QHT-lər tolerantlıqla bağlı layihələr həyata keçirirlər

QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının maliyyə yardımı ilə milli azlıqların mədəni irsinin qorunması üçün də layihələr həyat keçirilir

Bu gün ölkəmizdə yaşayan milli azlıqlar öz milli mədəni mərkəzlərini, assosiasiyalarını və digər qurumlarını yaratmaq hüquqlarından tam istifadə edirlər. Hal-hazırda Azərbaycanda onlarla mədəniyyət mərkəzi fəaliyyət göstərir. Onların arasında “Birlik” cəmiyyəti, Rus icması, Slavyan mədəniyyət mərkəzi, Azərbaycan-İsrail icması, Ukrayna cəmiyyəti, “Samur” ləzgi mədəniyyət mərkəzi, Azərbaycan-Slavyan mədəniyyət mərkəzi, Azəri Tat mədəniyyət mərkəzi, Azərbaycan-tatar cəmiyyəti, Tatar mədəniyyət cəmiyyəti “Turqan-tel”, “Yaşlıq” tatar mədəniyyət mərkəzi, “Krım” Krım tatarları cəmiyyəti, Gürcü Cəmiyyəti, Azərbaycan gürcülərinin humanitar cəmiyyəti, İngiloy icması, Çeçen mədəniyyət mərkəzi, Axısxa türklərinin “Vətən” cəmiyyəti, Axısxa türk qadınlarının “Sona” cəmiyyəti, Talış mədəniyyət mərkəzi, Avar cəmiyyəti, Dağ yəhudilərinin icması, Avropa yəhudiləri (Aşkenazi) icması, Gürcü yəhudiləri icması, Yəhudilərin qadın humanitar assosiasiyası, “Kapelhaus” alman mədəniyyət icması, Udin mədəniyyət mərkəzi, Polyak mədəniyyət mərkəzi “Polonia” , “Mada” beynəlxalq talış assosiasiyası, “Avesta” talış assosiasiyası, Udin mədəniyyət mərkəzi “Orain”, “Buduq” mədəniyyət mərkəzi, Saxur mədəniyyət mərkəzi və s. var. Dini və etnik azlıqların sıx məskunlaşdığı ərazilərdə həvəskar cəmiyyətlər, xalq və dövlət teatrları, həvəskar assosiasiyalar və maraq qrupları fəaliyyət göstərir. Məsələn, Qusar rayonunda ləzgi, Qax rayonunda isə Gürcü dövlət teatrları, Astara və Lənkəran rayonlarında Talış folklor qrupları fəaliyyət göstərir.

Bütün bunlarla yanaşı etnik və dini azlıqların icmalarının əksəriyyəti Milli QHT Forumunda təmsil olunurlar. Ümumiyyətlə, etnolinqvistik və dini azlıqlar, etnik qruplar Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinin də daimi diqqətindən olub. Ölkəmizdə fəaliyyət göstərən müxtəlif QHT-lər daimi onlarla da bağlı layihələr həyata keçirirlər. Bu baxımdan Prezident Yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının elan etiyi maliyyə yardımı müsabiqəsindən tolerantlıq, milli azlıqların mədəni irsinin qorunması, onların seçkilərə təşviq olunması və s. istiqamətlərdə də layihələr keçir.

Biz bir neçə yazıda çalışcağıq ki, tolerantlıqla bağlı layihələr həyata keçirən QHT-lər haqqında məlumta verək. Elə başlayaq fəaliyətini sırf bu istiqamətdə quran “Tolerantlıq” Sosial Araşdırmalar İctimai Birliyindən. Bu QHT-nin əsas fəaliyyət istiqamətləri cəmiyyətdə bütün sahələr üzrə tolerant münasibətlərin formalaşmasına dəstək vermək; tolerantlıqla bağlı problemlərin ictimai müzakirəsini təşkil etmək; tolerantlıqla bağlı cəmiyyət və KİV münasibətlərinin qurulmasına yardımçı olmaq; sosioloji sorğular keçirmək; maarifləndirici treninq kursları təşkil etmək; qeyd olunan problemlərlə bağlı qısametrajlı filmlər çəkməkdən ibarətdir. Təşkilatın sədri Azər Rəşidoğlunun sözlərinə görə, etnik azlıqların mədəniyyəti ilə bağlı şuranın qrant ayırması alqışlanmalıdır. “Çünki cəmiyyətdə bütün sahələrə aid problemlərin kökü araşdırılmalı, həllini tapmalıdır”.

Təşklatın həyata keçirdiyi layihəlrədən birir “Azərbaycan cəmiyyətində dini düzümlülük” adlanır. A.Rəşidoğli bildirdi ki, 6 aylıq layihə ilkin olaraq dini dəyərlərin təbliği, dini etiqad azadlığı ilə bağlı qanunvericiliyin araşdırılması ilə başlayıblar: “Araşdırmanın nəticələri ilə bağlı xüsusi broşür hazırladıq. Broşür 1000 nüsxədə çap olundu. Bu mərhələ bir ay məddətində başa çatdırıldı. Sonrakı mərhələdə Bakıda və ölkənin regionlarında seminarlar keçirdik. Eyni zamanda mətbuatda dini etiqad azadlığı, icmalararası qarşılıqlı etmad mühiti ilə bağlı materiallar dərc edildi. Layihə məddətində bir dəfə İctimai televiziyada, bir dəfə isə Anten FM radiosunda dini tolerantlıq mövzusunda debatlar təşkil etdik. Təşkilat bu tədbirləri həyata keçirməklə geniş dini savada malik tanınmış alimlərin, ruhanilərin, ictimai təşkilatların dini ayinləri təhrif edənlərə və belə tendensiyalara qarşı birgə məbarizə aparmasına nail ola bilər”.

O dedi ki, təşkil etdikləri seminarlarda məxtəlif dini cərəyanı təmsil edən şəxslər iştirak ediblər. Hazırlanmış broşürləri də seminar iştirakçıları arasında yayıblar: “Seminar iştirakçılarına dini tolerantlığın əhəmiyyəti ilə bağlı təməl bilgilər verilib. KİV-də dinin təbliği, milli-mənəvi dəyərlərimizin ekstremizm, terrorizm, nifrət və s. yabançı ünsürlərdən qorunması istiqamətində əhəmiyyətli dönüş yaradacaq”.

Həmsöhbətimizin fikrincə , hüquqi dövlət quruculğu sahəsində ilkin addımlarını atan ölkənin qarşısında bir çox problemlər durur. “Bu problemlərdən biri də vətəndaş cəmiyyətinin əsas atributlarından sayılan dini etiqad azadlığına nail olmaqdır. Bildiyimiz kimi, Azərbaycan dünyəvi dövlətdir. Bununla yanaşı ölkədə məxtəlif dini etiqada malik vətəndaşlar yaşayır. Ölkə Konstitusiyası və qanunvericiliyi dini etiqad azadlığını təmin edir. Yəni hər bir kəs dinə münasibətini məstəqil müəyyənləşdirmək, hər hansı dinə təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə etiqad etmək, dinə münasibəti ilə əlaqədar əqidəsini ifadə etmək və yaymaq hüququna malikdir. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra dini etiqad azadlığı istiqamətində müəyyən uğurlar əldə etsə də, son illər ərzində baş verən hadisələr bu sahədə bir çox problemlərin mövcudluğundan xəbər verir”.

Azərbaycan vətəndaşları sovet sistemində yaşadığı 70 il ərzində ateist cəmiyyətdə tərbiyə alıb, dini və etiqad azadlığına mənasibət məvafiq biliklərin yoxluğu ilə müşaiyət olunub: “Hazırkı dövrdə isə bir çox hallarda dindarlar elmi və fəlsəfi baxışları yox, fanatizmi rəhbər tutaraq, qarşıdurmaya üstünlük verərək, fərqli fikirlərə qarşı dözümsüzlük nəmayiş etdirirlər. Vəziyyətdən çıxış yolu kimi ölkənin tanınmış din xadimlərinin (ən məxtəlif dini cərəyanları təmsil edən) iştirakı ilə elmi-praktik seminarlar, radio-tele debatlar keçirmək və dini dəyərlərin, qarşılıqlı dözümlülüyün təbliğinə nail olmaq, bu istiqamətdə sosioloji sorğuların keçirilməsi, mətbuatda dini mövzuda dərc edilən materialların gündəlik monitorinqinin təşkili, sadə və anlaşıqlı dildə kitabçaların nəşrinin hazırlanması məqsədəuyğundur”.

Öz fəaliyyətində tolerantlıq istiqamətində layihələrə yer ayıran QHT-lərdən bir də “Free Person” İnsan Hüquqlarının Müdafiə Cəmiyyətidir. Təşkilatı sədri Səbuhi Qafarov bizimlə söhbətində bildirdi ki, tolerantlıq - yəni digər inanc və əqidələrə dözümlü yanaşma insan hüquqları və vicdanı ilə bağlıdır: “Tolerantlıq insan azadlıqları və hüqüqlarının təsdiqi, plüralizm və demokratiya əsasında formalaşır. Onun üçün həm də irqçilik, ksenofobiya, dini dözümsüzlük, terror və ekstremizmin qəbul edilməməsi xarakterikdir”.S.Qafarov Azərbaycana irqçilik, ksenofobiya, dini dözümsüzlük, terror və ekstremizm kimi halların həmişə yad olduğunu vurğuladı: “Bu gün ənənə halına gələn tolerantlıq Azərbaycanın milli sərvəti olaraq qəbul edilir. Ölkədə formalaşmış tolerantlıq və ya dözümlülük Azərbaycan cəmiyyətini səciyyələndirən müsbət ənənələrdən biridir. Hər kəsin dinə münasibətini müstəqil müəyyənləşdirmək, hər hansı dinə təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə etiqad etmək, yaxud heç bir dinə etiqad etməmək, dinə münasibəti ilə bağlı əqidəsini ifadə etmək və yaymaq hüququ vardır. Heç kəs öz dini etiqadını və əqidəsini ifadə etməyə (nümayiş etdirməyə), dini mərasimləri yerinə yetirməyə və ya dini mərasimlərdə iştirak etməyə məcbur edilə bilməz. Bundan əlavə, Azərbaycandakı onlarla milli, dini və başqa azlıqlar azlıq olduqları üçün problemlərlə rastlaşmır. Bütün saydıqlarımız Azərbaycanın tolerant ölkə xarakterizə etməyə imkan verir”.

“Buna baxmayaraq, bu sahədə işi davam etdirməyə ehtiyac var” deyən QHT sədrinin fikrincə, gənc nəsilə bu haqda bilgilərin verilməsi gələcəkdə də bu ənənənin davam etdirməsinə xidmət etmış olar: “Bütün bunları nəzərə alaraq, “Free Person” İnsan Hüquqlarının Müdafiə Cəmiyyəti oktyabrın əvvəllərindən başlayaraq ali məktəblərin tələbələri üçün “Tolerantlıq dərsləri” mövzusunda təlimlər keçib. Təlimlərdə Azərbaycan Pedoqoji, Qafqaz və Slavyan universitetlərinin tələbələri iştirak edib. Prezident yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının maliyyə yardımı ilə həyata keçirilən layihə çərçivəsində ümumilikdə Bakı və Sumqayıtda 4 təlimin keçirilməsi nəzərdə tutulur”.

O, bu günə qədər 2 belə təlimin baş tutduğunu bildirdi: “Əvvəlki təlimlərdə olduğu kimi, növbəti təlimlərə də daha çox ali məktəblərin pedoqoji fakültələrinin tələbələrinin dəvət olunması nəzərdə tutulur. Bu da təsadüfü deyil. Pedaqoji fakültələrin tələbələri gələcəyin müəllimlərdir və tolerantlıqla bağlı məlumatlara malik olan müəllimlər daha çox fayda gətirər. İndiyədək keçirilən təlimlərdə “Tolerantliğın fəlsəfi anlamı, “Tolerantlıq” və “dözümlülük”, “Fərdilik”, “Demokratik cəmiyyətdə azlıqlar və onların hüquqları”, “Əks-fikirliyə qarşı dözümlülük: fikir, vicdan, din və söz azadlıqlarının sərhədləri” mövzularında müzakirələr aparılıb”.

Növbəti təlimlərinsə dekabr ayı müddətində keçiriləcəyini bildirdən S.Qafarov burada müzakirə olunacaq mövzulardan da danışdı. Qeyd etdi ki, təlimlərdə demokratiya və azlıq, demokratik cəmiyyətdə tolerantlıq, azlıqlar: milli və dini, əlillər və əlil olmayanlar:”əlillik” anlayışı kimi məsələlərə toxunulacaq. Eyni zamanda təlimlərdə millətlərarası münasibətlər: irqçilik, vətənpərvərlik, millətçilik, diskriminasiyadan müdafiə, qadınlar və kişilər, gender bərabərliyi, feminizm və tolerantlıq və s. mövzulardan danışılacaq: “ Təlimlərdə ümumilikdə 80 nəfərdən artıq tələbənin iştirakı nəzərdə tutulur. Layihə bitdikdən sonra da təşkilat gənclərlə bu sahədə işi davam etdirmək niyyətindədir. Belə ki, layihə iştirakçılarından ibarət virtal şəbəkə yaradılacaq. Virtual şəbəkə vasitəsilə mütəmadi olaraq gənclərə tolerantlıql və insan haqları ilə bağlı materiallar göndəriləcək”.

Fuad HÜSEYNZADƏ

Paritet.- 2010.- 7-8 dekabr.- S. 11.