“Azərbaycanda torpaq azadlığı mövzusu bədii həllini tapmayıb”

Aydın Dadaşov: “Amma qaçqınların -kənd əhalisinin şəhərə gəlməsini və şəhər mədəniyyətinin əldən getməsini problemə çevirənlər oldu“

Azərbaycan milli kino tarixinə nəzər saldıqda “Uzaq sahillərdə”, “Şərikli çörək”, “Mən sizi dünyalar qədər sevirdim”, “Onun böyük ürəyi”, “Bizim Cəbiş müəllim”, “Tütək səsi”, “Bizim küçə”, “Mən ki, gözəl deyildim”, “Gilas ağacı”, “Fəryad”, “Girov”, “Sarı gəlin”, “Ağ atlı oğlan”, “Soyqırım” və s. kimi milli filmlərimizdə müharibə mövzusunun əsas götürüldüyünü görürük. Düzdür, tarixə nəzər saldıqda görərik ki, o zamanlar da bizim müharibə mövzusunda çəkilən filmlərimiz çox olmayıb, heç indi də onların sayı çox deyil. Müharibədən bəhs edən son filmlərimizin seyrçi rəğbəti qazanmamasının bir cəhəti də texniki cəhətdən zəiflik və peşəkar kadrların olmaması ilə də əlaqəlidir. Bizdə bugünkü Azərbaycan kinosunda Qarabağ mövzusunun yeri və çəkilən filmlərin səviyyəsi haqqında ətraflı məlumat almaq üçün professor, kinoşünas, pedaqoq Aydın Dadaşovla həmsöhbət olduq.

Torpaq azadlığı mövzusunun, Qarabağ məsələsinin həmin problem başlayandan lentə alındığını deyən A.Dadaşovun sözlərinə görə ilk dövrdə bu haqda məlumatlar informasiya materialı kimi video lentlərə çəkilib:” Bizim kino xronika bu sahədə zəif işləyib. Ona görə ki, kinonun imkanları məhduddur. Kinoda o kameralarla ki, xronikada işləyirlər orda kino lent tez bitir. Video isə belədir ki, fasilə ilə 2-4 saat çəkmək mümkündür. Amma kinoda lentin özünün tələbləri var, orda müəyyən məsafə işıq və s. məsələlər nəzərə alınır. Ona görə də kino ilə çəkilən materiallarda hadisə yoxdur. Video ilə çəkilən məlumatlara gəldikdə isə, müəyyən bir dövr oldu ki, Qarabağ mövzusu informasiya bazarına daxil oldu. O zaman qeyri peşəkarlar hətta məişət kamerası ilə çəkdiyi materialları sata bilirdilər. Ümumiyyətlə, deyə bilərəm ki, Qarabağ mövzusu və problemi bizdə yaxşı reportyorlar yetişdirdi. Hətta bizim reportyorlardan bir neçəsi Tacikistanda və Əfqanıstanda bu işi həyata keçirdilər və peşəkarlıq qazandılar. Qarabağ müharibəsinin ilkin mərhələsində o zaman bizdə belə bir fikir formalaşmışdı ki, ermənilərin vəhşiliklərini nə qədər çox göstərsək dünya ictimai birlikləri də bizi daha yaxşı anlayar. Amma nəticədə məlum oldu ki, bizim bu mövzudakı filmlər dünyaya gedib çıxası deyil, eyni zamanda da filmlərimizin yüksək bədii və dramaturji səviyyəsi də olmadı”.

“Bu gün Qarabağ probleminin mövzu baxımdan dərinləşməsi var. Məsələn, Qarabağla bağlı hadisələrdə insan taleləri önə keçdi. Yəni problemə milli zəmində deyil, humanizm zəmnində bir baxış yarandı. Ancaq buradada konkret filmləri nəzərdən keçirsək, görərik ki, Qarabağla bağlı digər bir mövzuda işlənib. Belə ki, qaçqınların -kənd əhalisinin şəhərə gəlməsini və şəhər mədəniyyətinin əldən getməsini də problemə çevirənlər oldu. Əslində isə Azərbaycanda torpaq azadlığı mövzusu bədii həllini tapmayıb.

Qarabağ, torpaq azadlığı, soyqırımla bağlı ümumilikdə otuz filmin çəkildiyini deyən Aydın Dadaşovun sözlərinə görə kinoşünaslıq fakültəsində təhsil alan tələbələr üçün yazdığı dərslikdəki bir fəsildə yer almış “Torpaq azadlığı ekranda” adlı məqaləsində qeyd etdiyim mövzuda çəkilən filmlərin geniş təhlilini də verib: “Azərbaycan üçün hər hansı beynəlxalq festivalda ciddi uğur qazanmaq faktı hələ olmayıb, o cümlədən Qarabağ mövzusunda da”.

“Sizin Qarabağ mövzusunda çəkilmiş filminiz varmı?” sualını kinoşünas belə cavablandırdı: ”Qarabağ probleminə həsr edilmiş müəllifi olduğum ssenarilər var. Bununla bağlı 9 dəqiqəlik film və reportajlarım da var. Bizdə kinodakı şaquli idarəçilik forması imkan vermir ki, haqlı olaraq bu problemi işıqlandıra bilən müəyyən ssenarilər üzə çıxsın”. Tələbin təklifi formalaşdırdığını deyən Aydın müəllim qeyd etdi ki, bu gün Qarabağ mövzusunda yazılan ssenarilər də yetərincə deyil: ”Təəssüf ki, sosial sifarişdə də artıq torpaq azadlığı mövzusu arxa plana keçir. Ümumiyyətlə, mədəniyyət strategiyasında müəyyən dəyişikliklər etmək lazımdır”.

Bu gün dövlət və qeyri -hökumət təşkilatlarının, prodüser şirkətlərinin təşəbbüsü ilə soyqırım, Qarabağ problemi, erməni terrorizminin ifşası, Xocalı soyqırmı və 20 Yanvar faciəsi ilə bağlı filmlərin çəkilməsini yüksək qiymətləndirən həmsöhbətim təəssüf hissi ilə qeyd etdi ki, ancaq bu filmlərin çoxunun çəkiliş prosesində peşəkarlar iştirak etmədiyi üçün də filmlər zəif alınır: “Bu qeyd etdiyim nöqsanlara baxmayaraq Qarabağ və torpaq azadlığı mövzusunda çəkilən filmlərin sayının çox olması o səbəbdən yaxşıdır ki, qeyd etdiyimiz bu mövzu daima gündəmdə qalır. Bu gün bir sıra prodakşnlar da Qarabağla bağlı filmlər çəkirlər, ancaq onlar hələ həyata davamlı deyil. Bu səbəbdən ki, hələ ölkəmizdə kino sağlam biznes faktoru üzərində oturmayıbdır. Özlərinə prodakşn və prodüser deyənlər hələ ki, dövlət büdcəsinin məsrəfləri hesabına dolanırlar. Şübəhiz ki, belə filmlərin çəkilməsi erməni terrorizminin ifşası üçün də bizə istiqamət verir və imkanlar yaradır”.

Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olan A. Dadaşov xüsusi olaraq vurğuladı ki, tədris apardığı ali təhsil ocağındakı tələbələrin Qarabağ mövzusuna marağı çox yüksəkdir: “ Onu da qeyd edim ki, tələbələrimizin çoxu öz kurs və diplom işlərində bu mövzuda yazmağa can atırlar. Gənc nəslin Azərbaycanın əsas problemi olan torpaq azadlığı və Qarabağ problemi ilə maraqlanması, bu haqda yazmaq və film çəkmək istəyi çox yaxşı bir haldır. Amma orda da icra səviyyəsi hələ aşağıdır”.

“Qeyd etdiniz ki, Qarabağ mövzusunda çəkilən filmlərin sayı və peşəkarlığı sizi qane etmir. Uzun illərdir bu sahədə çalışan bir mütəxxəsis kimi, bu problemin həllini necə görürsünüz?” sualını A.Dadaşov belə cavablandırdı: “İlk əvvəl dövlət sifarişləri bu mövzuya yönəlməlidir.Çünki bu bizim ən qlobal problemimizdir. Bu gün Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin xətti ilə milli qəhrəmanlarımız haqqında filmlər çəkilir və bu, çox gözəl bir haldır. Çox istərdim ki, bu filmlər nəzarətdə saxlanılsın və peşəkar səviyyədə çəkilsin. Bilirsiniz, artıq ekspermentlərdən xilas olmalıyıq və bu işlə peşəkarlar məşğul olmalıdır”.

Çox sevindirici haldır ki, bu gün gənclərimiz Qarabağ problemi ilə maraqlanmaqla yanaşı, həm də çalışdıqları müxtəlif sahələr üzrə bu istiqamətdə iş aparırlar belə ki, iki gənc tələbə Beynəlxalq Universitetin 5-ci kurs tələbəsi Fuad Əsgərov və Xəzər Universitetinin -nin 3-cü kurs tələbəsi Asif İmanov Qarabağ mövzusunda film çəkiblər.

Çəkilmiş film barədə məlumat verən F.Əsgərov qeyd etdi ki, filmdə Qarabağ müharibəsi zamanı tibb bacısı olmuş və öz qəhrəmanlığı ilə seçilmiş Sevda Səfərovadan bəhz edilir:” Gənc yaşlarında hərbiyyə yollanmış Sevda döyüşlər zamanı qəhrəmanlıqlar etmiş və onlarla əsgəri yaralı halda döyüş bölgəsindən çıxarıb, hətta bəzi hallarda əsgərlərə könüllü qan verməkdən belə boyun qaçırmayıb. Bizdə belə bir qəhrəman qadın haqqında film çəkdik və bu bizim üçün çox şərəfli bir işdir”. Qeyd edək ki, haqqında danışdığımız film Azərfoto İnformasiya Agentliyi və Yoxsulluqla Mübarizəyə Qlobal Çağırış - Azərbaycan Milli Koalisiyası tərəfindən elan olunmuş Minilliyin İnkişaf Məqsədlərinin 3,4,5 hədəfləri olan Gender Bərabərliyi - Ana və Uşaq sağlamlığına aid keçirilən video müsabiqədə qalib olub və 1-ci yerə layiq görülüb.

Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin təbliğat, informasiya və analitik təhlil şöbəin müdiri Elşad Miraləm isə qəzetimizə verdiyi məlumatda bildirdi ki, Komitənin saytında həm 20 Yanvar faciəsi, həm Xocalı soyqırımı və həm də Ermənistanın Azərbaycana təcavüzü ilə bağlı faktları əks etdirən bir bölmə var:” Həmin bölmə də bu, məsələlərlə bağlı ətraflı məlumat verilib. Eyni zamanda Xocalı soyqırımına həsr edilmiş və DİDK-nin sifarişi ilə çəkilmiş film də saytda yerləşdirilib. Amma biz hesab edirik ki, bunlar kifayət deyil. Daha çox filmlər olmalıdır. Yəni biz düşünürük ki, Xocalı soyqırımı ilə bağlı həqiqətləri elə bir şəkildə təbliğ etməliyik ki, artıq bunu azərbaycanlıların deməyə ehtiyacı olmasın. Yəni ayrı-ayrı xarici ölkələrin ictimaiyyəti, alimləri və ümumilikdə ictimai rəyi formalaşdırmağa qadir olan adamlar bu həqiqətləri dərk və qəbul etsinlər. Bu barədə onlar danışsınlar və filmlər göstərsinlər”.

Məlumat üçün bildirək ki, Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin (www diaspora. gov.az) saytının filmlər bölməsində tariximizlə, milli birlyimizlə, faciələrimizlə bağlı olaraq çəkilmiş “ Biz azərbaycanlıyıq”, “Ayrılarmı könül candan” , “Bir millət iki dövlət”, “Azərbaycan deyəndə”, “Birincilər “ adlı filmlər yerləşdirilib. Bu yaxınlarda Kaliforniyada “Quba” sənədli filminin təqdimat mərasimi keçirilib. Belə ki, bu film Azərbaycan Prezidenti yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının maliyyə yardımı ilə Avrasiya Beynəlxalq Tədqiqatlar İnstitutu tərəfindən çəkilib. Filmin ssenari müəllifi və rejissoru Etibar Məmmədov, redaktoru Kəmalə Paşayeva, elmi məsləhətçisi professor Musa Qasımlı, baş məsləhətçi millət vəkili Qənirə Paşayevadır. Sənədli film erməni daşnaklarının 1918-ci il martın 30-31-də Qubada törətdiyi soyqırımından bəhs edir.

Azərbaycan - Amerika Cəmiyyəti tərəfindən keçirilən filmin təqdimat mərasimində azəri və türk diasporunun nümayəndələri, Azərbaycanın Los-Ancelesdəki baş konsulu Elin Süleymanov, Türkiyənin Los-Ancelesdə vitse-konsulu Arif Çelik də iştirak ediblər.

Azərbaycan-Amerika Cəmiyyətinin baş direktoru Cavid Hüseynov filmdə əks olunan tarixi hadisələr barədə məlumat verib. Filmə baxış keçirildikdən sonra çıxış edən baş konsul Elin Süleymanov bildirib ki, Azərbaycanda tarixən tolerant cəmiyyət mövcud olub və bu cəmiyyət heç vaxt “Daşnaksütyun”un etnomərkəzçi ideologiyasını qəbul etməyib. “Quba rayonu əsrlər boyu dağ yəhudilərinin azərbaycanlılarla birlikdə yaşadığı bir bölgədir ki, bu da Azərbaycan cəmiyyətində tolerantlığın və qarşılıqlı anlaşmanın hökm sürdüyünə bir misaldır”.

Türkiyə Amerika Assosiasiyaları Assambleyasının prezidenti Ergün Kırlıkovalı çıxış edərək bu sənədli filmin prodüserlərinin gördüyü işi yüksək dəyərləndirib. Onun sözlərinə görə, bu film I dünya müharibəsi dövründə erməni daşnaklarının Qafqazda və Anadoluda törətdiyi çoxsaylı cinayətlərdən yalnız birini əks etdirir: “Bu filmi Amerikanın elmi və akademik dairələrində yaymaq çox vacibdir. Bu, erməni radikalların yürütdüyü yalançı siyasəti faş etmiş olar və tarixi həqiqətlərin üzə çıxarılmasında yardım göstərə bilər” (www. diaspora.gov.az).

Bakı Şəhər Gənclər və İdman Baş İdarəsinin (www. dysbaku.az) saytında da mütəmadi olaraq tarixi faciələrimizlə bağlı filmlər, reklam çarxları, video kliplər yerləşdirilir. Baş İdarənin internet saytının administratoru Rəşad Həsənovun bizə verdiyi məlumata görə onlar saytlarında dövlət və qeyri-hökumət təşkilatları tərəfindən tarixi faciələrimizlə bağlı çəkilən filmləri, klip və videoçarxları yerləşdirirlər:” Belə ki, bizim idarə tərəfindən hər il Xocalı soyqırımı ilə bağlı aksiyalar keçirilir, eyni zamanda saytımızda da həmin ərəfədə bu qanlı hadisə ilə bağlı filmlər yerləşdirilir. Onu da qeyd edim ki, mütəmadi olaraq saytımızda tarixi faciələrimizlə bağlı yerləşdirilən filmlərimiz yenilənir və dəyişdirilir. Bunu da etməkdə məqsədimiz odur ki, Azərbaycanda tarixi faciələrimizlə bağlı çəkilmiş filmlər ölkə daxilində qalmasın və daha geniş auditoriyaya təqdim edilsin”.

R.Həsənov bir maraqlı məqama toxunaraq bildirdi ki, saytlarında Azərbaycanın tarixi faciələri ilə bağlı yerləşdirilmiş filmlərə, videoçarxlara, kliplərə daha çox əcnəbilər baxır və bəzən öz rəy və şərhlərini də yazırlar:”Biz də bu halı nəzərə alaraq video materialların çoxunu beynəlxalq dillərdə saytda yerləşdiririk. Hazırda isə saytımızda Xocalı soyqırımından bəhs edən “Dəyirman” qrupu və Toni Blackmanın ingilis dilində ifa etdiyi (“Justice for Khojaly” -”Xocalı üçün ədalət”) mahnısına çəkilmiş klipi yerləşdirmişik”.

Günay Əsədova

P.S.Yazı “Paritet” qəzetinin Prezident yanında KİV-in İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun dəstəyi ilə həyata keçirdiyi “Erməni terrorizminin ifşa olunmasına informasiya dəstəyi” layihəsi çərçivəsində dərc edilir.

Paritet.- 2010.- 15-16 iyul.- S. 11.