sərmayə yatırmışdır. Bildiyimiz kimi, İKT sektorunun inkişafı ölkə Prezidenti tərəfindən əsas prioritetlərdən biri kimi elan olunmuşdur ki, bunu da rəhbər tutaraq, “Azercell Telekom” MMC öz tərəfindən Azərbaycanda telekommunikasiya infrastrukturu və xidmətlərinin gələcək inkişafına sərmayə yatırmaqda israrlıdır və həm ölkəmizin, həm də xalqımızın firavan gələcəyinə öz töhvəsini vermək əzmindədir”.

Ölkədəki digər mobil operator “Baksell”in də 3G texnologiyasının tətbiqinə nə dərəcədə hazır olduğunu öyrənmək üçün şirkətlə nə qədər əlaqə saxlasaq da, bu haqda məlumat verilmədi. Amma bu günlərdə jurnalistlərə açıqlamasında rabitə və informasiya texnologiyaları naziri Əli Abbasov bildirib ki, bu ilin yayına qədər “Azercell Telekom” və “Bakcell”ə 3G lisenziyası veriləcək. Ə.Abbasov deyib ki, hazırda hər iki şikətin Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinə lisenziya ilə bağlı ünvanladıqları müraciətlərə baxılır: “Radiotezliklər İdarəsi də bir neçə sualın aydınlaşdırılmasını istəyir. İstənilən halda bu proses bu ilin yayına qədər yekunlaşacaq”

“Bu xidmətin üstünlüklərilə bağlı aparılan maarifçilik işləri yetərli deyil”

Azərbaycan İnternet Forumunun prezidenti Osman Gündüz hesab edir ki, 3G xidmətinin hələlik geniş təbəqələr tərəfindən istifadəsi ilə bağlı danışmaq çox tezdir: “Məncə əhalinin geniş təbəqəsi hələ ki bundan istifadə etmirlər. Bunun da bir sıra səbəblərini demək olar. Birincisi əsas səbəb bu xidmətin qiyməti ilə bağlı ola bilər. Nəinki 3G, ümumiyyətlə mobil internet xidməti ilə bağlı xidmət Azərbaycanda hələ kifayət qədər bahadır. Düzdür, son dövrlərdə mobil operatorlar tərəfindən müəyyən güzəştli paketlər təklif olunur”. O.Gündüzün fikrincə 3G-nin Azərbaycanda kütləviləşməməyinin ikinci əsas səbəbi maarifçilik məsələləri ilə bağlıdır: “Doğrudan da, gözəl texnologiyadır, amma elə insanlar var ki, imkanı çatır bu texnologiyadan istifadə etməyə, sadəcə bunun üstünlüyünü bilmir. Bu üstünlüklərlə bağlı aparılan maarifçilik işləri, kampaniyalar yetərli deyil. Məncə müəyyən ayrı-ayrı təbəqələr, məsələn, jurnalistlər, QHT-lər, sahibkarlar, elm-təhsil adamları və s. üçün istiqamətverici terninqlərin aparılmasına ehtiyac var. Bunları edəndən sonra müəyyən canlanma hiss edə bilərik”.

AİF rəhbəri qeyd etdi ki, 3G texnologiyasının geniş yayılmasının qarşısını alan amillərdən bir də bu xidmətin bir operator tərəfindən təqdim olunmasıdır. “Məncə ölkədəki digər operatorlar da bu texnologiyanı tətbiq etməyə başlasalar onda həm bununla bağlı rəqabətli mühit yaranar, həm də istifadəçilərin sayı çoxalar”-deyə o əlavə etdi.

İKT İnformasiya Mərkəzinin direktoru Fərid Kazımovsa bizimlə söhbətində bildirdi ki, 3G Azərbaycanda mobil texnologiyanın yeni bir mərhələsidir: “Bu texnologiya müxtəlif sahələrdə xidmətləri tamamilə yeni müstəviyə qaldırmağa imkan verir. O həm biznesdə, həm məişətdə, ümumiyyətlə, insanların ünsiyyətində böyük imkanlar yaradır”.

Cəmiyyətin 3G-yə marağına gəlincə, o hesab edir ki, burada insanların qavrama səviyyəsi də nəzərə alınmalıdır: “Texnologiyada təkamül məsələsi var. Dünyada belədir, insanlar get-gedə yeni texnologiyanı qavrayırlar. Bu qavrama prosesində onlar hər bir texnologiyanın istifadəsi üçün öz hazırlıqlarını bildirirlər. Artıq məncə ölkəmizdə əhali yavaş-yavaş bunu qavrayırlar. Bu da onların bu texnologiyaya aludə olmağının göstəricisidir”.

“Bu gün bütün dünya mobilliyə doğru gedir” deyən direktor bildirdi ki, azərbaycanlılar yeni texnologiyaları tez qavrayırlar: “3G cəmiyyətin özünü də mobilləşdirəcək. Mobillik də insanları hər yerdə daha çevik edir”. F.Kazımovun sözlərinə görə, 3G-yə tələbat tədricən artacaqdır: “Bu kimə lazımdıra, o istifadə edəcək. Məsələn kimsə bizneslə məşğuldursa o mütləq mobil internet toxnolgiyasından istifadə edəcəkdir”.

Onun fikrincə, burada qiymətlər məsələsi problem ola bilməz: “Məsələn bir necə il bundan qabaq internetə qoşulmaq üçün insanlar əsasən Dial-up-dan istidfadə edirdi. İndi qiymətlər ucuzlaşıb deyə əksər insanlar ADSL-dən istifadə edir. Artıq müşahidə edirk ki, 3G texnologiyasının da get-gedə qiymətləri düşməkdədir. Əminəm ki, qiymətin azalması davam edəcəkdir”.

Bəs, 3G kimlər üçün faydalıdır?

Yaxşı, gəlin görək bu 3G bizə nə verə biləcək? Kimlərə daha çox gərəkdir? Bu sistemin texnoloji üstünlükləri və bir sıra parametrləri haqda mütəxəssislərin fikri belədir:

1. 3G-nin istifadəsi ilə istifadəçilər danışarkən nəinki bir-birilərinin canlı səsini eşidə bilər, həm də bir-birilərini canlı olaraq görə də bilərər.

2. Bu sistem mobil internet sürətinin azı 70 qat artması deməkdir. Bu isə həm də mobil telefondan modem kimi istifadə edilməsi imkanını əldə edilməsi deməkdir, harada olursansa ol (bunun üçün telefonunuz modem funksiyasına malik olmalıdır). Bu həm də ADSL, datakart, modem və digər aksesuarların disket kimi muzey eksponatına çevriləcəyi deməkdir.

3. Bu yenilik cib telefonundan televiziyaya baxmaq imkanı yaratmaqla yanaşı səhiyyə xidmətlərində də inqilab sayıla biləcək yeniliklər gətirə bilər. Səhiyyə xidmətləri ən ucqar kəndlərə qədər gedib çata bilər. Bu texnologiyanın dəstəyi ilə birlikdə həkim xəstənin cib telefonundan onu rentgen edə, qeydə alınmış görüntüləri birbaşa təhlil edərək nəticələr haqqında o andaca xəstəyə məlumat verə bilər. Bu isə öz növbəsində səhiyyəmizdə inqilabi dəyişiklik olardı. Bunun Afrika, Cənubi Amerika və Cənub-Şərqi Asiyada nümunələri vardır.

4. Bu texnologiya ilə jurnalistlərə hadisə yerindən həmçinin canlı yayım aparmaq da mümkündür. Belə ki, 3G-nin media mənsublarının da işini asanlaşdıran önəmli xidmətlərindən biri də MeOnTV-dir. Bu, videoların canlı və “on-demand” (sifarişlə) istənilən video göstərə bilən cihazla ötürülməsi platformasıdır. Bu texnologiya vasitəsilə videoları istənilən yerə sürətlə ötürmək mümkündür.

Daha çox jurnalistlər, televiziya işçiləri üçün önəmli olan bu xidmətdən istifadə çox asandır. Jurnalistin canlı yayıma qoşulması üçün sadəcə 3G-yə malik mobil telefonu olmalıdır. Bundan sonra ən adi texniki bilgilər də kifayət edir ki, görüntü mobil telefon vasitəsilə studiyaya ötürülsün və birbaşa canlı yayıma verilsin.

Xatırladaq ki, hazırda CNN, BBC kimi nüfuzlu media qurumları bu xidmətdən istifadə edir. 3G-yə qoşulan ölkələrin hər birində televiziya şirkətləri bundan yararlana bilər. Azərbaycanda da hazırda MeOnTV-dən istifadə etmək mümkündür.

5. 3N dəstəkli 3G ilə evinizi, iş yerinizi, məktəb və digərlərini hər yerdən izləyə bilmək mümkündür.

6. 3G həm də iş dünyası üçün yeni bir nəfəslik deməkdir. Belə ki, firmaların və iş adamlarının işgüzar görüşlərini həyata keçirə bilməsi üçün eyni otaqda olmalarına lüzum yoxdur. 3G ilə tele-video konfransların yerini mobil-konfranslar da əvəzləyə bilər.

7. Portmone daşımadan hər cür alış-veriş aparmaq imkanları mövcuddur. Bu kimi, kommunal xərclərin ödənməsi və bənzəri bir çox bank əməliyyatlarını da cib telefonundan bir başa həyata keçirmək olar.

8. Ofisdəki bütün sənədlərə yüksək sürətlə cib telefonundan diqqət yetirmək, lazım olan işləri görmək olar.

9. Bu sistemlə Ağıllı Ev İdarəetməsi (AEİ) geniş tətbiq edilə bilər. Cib telefonundan evə gəlmədən öncə yemək qızdırmaq üçün sobanı yandıra, kondisioneri işlədə bilərsiniz. Evinizə çatdıqda qarajın qapısını telefonla aça və bunun kimi digər komandaları həyata keçirmək olar.

10. Kəşfiyyat xidmətlərinin video görünüş arxivləməsi asanlaşacaq. Operatorlar vasitəsilə edilən dinləmə fəaliyyətlərinə müşahidə fəaliyyətləri də əlavə olunacaq

Bu ardıcıllığı bir qədər də davam etdirmək olardı. 3G-nin təxminən 25-dən çox üstünlükləri var. Amma əsas daha başqa bir məqam da vardır. Bütün bunlar üçün isə ya sizin mobil telefonunuz 3G sistemini dəstəkləməli, ya da bu sistemi dəstəkləyən smartfon tipli “ağıllı” cib telefonuna malik olmalısınız. Sonuncu isə Azərbaycana həm də yeni nəsil mobil telefonlarının axını deməkdir. Yeni telefonların gəlməsi ilə birlikdə köhnə telefonlar ya ikinci bazara çıxacaq, ya da tullanacaq. Məsələn, Türkiyədə 94 milyon rəsmi qeydiyyatdan keçmiş telefon var. Ancaq bunların böyük bölümü yeni texnologiyaya yaxın deyil. Bu səbəbdən də 2009-cu ildə təxminən 8 milyon insan köhnə telefonlarını 3G ilə əvəzləyib. Əgər Azərbaycanda mobil telefon istifadəçilərinin sayının çox olduğunu nəzərə alsaq, deməli, mobil operatorlar üçün qısa müddətdə 3G-yə keçməsi sahəsində elə bir problem yoxdur. Unutmayaq ki, yeniləşən dünyadan geri qalanlar həmişə uduzur.

Fuad HÜSEYNZADƏ

Paritet.- 2010.- 20-21 aprel.- S. 4;12.