Tarixi həqiqətlər şahidlik edir

XX əsrin sonuncu rübündən, yəni erməni terrorizminin sonuncu dalğasından etibarən bəşər cəmiyyətinin mütərəqqi təfəkkürlü, obyektiv düşüncəli tədqiqatçı-analitikləri belə bir suala cavab axtarırlar:”erməni məsələsi” necə yarandı və nəyə görə erməni millətçi təşkilatlarının mübarizə vasitəsi olan terror, bəşər cəmiyyəti üçün çox böyük bir təhlükə olduğu halda, Qərb dünyasını narahat etmir.

Bu suallara artıq onilliklərdir ki, müxtəlif cavablar verilir və öyrənilən tədqiqat obyekti hal-hazırda cəmiyyətimizi düşündürən bir məsələyə nəzər-diqqəti yönəltməyi qarşıya məqsəd qoyur: nə üçün erməni millətçiləri Azərbaycan xalqına qarşı XX əsrin əvvəllərindən etibarən soyqırım siyasəti yeridiblər?

IV əsrdən etibarən öz dövlətçiliyini itirən ermənilər bütün dünyaya səpələnərək, əsasən Osmanlı imperiyasının tərkibində kompakt şəkildə yaşayıblar. Osmanlı imperiyasının təbəəsi olan, bu dövlətdə geniş səlahiyyətlərə, imtiyazlara malik olan və təhlükəsizliyi qorunan ermənilər və ilk növbədə onların etno-konfessional özünüdərkini formalaşdıran erməni-qriqoryan kilsəsi sonuncu rus-osmanlı müharibəsinin Osmanlı tərəfi üçün ağır nəticələrindən istifadə edərək, bu dövlətin təbəəsi olmaq istəmədiklərini bildirirlər. Eyni zamanda “Böyük Ermənistan” ideyasını irəli sürən erməni millətçiləri, bu ifrat ideyaya uyaraq ekstremist mövqeyə yuvarlanır və XIX əsrin 80-ci illərində “qan tökmədən azadlıq əldə edilmlr” şüarını əsas götürərək, özlərinin xülyəvi arzularını reallaşdırmaq məqsədi ilə bu illərdə yaradılmış siyasi təşkilatlar -”Hnşak”və “Daşnaksütun” partiyalarının rəhbərliyi, həmçinin Qərbi Avropa və ABŞ-da “Böyük Ermənistan” ideyasını təbliğ edən cəmiyyətlərin mənəvi müdafiəsi və maddi yardımı ilə Osmanlı imperiyasında geniş iğtişaşlara başlayaraq, terror aktları törədib, ancaq Şərqi Anadoluda “Böyük Ermənistan” dövlətini yaratmaq planlarını reallaşdıra bilməyiblər. Lakin özlərinin ifrat xülyalarından imtina etməyən, “Yer üzərində bir erməni qalsa da “Böyük Ermənistan” əldə edilməlidir” şüarını əsas tutan erməni separatçıları, çoxəsrlik arzularını Osmanlı dövlətinin hesabına reallaşdırmağın mümkünsüzlüyünü başa düşərək, XX əsrin əvvəllərindən etibarən ərazi iddialarını Azərbaycan torpaqları, onun köklü əhalisi - azərbaycanlıların hesabına həyata keçirməyi məqsəd olaraq qarşıya qoyurlar.

Qafqazda alloxton əhali olan, özünün antropoloji, bioloji-fizioloji durumuna görə bölgəyə, o cümlədən Azərbaycan torpaqlarına yad olan ermənilər nəyə görə nəzər-diqqəti Azərbaycan torpaqlarına yönəltmişdilər? Bu suala cavab vermək üçün biz tariximizin səhifələrinə nəzər salmağı məqsədəuyğun hesab edirik.

Türkmənçay müqaviləsi bağlandıqdan sonra Rusiya imperiyası işğal etdiyi Azərbaycan torpaqlarında özünün siyasi hakimiyyətini bərqərar etmək və işğal etdiyi müsəlman ölkəsində etno-sosial baza yaratmaq məqsədi ilə qeyri-köklü xristian etnosları ölkəyə köçürməyə başlayır. Köçürülən xristian etnoslar içərisində ermənilərə böyük ümidlər bəsləyən Rusiyanın hakim dairələri onları kütləvi şəkildə Azərbaycan torpaqlarında yerləşdirilməsini planlaşdırır və nəticədə 1828-1830-cu illər ərzində İran və Osmanlı dövlətlərindən 119,5 min erməni İrəvan, Nazçıvan,Ordubad, Qarabağ, Borçalı torpaqlarında yerləşdirilir.Tədqiqat obyektinin sonrakı tarixi mərhələlərində ermənilərin ölkəyə köçmələri davam edir. Azərbaycan torpaqlarında məqsədyönlü şəkildə müstəmləkə siyasəti aparan Rusiya imperiyası azərbaycan xalqının adət-ənənələrini, mentalitetini. milli maraqlarını nəzərə almır, azərbaycan xalqını iqtisadi baxımdan əzməyi əsas götürür və eyni zamanda ölkəyə köçürülən ermənilər üçün münbit şərait yaradırdı. Bütün bu amilləri nəzərə alan erməni separatçıları 1894-1896-cı illər hadisələrindən sonra xülyəvi arzularını reallaşdırmaq məqsədi ilə özlərinə yad və özgə torpaqların fərqinə varmırlar.Bu dövrdə Osmanlı imperiyasından Mərkəzi Qafqaza qaçan on minlərlə zinvor bölgədə millətçi hərəkatın əsas hərəkətverici qüvvəsi olur və erməni-qriqoryan kilsəsinin ideya rəhbərliyi və ”Daşnaksütun” partiyasının əməli fəaliyyəti nəticəsində 1905-1906-cı illərdə erməni-azərbaycanlı qarşıdurmasının birinci fazası baş verir. Erməni-azərbaycanlı qarşıdurması zamanı erməni terrorçular hakim strukturlar tərəfindən yetərincə təqib edilməmiş və əksinə tarixi sənədlərdə göstərildiyi kimi onlar “Qafqaz hakim dairələri tərəfindən xüsusi diqqətə layiq görülmüşdülər”. İmperiyanı xilas etmək naminə hakim dairələr çıxış yolu axtarır, erməni millətçilərini “sakitləşdirməyə” və eyni zamanda müdafiə etməyə çalışırdılar.Belə ki, 1905-ci ildə Gəncədə erməni yaraqlıları “Difai” partiyasının rəhbərliyi ilə qaçaq Alının qüvvələri tərəfindən darmadağın edildiyi zaman Gəncənin gen.-qubernatoru Bauer Ə.Rəfibəylidən hərbi əməliyyatların dayandırılmasını xahiş etmişdi.Bu fakt bir daha Rusiya imperiyasının bu qarşıdurmaya olan qərəzli, birtərəfli münasibətini nümayiş etdirir.

Bölgədə qarışıqlıq, hərc-mərcliyin baş alıb getməsində maraqlı olan erməni millətçiləri Rusiya imperiyasının sosial münasibətlərində ən zəif həlqə olan milli məsələnin gərginləşməsində müstəsna rol oynamışdı. X1X əsrin sonlarında Osmanlı imperiyasında Rusiya diplomatik korpusunda məmur vəzifəsində çalışan V.F.Mayevski 1894-1896-cı illər hadisəsinin şahidi olan bir şəxs kimi erməni-azərbaycanlı qarşıdurmasını təhlil edərkən göstərmişdi ki, “Zaqafqaziyada anarxiyanın səbəbkarı “Daşnaksütun-dur””.”Daşnaksütun” partiyasının bölgədə apardığı dagıdıcı fəaliyyətini öyrənən,aprel çevrilişindən sonra Azərbaycan siyasi mühacirliyinin nümayəndəsi olan, Hüseyn Baykara da öz tədqiqatlarında yazırdı ki, daşnakların “əsas məqsədləri Qafqazda yaşayan bütün müsəlmanları qırdıqdan sonra onların torpaqlarını işğal etməkdir.”

Birinci Rusiya inqilabı illərində erməni millətçiləri Azərbaycan torpaqlarında məqsədlərinə nail olmasalar da öz qərəzli niyyətlərindən əl çəkmirlər.Və Birinci Dünya müharibəsi ərəfəsində Borçalı torpaqlarına iddialarla çıxış etsələr də onların bu niyyəti Qafqaz Canişinliyi səviyyəsində qəbul edilmlr.

Birinci Dünya müharibəsi illərində erməni separatçıları Osmanlı imperiyasında yeni qiyamlar törətməklə yanaşı Azərbaycan torpaqlarında özbaşınalıqdan çəkinmirlər.Belə ki,müharibənin əvvəllərindən etibarən azərbaycanlılara qarşı radikal mövqedən çıxış edən ermənilər, 1916-cı ilin ilin ilk aylarında Qafqaz cəbhəsində rus ordusunun müvəffəqiyyətli əməliyyatlarından ruhlanaraq, qisasçılıq əhvali-ruhiyyəni nümayiş etdirirlər.Və Qafqaz cəbhəsinə göndərilən erməni əsgərləri Yevlax, Lək,Ucar və Kürdəmir stansiyalarında azərbaycanlılara qarşı daha şox zorakılıqlar törədirlər.Bu illərdə ABŞ və bir-çox Avropa dövlətlərində şəbəkə sistemində qurulan erməni komitələri erməni separatçılarına külli miqdarda vəsait göndərirdilər. Belə ki, 1916-cı ilin əvvəllərində Fransada fəaliyyət göstərən “Fransa-Ermənistan” komitəsi Tiflisdə yerləşən “erməni xeyriyyə cəmiyyəti”pərdəsi altında fəaliyət göstərən quruma Qafqaz cəbhəsində döyüşən və Şərqi Anadoluda bəşəri cinayətlər törədən erməni yaraqlılarının silahlanması üçün 3.250 frank yardım göndərmişdi. Erməni separatçı hərəkatın ideoloji beyni olan erməni-grigorian kilsəsi baş verən sosial-siyasi posesləri mərkəzdən idarə edir və bunu nəzərə alan erməni koloniyaları erməni-qriqorian kilsəsinə yardım göndərirdilər. Araşdırdığımız mənbələr bu və bu qəbil dəlilləri qoruyub saxlaya bilmişdir. Məhz bu illərdə “Böyük Ermənistan” ideyasından əl çəkməyən və eyni zamanda kütləvi qırğınlardan çəkinməyən erməni millətçiləri Osmanlı imperiyasında etmədiyi vəhşilikləri Azərbaycan torpaqlarında törətmişlər. Birinci Dünya müharibəsi illərində dünyanın bir-çox ölkələrində fəaliyyət göstərən “qaçqınlara yardım”cəmiyyətləri tərəfindən əldə etdikləri külli miqdarda vəsait nəticəsində təpədən dırnağa qədər silahlanmış erməni quldur dəstələri Şimali Azərbaycanın bir-çox qəzalarında azərbaycan xalqına qarşı soyqırım siyasəti yeritmişlər.1917-ci ilin payızından etibarən ölkənin Bakı, Yelizavetpol və İrəvan quberniyalarında azərbaycan xalqına qarşı apardıqları soyqırım nəticəsində yüz minlərlə azərbaycanlı öldürülmüş, yüz minlərlə də qaçqın düşmüşdü.Təkcə Quba qəzasında daşnak Hamazaspın quldur dəstəsinin törətdiyi vəhşiliklər nəticəsində prof.A.İsgəndərovun göstərdiyi kimi 162 kənd dağıdılmış, bunlardan 35 kənd yer üzündən silinmişdi.”Bütün müsəlmanlara ölüm” şüarını irəli sürən Andronikin və Dronun yaraqlılarının azərbaycanlılara qarşı apardığı soyqırım nəticəsində tarixçi N.Mustafanın apardığı araşdırmalara görə İrəvan quberniyasının azərbaycanlı əhalisinin 60% məhv edilmişdi. Nəzərə alsaq ki, 1916-cı ilin göstəricilərinə görə bu quberniyada 373.582 azərbaycanlı qeydə alınmışdı, deməli faciəvi olaylar zamanı 200 mindən çox azərbaycanlı təkcə İrəvan quberniyasında erməni vəhşiliyi nəticəsində qətlə yetirilmişdi.

Yuxarıda göstərilən faktlara əsaslanaraq, bildirmək lazımdır ki, erməni millətçiləri “Böyük Ermənistan” ideyasını əsas götürərək,bu ideyaya ilham verən erməni millətçi təşkilatların, ilk növbədə “Daşnaksütun” partiyasının və erməni-qriqorian kilsəsinin rəhbərliyi, həmçinin iri dövlətlərin “qayğısı” ilə Azərbaycan torpaqlarında alloxton əhali olmasına baxmayaraq, ərazi iddiası ilə çıxış etmiş,”dənizdən dənizə” şüarını məqsəd olaraq götürərək, azərbaycan xalqına qarşı etnik “təmizləmə” - soyqırım siyasəti aparmışlar. Tədqiqat obyektini araşdırarkən,əldə edilən faktiki materillar və tarixi həqiqətlər belə bir reallığı göstərir ki, erməni millətçiləri, türk-müsəlman dünyasına qarşı əsrlərlə genlərində daşıdığı kin və nifrəti, zamanın yetişdirdiyi bir məqamda özünəməxsus bir “ustalıqla” nümayiş etdirmiş,”məzlum xalq” maskasını atmadan bəşəri cinayətlər törətmişlər.Və xülasə olaraq geniş oxucu kütləsinin nəzər-diqqətinə belə bir həqiqəti çatdırmaq istərdik ki, erməni mlilətçilərinin Azərbaycanda və ümumən bölgədə törətdikləri vəhşiliklər erməni məkrinin xislətindən doğmuşdur. Tarixi həqiqətlər buna şahidlik edir.

Həcər VERDİYEVA

Paritet.- 2010.- 10-11 iyun.- S. 11;15.