“İrəvan hadisələrinin qabardılması Qarabağ probleminin həlli üçün vacibdir”

İradə Rizazadə: “İrəvan xanlığı ərazisində baş verən hadisələr vahid, peşəkar və dünya standartlarına uyğun şəkildə bir araya gətirilərək dünyaya çatdırılmalıdır”

Artıq iyirmi ilə yaxındır ki, torpaqlarımızı işğal altında saxlayan ermənilər hər bir vasitə ilə dünya ictimaiyyətini Qarabağın onlara məxsus olması xülyasına inandırmağa çalışırlar. Hərçənd ki, onların özləri də çox yaxşı bilirlər ki, hazırda onların yaşadıqları torpaqlar belə Azərbaycan torpaqlarıdır. Prezident İlham Əliyev də öz çıxışlarında bunu bəyan etməklə yanaşı, müdafiə mövqeyindən hücuma keçməyin vacibliyini dəfələrlə vurğulayıb. Dövlət başçısının dediklərindən belə nəticəyə gəlmək olar ki, biz nəinki Qarabağın, eyni zamanda Ermənistan dövlətinin yerləşdiyi ərazilərin- keçmiş İrəvan xanlığının ərazisinin də Azərbaycana məxsus olduğunu dünya ictimaiyyətinə bəyan etməliyik. Qeyd edək ki, artıq bu istiqamətdə müəyyən işlərin görülməsinə başlanıb. Dövlət qurumları ilə yanaşı bu işdə qeyri-hökumət təşkilatları da xüsusi fəallıq göstərirlər. Belə təşkilatlardan biri də “Vətəndaşların Sosial Rifahı Naminə” İctimai Birliyidir.

Nəzərinizə çatdıraq ki, birlik keçən il Prezident yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının maliyyə dəstəyi ilə “İrəvan və irəvanlılar adlı-tarixi xronika, faktlar, sənədlər, canlı şahidlər üzərində qurulmuş, faktın bərpasına, quraşdırılmış səhnələrə və 3D qrafikaya əsaslanan, bir neçə əcnəbi dillərə tərcümə ediləcək sənədli filmin istehsalı” layihəsini həyata keçirib. Birliyin sədri İradə Rizazadə ilk öncə təşkilatın fəaliyyəti və əvvəlki illərdə həyata keçirdikləri layihələr barədə məlumat verdi: “ İctimai birliyin əsas fəaliyyət istiqamətlərindən biri vətəndaşların sosial durumunun yaxşılaşdırılmasına, onların maarifləndirilməsinə və yeni iş yerlərinin yaradılmasına yardım etməkdir. Bununla əlaqədar 2006-2007 illərdə BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının Azərbaycandakı Nümayəndəliyinin dəstəyi ilə Xızı rayonu Yeni Yaşma qəsəbəsində qadınlar üçün Təlim-İstehsalat Mərkəzi açılıb və hazırda fəaliyyət göstərir. Burada tikiş, toxuculuq və xalçaçılıq peşələrinə yiyələnən qadınlar bazar üçün məhsul istehsal edirlər. Eyni zamanda, Mərkəzdə istəyi olan bütün şəxslərə (qaçqın və məcburi köçkün, aztəminatlı ailələrdən olan qadınlara) peşə təlimləri keçirilir.2007 və 2008 illərdə Almaniyanın ölkəmizdəki səfirliyinin dəstəyi ilə Xızı şəhərində Qadın İnkişaf Mərkəzi yaratmışıq. Burada kompyuterlər, peşəyə yiyələnmək üçün müxtəlif avadanlıqlar quraşdırılıb, kiçik kitabxana təşkil edilib. 2008-ci ildə Prezident yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının maliyyə dəstəyi ilə Bərdə rayonunun Zümürxan kəndində qaçqın və məcburi köçkün, aztəminatlı ailələrdən olan qadınlar üçün Təlim-İstehsalat Mərkəzi açılıb, fəaliyyət göstərir. Hazırda qeyd olunan layihələr nəticəsində 120 qadın peşə təlimləri keçib, bundan 65 nəfəri işlə təmin edilib: 45 nəfər evində çalışır və əhaliyə müxtəlif xidmətlər göstərir. Peşə təlimləri mütəmadi olaraq davam edir”.

İrəvanla bağlı həyata keçirdikləri layihə barədə məlumat verən İ.Rizazadə Azərbaycan həqiqətlərinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasında layihənin böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini söylədi: “Bizim keçən il Şuradan maliyyələşən layihəmiz İrəvan xanlığı və onunla bağlı tarixi həqiqətlər haqqındadır. Mərhum Prezident, ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən imzalanmış 18 dekabr 1997-ci il, eləcə də Prezident İlham Əliyev tərəfindən imzalanmış 29 dekabr 2005-ci il tarixli fərmanlara əsasən qədim Azərbaycan torpaqları olan İrəvan ərazisində qalmış tarixi mədəniyyət abidələrinin, eləcə də bu Azərbaycan xanlığı ilə bağlı tarixi həqiqətlərin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması zəruri hesab edilir. Hesab edirik ki, hələ də İrəvan ərazisindən bir neçə tarixi dönəmdə sürgünə və soyqırımına məruz qalmış insanlar, o cümlədən Azərbaycan dövlətçilik tarixinə, mədəniyyətinə, etnoqrafiyasına xüsusi töhfələr vermiş İrəvan xanlığının tarixi və burada baş verən gerçək hadisələrə dünyanın anladığı bir dildə dünya ictimaiyyətinə çatdırılmayıb. Bu gerçəklərin açıqlanması Azərbaycan dövlətinin xarici siyasət prioritetlərindəndir”.

Apardıqları araşdırmalar nəticəsində Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin dəstəyi ilə iki fotosərgi keçirdiklərini deyən təşkilat rəhbəri araşdırmalar zamanı əslən İrəvan xanlığından olan bir çox canlı şahidlərlə görüşdüklərini qeyd etdi: “Həyata keçirdiyimiz birinci sərgi “İrəvan - torpağım, tarixim, taleyim mənim”, ikinci sərgi isə “Qədim İrəvan xanlığının tarixi abidələri və mədəni irsi” adlanırdı. Hər iki sərgidə İrəvan xanlığının tarixi abidələri, mədəniyyəti, ictimai-siyasi həyatına dair fotoşəkillər nümayiş edilib. Araşdırmalar apardıqda əslən İrəvan xanlığından olan bir çox canlı şahidlərlə görüşlərimiz oldu. Qeyd etmək istəyirəm ki, keçirdiyimiz sərgilər üçün biz unikal tarixi fotoşəkillər əldə etmişdik: İrəvan xanlığının xanları olan Abbasqulu xan İrəvanski və Pənah xan Makinskinin nəticələri ilə görüşdük və onlar bizə qədim şəkillər, sənədlər və əşyalar təqdim etdilər. Eyni zamanda Sankt-Peterburqa ezam olunmuş əməkdaşımız oradakı kitabxanalardan və muzeylərdən lazımı materiallar və faktlar əldə etdi”.

İ.Rizazadə layihə çərçivəsində İrəvan və irəvanlılar adlı tarixi-xronika faktlar, sənədlər, canlı şahidlər üzərində qurulmuş, faktın bərpası üçün quraşdırılmış səhnələrə əsaslanan, bir neçə əcnəbi dillərə tərcümə ediləcək sənədli film çəkildiyini də söylədi: “Bu filmin istehsalına başlamamışdan biz vaxtilə İrəvanda və xanlığın 15 mahalında doğulmuş, illər boyu erməni təcavüzünə məruz qalmış insanlarla görüşlər keçirdik. Onların çoxunun bir neçə nəsli (babaları, ataları və özləri) ermənilər tərəfindən qovulub, işgəncəyə məruz qalıblar. Hər birisi yaşadığı şəhəri və mahalı, evi qeyd edir, tarixi abidələri, adət-ənənələrini, çalışdığı sahəni və sonda hansı səbəbə görə öz dədə-baba yurdlarını tərk etməklərini danışırdılar”.

Qeyd edək ki, filmin yaradıcı heyəti böyük təcrübəyə malik olan professionallardır. Ssenari müəllifi Məqsəd Nur, rejissor Emil Babayev, prodüser Davud Müzəffərli, operator Vüqar Şıxəliyevdir. Filmin tarixi xronologiyasını təqdim edən və canlı şahidlərin dediklərinə tarixi qiymət verən tarixçi-ekspert, bu sahədə bir çox kitabları çap olunmuş İsrafil Məmmədovdur.

Sözügedən filmin diasporumuzun və lobbiçilik fəaliyyəti ilə məşğul olan təşkilatların, Azərbaycanın haqq işini müdafiə edən ayrı-ayrı şəxslərin istifadəsi üçün əyani vəsait olduğunu deyən İ.Rizazadə bildirdi ki, hazırda İrəvan-Zəngəzur torpaqları ətrafında baş verən siyasi, tarixi hadisələr, orada hüquqları pozulmuş milyonlarla türkün taleyi barədə dünya ictimaiyyəti az məlumatlıdır: “Düşünürük ki, İrəvan hadisələrinin qabardılması Qarabağ probleminin həlli, yəni beynəlxalq aləmdə haqq işimizin əsaslandırılması üçün vacibdir. Beləliklə, bu filmin istehsalı ölkəmiz, xalqımız, dövlətçiliyimiz və gələcək nəsillər üçün vacib idi.

İndiyədək Azərbaycanın rəsmi və qeyri-rəsmi təşkilatları Qarabağ probleminin dünyaya çatdırılmasında xeyli işlər görüblər. Lakin tarixi Azərbaycan torpaqları olan İrəvan xanlığı ərazisində baş verən hadisələr bütövlükdə təhlil olunsa da, vahid, peşəkar və dünya standartlarına uyğun şəkildə bir araya gətirilərək dünyaya çatdırılmayıb. Bu sahədə ciddi işlərin görülməsi çox vacib bir məsələdir. Bizim həyata keçirdiyimiz layihə problemə yeni, peşəkar və dünyanın anlaya biləcəyi - qərəzsiz, qəzəbsiz, yalnız faktlara, rəqəmlər və vizual görüntülərə əsaslanaraq, həqiqətləri ortaya qoymaqla Azərbaycanın haqq işini müdafiə edən hər bir kəs üçün əyani vəsait olacaq. Gələcəkdə təşkilatımız bu fakt və materiallar üzərində araşdırmalarını davam etdirməyə çalışacaq”.

Babək Cahandarov

P.S.Yazı “Paritet” qəzetinin Prezident yanında KİV-in İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun dəstəyi ilə həyata keçirdiyi “Erməni terrorizminin ifşa olunmasına informasiya dəstəyi” layihəsi çərçivəsində dərc edilir

Paritet.- 2010.- 17-19 iyul.- S. 11.