Xatirələrdə yaşayan sənətkar

Bu gün bir çox tanınmış sənətkarlar haqqında danışarkən xatirələrimiz və yaddaşımıza həkk olunan bəzi tarixi faktlar bizə kömək edir və onların yaşadığı mühiti gözlərimiz önündə canlandırır. Hər zaman teatrda və kinoda oyandığı obrazlar qalereyası ilə, şəxsiyyəti ilə hər kəsin qəlbində əbədi yer tutmuş, daim millətinə və xalqına sənəti ilə xidmət etmiş görkəmli sənətkar, xalq artisti, pedaqoq, dövlət mükafatı laureatı Həsən Turabov haqqında xatirələrimizi çözələyib, sənətkarın həyat və yaradıcılığından söhbət açacağıq. Elə bu anda görkəmli şəxslərdən birinin fikri yaddıma düşdü. “Millətə etdiyim xidmət mənim üçün tamam ömrümdə əvvəl və axır bir təsəlidir”.

Bu dəyərli fikir sanki görkəmli sənətkar Həsən Turabov üçün deyilib. Həsən müəllim yaşadığı illər boyu bütün varlığı və yaradıcı potensilalı ilə daim xalqına xidmət edib. Ömür vəfa etsəydi bundan sonra da sənətkar istər teatr və istərsə də kinoda bir-birindən maraqlı obrazlar yaradaraq tamaşaçılara və onu sevənlərə hədiyyə edəcəkdi. Amma neyləmək olar... 2003-cü il tarixində soyuq qış (fevral) öz qarı, yağışı və tufanı ilə Həsən müəllimin qapısı döydü...Və onu bizlər arasında apardı... Amma H.Turabov cismani olaraq həyatla vidalaşsa da, onun oynadığı rollar və şəxsiyyəti daim sevənlərinin qəlbindədir. Elə bu səbəbdən də əbədi yaşar sənətkarın anım günün yaxınlaşdığı zamanda onu həyat və sənət yoluna yenidən nəzər saldıq. Bu işdə bizə sənətkarın qızı, ixtisasca alman dili müəlliməsi olan (simaca Həsən müəllimə çox bənzəyən) Sevinc Turabova atasıyla bağlı xatirələrini danışmaqla kömək etdi.

İlk əvvəl onu qeyd edim ki, görkəmli sənətkar Həsən Turabov 24 aprel 1938-ci ildə Bakıda anadan olub. Orta məktəbi bitirdikdən sonra Azərbaycan İncəsəsnət İnstitutuna daxil olub və 1960-cı ildə aktyorluq ixtisası üzrə ali təhsilini başa vurub. Elə həmin ildən Azərbaycan Dram Teatrında aktyor kimi fəaliyyətə başlayıb və ömrünün sonuna qədər bu teatrda çalışıb. Mənalı ömrünü və yaradıcı potensilanı Azərbaycan milli teatr və kino sənətinin inkişafına həsr edib. Bu məşhur aktyorun teatr və kino tariximizdə silinməz izləri və özünəməxsus yeri var. H. Turabov klassik və müasir aktyor sənəti ənənələrindən bəhrələnərək öz yolunu, və öz məktəbini yaradıb. Səhnə fəaliyyətinə başladığı ilk illərdən lirik-psixoloji üslubu ilə seçilən H. Turabov qısa müddətdə Azərbaycan və dünya dramaturqlarının əsərlərində baş rolların ifaçısı kimi teatrın aparıcı sənətkarlarından birinə çevrilib. Və Azərbaycan aktyorluq məktəbinin ənənələrini ləyaqətlə davam etdirərək fitri istedadı, zəhmətsevərliyi və yüksək səhnə mədəniyyəti sayəsində yaratdığı rəngarəng və dolğun obrazlarla milli teatr sənətimizi zənginləşdirib. Məşhur sənət adamlarından dərs almış H.Turabovun gəncliyində yaratdığı rollar teatrsevərlərin qəlbinə asanlıqla yol tapmışdı. Aktyorun yaratdığı obrazlarda bütövlük və canlılıq var. O, çox zaman baş rolları ifa edərdi. 1960-ci ildən Akademik Milli Dram Teatrında çalışıb, Ağasadıq Gəraybəyli, İsmayıl Dağıstanlı, İsmayıl Osmanlı, Mehdi Məmmədov, Adil İsgəndərov və neçə-neçə qüdrətli sənətkarlarla tərəf-müqabil olub. Həsən Turabovun səhnədə yaratdığı rolları sadalamaqla qurtaran deyil: Vahid (“Kəndçi qızı”), Azəri(“Yaxşı adam”), Hamlet(“Hamlet”), Lionel(“Orman qızı”), İsgəndər (“Ölülər”), Xəyyam (“Xəyyam”) .Bu obrazların hər birinin milli teatr tarixində öz yeri, öz mövqeyi var. H.Turabov Azərbaycan teatrına yeni bir ruh gətirmişdi. Səsində də bir özünəməxsusluq duyulurdu. Deyilənlərə görə, həm də çox məhsuldar aktyor olub, gecəli-gündüzlü məşqlərdə, çəkilişlərdə, radio-televiziya verilişlərində işləməkdən yorulmazmış. Turabovun sənətlə yanaşı, pedaqoji fəaliyyəti də uğurla nəticələnib. Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin professoru kimi pedaqoji fəaliyyəti də səmərəli olub. O, zəngin təcrübəsinə əsaslanaraq, gənclərin bu nəcib, eyni zamanda mürəkkəb sənətin incəliklərinə yiyələnməsi və Azərbaycan teatrının ənənələrini davam etdirə biləcək sənətkarların yetişdirilməsi işində əlindən gələni edib.O, istedadlı sənətkar, gözəl pedaqoq olmaqla yanaşı, həm də yaxşı təşkilatçı olub. Azdramaya rəhbərlik edib və böyük bir kollektivin dərin rəğbətini qazanıb. Onun rəhbərliyi dövründə teatrda neçə-neçə klassik və müasir əsərlər səhnəyə qoyulub.

Onun iştirakı ilə çəkilmiş filmlər tamaşaçılar tərəfindən həmişə böyük maraqla qarşılanıb və kinematoqrafiyanın qızıl fonduna əbədi daxil edilib. H.Turabov kinoda yaratdığı obrazlar “Qara daşlar”(1956), ”Əmək və Qızılgül” (1962), ”Telefonçu qız”(1962), ”Romea mənim qonşumdur”(1963),”Möcüzələr adası”(1963), ”Cazibə qüvvəsi” (1964),”Ulduz”(1964),”İstintaq dava edir” (1966),”Sən niyə Susursan”(1966),”Yaşamaq Gözəldir,Qardaşım!”(1966),”İnsan Məskən salır”(1967),”Bir cənub şəhərində”(1969),”Bizim Cəbiş müəllim”(1969),” Yeddi oğul istərəm “(Gəray bəy),”Babək” (Afşin ) və başqa bir sıra filmlərdə yaratdığı dəyərli obrazları ilə kino tariximizdə də özünəməxsusluğu ilə həmişə seçilib.

H.Turabov övladlarına münasibətdə çox gözəl ata olmaqla yanaşı, həm də gözəl,sadiq bir dost olub:”İnanın, səmimiyyətimə atamla çox yaxın dost idik. Bir qədər evə gec gələndə o narahat olardı ki, Sevinc harda qaldı, niyə gəlmədi. Çox ailəcanlı bir insan idi. Harda olsa belə, həmişə istərdi ki, ailəsi onun yanında olsun. Bu səbəbdən də mən və qardaşlarım daim çəkiliş meydançalarına gedirdik, kinonun kadrarxası məqamları ilə daha yaxından tanış olurduq. Hətta qardaşım bir filmə də çəkilib. Amma heç birimiz atamızın yolunu davam etdirmədik. Heç özü də istəməzdi. Həmişə deyirdi ki, bu çox çətin sənətdir. Amma mənim oğlum Daşqının teatra və ümumilikdə incəsəsnətə çox böyük marağı var. Atam Daşqınla nəfəs alırdı və onu hədsiz çox istəyirdi. Çox kiçik yaşlarından Daşqını həmişə teatra aparardı və o da yaşının az olmasına baxmayaraq çox diqqətlə tamaşaya sona qədər baxardı. Və gələr-gəlməz bizə nəql edərdi. İndi o, dərslərini yaxşı oxuyur, əlaçdır. Amma bununla yanaşı, Daşqın həm də teatr dərnəyinə gedir və həm rus və həm də Azərbaycan dillərində tamaşlarda oynayır. Özü istəsə, sənətə marağı indiki kimi qalsa aktyor olar. Amma heç kəs H. Turabovu əvəz edə bilməz. Atam qardaşım Daşqının ölümündən sonra nəvəsi Daşqınla nəfəs alırdı. Bir dəfə mənə dedi ki, qorxuram ömür vəfa etməz... Daşqının böyüməsini və həyatda hər hansı mövqey tutmasını görmərəm. (Susur...)”

S. Turabova atasının vəfatından sonra teatrlara çox az-az halda getdiyini dedi:” İndi başqa teatrlarla müqayisədə “Yuğ” teatrına tez-tez gedirəm. Həmişə atamın oynadığı teatr tamaşalarını dəfələrlə izləmişəm. Ona görə yox ki, atam idi, ona görə ki, canlı və inandırıcı oynayırdı və səhnədə heç zaman bərk danışmazdı.Onun özünəməxsus səs tembri vardı”.

“Atanızın oynadığı rollardan hansını bəyənirsiniz?” sualını S.Turabova belə cavablandırdı:” Atamın səhnədə oynadığı bütün obrazların hər biri özünə məxsusdu. Biri o birinə bənzəmir. Amma mən H. Turabov şəxsiyyətini bütövlükdə “Gəray bəy” obrazında görürəm və bu obrazı çox sevirəm. Onu da qeyd edim ki, atam özü çəkildiyi filmləri sakit bir halda seyr edərdi”. Sevinc xanımla söhbətdən məlum oldu ki, sənətdə və səhnədə həmişə insanlara oynadığı obrazlarla mənəvi zövq bəxş edən sənətkarın ömrünün sonlarında daxilində ağır bir yükü, nisgili varmış(qəhərlənərək):” Qardaşım Daşqının ölümü bütün ailə üzvlərimizi, o cümlədən atamı çox sarsıtdı. Bu hadisədən sonra atam heç nə də təskinlik tapmırdı. Axır vaxtlar xəstəliyi ona məhsuldar işləməyə və yaradıcılıqla məşğul olmağa imkan vermirdi. Bu səbəbdən də vaxtının çoxunu bizimlə -ailəsi,nəvəsi ilə birgə keçirirdi. Vəfatından bir müddət əvvəl mənə dedi ki, Sevinc bu gün Daşqını (nəvəsi) görməmişəm. Uşaq hardadır? . Mən dedim ki, o biri otaqda oynayır. Atam uşaq olan otağa keçər-keçməz Daşqın....dedi və bu onun son sözü oldu. İndiyə qədər də bilmirik ki, atam o anda hansı Daşqını(oğul,yoxsa nəvə) fikrində tutub adını çəkibmiş. İnanın, atam haqda danışmaq mənim üçün çox çətindi və hər zaman bunu jurnalistlərlə söhbətdə deyirəm. Atamın arxivi mənim evimdədir. Demək olar ki, hər gün atama aid olan o arxivi yenidən nəzərdən keçirirəm, fotolara baxıram, keçmişə qayıdıram və atamın hər zaman mənimlə olduğunu duyuram”.

“Atam dostlarına da böyük hörmətlə yanaşardı”-deyən sənətkarın qızı bildirdi ki, H.Turabov çox az hallarda dostları ilə evdə görüşərdi:” Çünki, o daim işdə olar və yaradıcılıqla məşğul idi. Çox zaman dostları ilə Teatr Xadimləri İttifaqında görüşərdi. Həmişə deyirdi ki, “mənə imkan verilsə hər gün böyük sənətkarların xatirə gecələrini keçirərəm.Çünki , onları unutmaq olmaz”. Çox sağ olsun atamın dostları, telekanallar və qəzetlər həmişə H.Turabovun xatirəsini əziz tutur və onun haqqında silsilə verilişlər hazırlayırlar, məqalələr yazırlar. Bu da məni bir övlad kimi çox sevindirir”.

Əmimik ki, bundan sonra da H. Turabovun xatirəsi hər zaman sənətsevərlər tərəfindən əziz tutulacaq, kinoda və teatrda yaratdığı obrazlar bir çoxları üçün nümunə olacaqdı.

GÜNAY

Paritet.- 2010.- 4-5 fevral.- S. 12.