Qədim xalq sənəti olan keçəçiliyi yaşadan rəssam

“Xocalı soyqırımı”nın ağrı- acısı keçə üzərində təsvir ediləcək

Azərbaycanda tarixi çox qədim olan sənət nümunələri var. Xalqımızın qədim məişət mədəniyyətinə aid olan və indi tamamilə unudulmaqda olan keçəçilik sənəti də bu qəbildəndir. Belə ki, itib-batmaqda olan keçə sənətini Azərbaycanda yaşadan yeganə rəssam ”Humay” milli mükafatçısı, Azərbaycan Rəssamlar, eləcə də Reklamçılar ittifaqlarının üzvü, əsərləri sərhədləri çoxdan aşan Rauf Əbdülhüseynoğludur. O, ölkədə keçəçilik kimi ağır peşəyə yiyələnib, keçəni peşəkar səviyyəli mədəniyyət nümunəsi kimi beynəlxalq sərgilərə, dünya incəsənətinə tanıdan peşəkar keçə ustasıdır. Biz də onunla görüşüb keçə sənəti və onun yaradıcılığı haqqında ətraflı məlumat əldə etdik. İlk olaraq Rauf müəllim bu sənətə onu cəlb edən maraqdan danışdı:

-Əvvəla, onu deyim ki, məni heç kəs sənətlə, keçə ilə məşğul olmağa məcbur etməyib. Daxilimdən mədəniyyətə, incəsənətə, mənəvi dəyərlərə doğan bağlılıq duyğuları nəticəsində ömrümü sənətə həsr etmişəm. Bildiyiniz kimi, keçə sənəti çox ağır bir peşədir və mən keçəçiliyi maddi qazanc mənbəyi hesab etməmişəm. Bu sənətin spesifikliyi, unikallığı məni cəlb edib. Keçə sənətinə 80-ci illərdən marağım yaranıb. Uşaqlıq illərində Zərdaba babamgilə gedəndə evdə yerə sərilmiş keçəni görmüşdüm. O zaman keçənin üstünə palaz, xalça sərərdilər Həmin vaxtdan keçəyə marağım yarandı və onun haqqında məlumat əldə etməyə başladım. Əvvəl Ə.Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbini bitirdim, sonra Sankt-Peterburqda təhsilimi davam etdirdim və qayıdıb yenidən təhsilimi Bakıda davam etdirəndə artıq məndə milli ənənələrə sadiq qalmaq özünü göstərdi. İndiki İncəsənət Universitetində görkəmli xalçaçı rəssam Lətif Kərimovun sinfinə düşdüm. Belə istedadlı rəssamdan dərs almaq yaradıcılığıma yaxşı mənada təsirsiz ötüşmədi. Belə ki, daxilimdə və yaradıcılığımda milliliyin qorunub saxlanmasına öz təsirini göstərdi ki, bu da keçəçilik sənətinə keçidə məni çox yaxınlaşdırdı. Düzdür, universitet illərində bizə keçəçilik sənəti ilə bağlı dərs tədris olunmurdu, çünki proqramda da yox idi. Ancaq dərslərimizin birində sənətşünas Kubra Əliyeva keçə sənəti haqqında məlumat verdi. Bu da daxilimdə bu sənətlə məşğul olmağa həvəs yaratdı. 80-ci illərdən başlayaraq bu işlə məşğul oldum və elə həmin ildə ilk sərgim təşkil edildi. Belə bir sərgilər keçirilirdi ki, orda dahi rəssamlar iştirak edirdi və sərgidə nümayiş olunan işlərə baxıb qiymətləndirirdilər. Mənim həmin sərgidə nümayiş olunan işim bir il müddətinə hazır olmuşdu. İlk vaxtlar işləmək çətin idi, çünki texnoloji prosesləri o qədər də yaxşı bilmirdim. Sərgidə iştirak edən tanınmış sənətşünaslarımızdan birinə dedim ki, gör mənim işim haqqında nə deyəcəklər. O gəldi mənə dedi ki, deyirlər ki, “biz belə işləri qəbul etmirik”. Bu hadisə 1986-cı ildə olmuşdu. “Belə işləri qəbul etmirik”- cümləsi mənə çox təsir etdi. Bundan sonra qarşıma məqsəd qoydum ki, sübut etməliyəm ki, belə bir sənət var, yaşayır və yaşatmaq lazımdır.

-Keçənin hazırlanma prosesi haqqında məlumat verməyiniz maraqlı olardı.

- Xalça və keçədə hazırlanma prosesi fərqlidir. Belə ki, xalça saplardan toxunur, eyni zamanda onda əriş və arqaç var. Bu qeyd etdiklərim xalçanı saxlayır, yəni özəli var. Keçədə isə bunlar yoxdur, döymə üsulu ilə əmələ gəlir. Keçənin hazırlanma prosesinə gəldikdə, isə qeyd edim ki, ağ yun daranır və təmizlənir, sonra yaradacağım əsərin kiçik eskizini hazırlayıram. Ikinci mərhələdə eskiz böyük hazırlanır, yəni edəcəyim işin ölçüsü kimi olur, bu da karton adlanır. Yəni bu kartonda hazır olacaq işin özünü görürsən. Əsərdəki rənglərə uyğun ağ yunu boyayıram. Boyanır, qurudulur, sonra isə yenidən daranır. Kartonda olan eskizə əsasən yun düzülür. Yunun üstünə isti su çilənir və xüsusi alətlə döyülür. Döyüləndən sonra baxıram ki, hardakı bitişmə yaxşı getməyib, ora yenidən yun əlavə edirəm. Normal hazır vəziyyətə gəldikdən sonra qurudulur. Keçədə maraqlı cəhət odur ki, özəli yoxdu, döymə prosesində əmələ gəlir.

Rənglərə gəldikdə isə, işlərimdə daima təbii rənglərdən istifadə edirəm. Rəngləri otlardan, bitkilərdən alıram. Qırmızı rəngi böyürtkən kolunun kökündən,yaşıl rəngi əncir yarpağından hazırlayıram. Onu qeyd edim ki, yeni-yeni bu sənətlə məşğul olanda süni rənglərdən istifadə etmişdim. Ancaq sonradan təbii rənglərdən istifadə etdim. Süni rəngin təbiidən fərqi odur ki, onun tərkibindəki kimyəvi maddələr yunu yandırır.

-Keçəçilik sənətinin tarixi barədə nə deyə bilrəsiniz.

- Keçəçilik sənətinin tarixi I minilliyinə kedib çıxır. Birinci tuket kurqanından keçə hissələri tapılıb ki, onun üstündə də pələng şəkili var. Hətta xalqımızın mədəni tarixinə aid çoxsaylı faktlarla zəngin “Kitabi Dədə Qorqud” dastanında keçə haqqında maraqlı məqamlar yer alıb. Dastanda keçədən alaçıqların tikilməsində, çobanların yapıncı kimi keçədən istifadə etməsindən, babalarımızın atlarını keçə ilə bəzəməsindən geniş söhbət açılır.

Keçənin bir maraqlı xüsusiyyəti də odur ki, yayda sərinlik , qışda isə istilik verir. İndi də Türkmənistanda, İranda alaçıqlar var. Alaçıq- ağaclardan çadır düzəldilir, üstü isə keçə ilə örtülür. Keçə insanlara yayda sərinlik, qışda isə istilik verir. Üzərinə yağış və qar yağsada axır gedir. Keçə qarı, suyu buraxmır.

-Bildiyimizə görə sizin işləriniz yerli muzeylərimizlə yanaşı, xaric ölkə muzeylərində də saxlanılır...

-BMT-nin keçmiş baş katibinin Bakıya səfəri zamanı mənim keçə əsərim dövlət səviyyəsində ona təqdim olundu. Bu işim indi BMT-nin daimi sərgi salonunda saxlanılır Ən əsası mənim üçün ən unudulmaz xatirə odur ki, sənət əsərlərim dövlət səviyyəsində ulu öndər Heydər Əliyevə və Türkiyənin keçmiş baş naziri Məsud Yılmaza təqdim edilib. “Ana məhəbbəti”, “Hünər meydanı, “Həsrətlə bir gün”, “Güllərin rəqsi”, “Həyatın eşqi”, “Dörd ünsür”, “Ruhların rəqsi”, “Yarımçıq qalmış mahnı”, “İlahidən gələn səslər” və digər sənət əsərlərim ABŞ, İsveç, Hollandiya, Türkiyə, İran, Rusiya, İsveçrə, İspaniya, İngiltərə, eləcə də Baltikyanı ölkələrdə təkcə muzeylərdə deyil, şəxsi kolleksiyalarda da ən qiymətli eksponat kimi saxlanılır. Bu yaxınlarda İndoneziyadan gəlmişdilər, onlar keçə alıb apardılar.

Bundan başqa ölkəmizdə Lətif Kərimov adına Azərbaycan Xalçası və Xalq Tətbiqi Sənəti Dövlət Muzeyində, Müasir İncəsənət və Rüstəm Mustafayev adına İncəsənət Muzeyində və s. mədəniyyət ocaqlarında işlərim nümayiş olunur.

-Ümumilikdə keçəçiliklə bağlı nə qədər işiniz var?

-Heç vaxt say ilə işləməmişəm, elə işim olub ki, bir ilə , eləsi olur 6 aya hazır olur. Ancaq təxminən deyə bilərəm ki, 250- 300 yaxın keçə əsərləri hazırlamışam. Bu işlərdən özümdə çox az qalıb, çoxusunu hədiyyə etmişəm.

-Keçəçilik sənətinin tədris edirsinizmi?

-Artıq 80-ci illərdən pedaqoji fəaliyyətlə məşğulam. 1991- ci ildən Ali Tətbiqi Elmlər Kollecində rəsm və rəgarlıqdan dərs verirdim. Azərbaycanda keçə sənəti haqqında nəinki ali təhsil ocaqlarında, heç orta məktəbdə də məlumat verilmir. Bu itmiş bir sənətdir, vacibdir ki, dövlət səviyyəsində bu keçə sənətinin təbliği ilə bağlı işlər görülsün. Hazırda İncəsənət və Qərb Universitetlərində rəsm və rəngarlıq üzrə tədris aparıram. Bizdə ali təhsil ocaqlarında keçə sənəti haqqında məlumat verilmir. Artıq deyərdim ki, bu sənət tamamilə itmək üzrədir.

O ki qaldı bu sənətdə davamçılara, gəlirlər tələbələr öyrənməyə. Bu sənəti öyrənmək üçün gələnlər, ilk növbədə, işin maddi tərəfini düşünürlər. Keçə sənəti ilə qazanmaq şansının sıfıra bərabər olduğunu anladıqda, çətinliyini gördükdə, qorxub qaçırlar

Mənim iki oğlum var. Onların hər iki keçə sənəti ilə məşğul olurlar. Övladlarımı məcbur etməmişəm onlar, özləri istəyib, maraq göstərib məndə öyrətmişəm. İstəyirəm ki, bu qədim xalq sənətimiz itməsin və bu işi davam etdirən olsun.

-Yeni sərginiz olacaqmı?

-Bir müddət əvvəl L.Kərimov adına Azərbaycan Xalçası və Xalq Tətbiqi Sənəti Dövlət Muzeyində “Ulu xalq-Ulu sənət” adlı sərgimi sənətsevərlərə təqdim etdim. Bu sərginin təşkil olunmasında Xalça Muzeyinin direktoru Röya Tağıyeva mənə çox dəstək oldu. Bunun üçün Röya xanıma minnətdarlığımı bildirirəm.

Hazırda “Xocalı soyqırımı” ilə bağlı sərgiyə hazırlaşıram. Bu faciənin və xalqın ağrı-acısını yun -keçə üzərində göstərəcəm.Ölkəmizdə ilk dəfə belə bir sərgi keçiriləcək. Azərbaycanda keçirildikdən sonra bu sərginin xaricdə nümayiş olunmasını istəyirəm.

-Azərbaycan xalça sənətinin YUNESKO-nun “Bəşəriyyətin qeyri-maddi mədəni irsinin reprezentativ siyahısı”na daxil edilməsini bu sənətlə məşğul olan peşəkar kimi necə dəyərləndirirsiniz?

-Bu hal nəinki Azərbaycan xalçasının, ümumilikdə mədəniyyətimizin böyük nailiyyətidir. YUNESKO -ya Azərbaycan mədəniyyət nümunələrinin daxil olması sənət əsərlərimizin dünyada tanınmasına təkan verəcək. Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyevanın səyi və məqsədyönlü fəaliyyəti nəticəsində Azərbaycan mədəniyyəti YUNESKO-da təmsil olunur. Dövlətimiz həmişə mədəniyyətimizə və sənət adamlarına xüsusi qayğı və diqqətlə yanışır. Bu da sənət adamlarına yeni əsərlər yaratmaq üçün stimul verir.

Məlumat üçün bildirək ki, “Humay” Milli mükafatçısı, Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının, Reklamçılar İttifaqının üzvü Rauf Əbdülhüseynoğlu Mingəçevirdə anadan olub. Əzim Əzimzadə adına rəssamlıq məktəbini bitirdikdən sonra İncəsənət Universiteti və Sankt- Peterburq rəssamlıq institutunda təhsil alıb. Qədim dekorativ tətbiqi sənət nümunələrini yaşatdığına görə bir çox mükafat və diplomlarla təltif edilib. Hazırda isə sənətkar gənc rəssamlar yetişdirməklə məşğuldur.

GÜNAY

Paritet.- 2010.-30 dekabr - S.13.