Qazpaylayıcı stansiya və məntəqələr modernləşdirilir

Teymur Cəfərov: “İnformasiya texnologiyaları, kompüter və aktiv telemetriya sistemləri ilə təchiz ediləcək dispetçer mərkəzinin yaradılması üçün məqsədyönlü işlərə başlanıb”

Regionun lider ölkəsi kimi, Azərbaycan artıq təkcə özünün deyil, bütövlükdə bölgənin Avropaya, eləcə də onun enerji təhlükəsizliyi sisteminə qoşulmasına çalışır. Vaxtilə Rusiya və İrandan qaz idxal edən Azərbaycan artıq son illərdə qaz ixrac edən ölkəyə çevrilib. Bununla yanaşı ölkə daxilində də qazlaşma prosesi sürətlə gedir. Prezident İlham Əliyev tərəfindən təsdiq olunmuş Regionların sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı (2004-2008-ci illər) çərçivəsində 13 illik fasilədən sonra Naxçıvan Muxtar Respublikası qazla təmin edilib. Tarixdə ilk dəfə Yardımlı, Lerik, Füzuli rayonu Horadiz şəhərinə qaz çəkilib, Ağcabədi, Beyləqan rayonları, Ağdam rayonunun Quzanlı qəsəbəsi və s. rayonlara təbii qaz verilib. Bu gün də regionların qazla təminatı dövlətin diqqətindədir. Dövlət başçısı bu haqda danışarkən deyib ki, Azərbaycanda qazlaşdırılma prosesi daha da sürətlə getməlidir: “Bu gün Azərbaycanda qazlaşdırılma demək olar ki, 85 faizdir. Ancaq bu 85 faiz o demək deyil ki, hər bir yaşayış məntəqəsində əhalinin 85 faizi qazla təmin edilir. Bu 85 faizin böyük əksəriyyəti Bakı, Sumqayıt və böyük şəhərlər hesabına formalaşır. Biz elə etməliyik ki, bütün rayonlarda, əlbəttə ki, indi bütün rayon mərkəzlərinə qazın verilməsi təmin edilir, rayon mərkəzlərinə yaxın olan kəndlərə də qaz xətləri çəkilməlidir. Biz çalışmalıyıq ki, Azərbaycanda qazlaşdırılmanı ən azı 90 faizə qaldıraq”. Hazırda bu istiqamətdə işlər Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin “Azəriqaz” İstehsalat Biliyi tərəfindən aparılır. “Azəriqaz” İB-nin yeni qazlaşma və inkişaf şöbəsinin rəis müavini Teymur Cəfərovla əlaqə saxlayıb planda olan işlər haqda məlumat öyrəndik.

-Azərbaycan iqtisadiyyatında yanacaq-enerji sektoru mühüm yer tutur, əhalinin sosial vəziyyətinin və məişət şəraitinin yaxşılaşdırılmasına təsir göstərir. Bu baxımdan əhalinin enerji daşıyıcıları ilə, o cümlədən təbii qazla təchizatı daim diqqət mərkəzindədir. Bu sahədə atılan hər bir addım Azərbaycanın müstəqilliyini daha da möhkəmləndirir, iqtisadiyyatın sağlamlaşmasına, islahatların sürətləndirilməsinə, daxili siyasi-iqtisadi sabitlyin daha da möhkəmləndirilməsinə xidmət edir.

Prezident İlham Əliyevin 14 fevral 2005-ci il tarixli 635 saylı fərmanı ilə təsdiq olunmuş “Yanacaq-enerji kompleksinin inkişafı (2005-2015-ci illər) üzrə dövlət proqramı” ölkənin qaz təminatının yaxşılaşdırılması ilə yanaşı, qaz təsərrüfatının dinamik inkişafının təmin edilməsinə zəmin yaradıb. Sənədin icrası ilə bağlı qaz təsərrüfatının tam yenidənqurularaq müasir tələblərə cavab verən səviyyəyə çatdırılması üçün ARDNŞ-ə həvalə edilmiş tədbirlər proqramının həyata keçrilməsi məqsədilə, “Azəriqaz” tərəfindən ilk növbədə qaz təsərrüfatının əsas inkişaf strategiyasının prinsipləri müəyyənləşdirilib. Bunlar da ölkənin qaznəqletmə şəbəkəsi və onun tərkibinə daxil olan ayrı-ayrı seqmentlərin kompleks şəkildə fəaliyyət göstərməsi, şəbəkənin qaznəqletmə imkanlarının maksimum artırılması, müasir infrastrukturun yaradılması, qaz təsərrüfatının yenidənqurularaq beynəlxalq standartlara uyğun tam modernləşdirilməsi, vaxtı ilə qazlaşdırılmış yaşayış məntəqələrinin qaz təminatının bərpası, yeni qəsəbələrin qazlaşdırılmasından ibarətdir. Eyni zamanda bura bütün istehlakçıların, o cümlədən əhali abunəçilərinin qaz sayğacları ilə təmin edilməsi, istehlak olunan qazın dəyərinin yığım səviyyəsinin yaxşılaşdırılması, təbii qazın qəbulu və paylanması zamanı itki səviyyəsinin minimuma endirilməsi və normalara uyğun olmasının təmin edilməsi, qaznəqletmə sisteminin bütün mövcud istismar və texniki təhlükəsizlik qaydaları tələblərinə cavab verməsi, texniki xidmətin və istismarın Avropa standartları səviyyəsinə çatdırılması da aiddir.

- Bu dövlət proqramı çərçivəsində hansı işlər görülüb?

- Qaz təsərrüfatının əsas inkişaf strategiyasının prinsipləri əsasında “Azəriqaz” İB tərəfindən 2010-2015-ci illər ərzində həyata keçiriləcək tədbirlər proqramı hazırlanaraq onun icrasına başlanıb. Tədbirlər proqramına uyğun olaraq cari ildə Rusiya Federasiyasına ixrac edilən təbii qazın həcminin artması ilə bağlı 1220 mm diametrli “Mozdok-Qazıməmməd” magistral qaz kəmərində geniş miqyaslı təmir-bərpa işləri aparılıb. İrana təbii qazın ixrac imkanlarının artırılması üçün 1220/1020mm diametrli 211km uzunluğunda “Hacıqabul-Astara” magistral qaz kəmərinin təmir-bərpası işlərinə və bu proqramın tərkib hissəsi olaraq Astara Kompressor Stansiyasının qazvurma imkanlarının artırılması üçün yeni aqreqatların və kommunikasiyaların quraşdırılması layihəsinin həyata keçirilməsinə başlanılıb. Gürcüstan Respublikasına qazın ixracı imkanlarının artırılması və Hacıqabul-Qazax istiqamətində regionların davamlı qaz təminatı üçün yüksək təzyiqli qazın təhlükəsiz və etibarlı şəkildə nəqli məqsədilə cari ildə həmin istiqamətdə mövcud 1020/1220mm diametrli magistral qaz kəmərlərinin təmir-bərpası və yenidənqurulması işlərinə başlanacaq. Payız-qış mövsümündə respublikanıın enerji təminatında mühüm rol oynayan Qalmaz yeraltı qaz anbarına yüksək təzyiqli qazın vurulması və götürülməsi üçün 21 km uzunluğunda 720 mm diametrli magistral qaz kəmərinin cari ildə tikintisi tamamlanıb. Azəri-Çıraq-Günəşli və Şahdəniz yüksək təzyiqli qazının müxtəlif istiqamətlərdə və texnoloji rejimlərdə təhlükəsiz nəqli məqsədilə 47 km uzunluğunda 1020 mm diametrli “Səngəçal-Hacıqabul” magistral qaz kəmərinin tikintisi işləri aparılır.

- Regionlarda qazalşdırma prosesinin vəziyyəti necədir?

- Naxçıvan MR-nın enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məqsədilə Naxçıvan ərazisində qazın sıxılması və izotermik saxlanılması üçün qaz anbarının tikintisi üçün layihələndirmə mərhələsinə başlanıb. Bu qaz anbarı müasir texnologiyalara uyğun olaraq inşa ediləcək. Həmçinin Naxçıvanın qaz təchizatının etibarlığının təmin edilməsi üçün uzunmüddətli proqramda 180km uzunluğunda 530/323mm diametrli İqdır-Sədərək magistral qaz kəmərinin tikintisi imkanları araşdırılır. Ən prioritet məqsədlərdən biri olan regionların qaz təminatının yaxşılaşdırılması üçün vaxtilə qazlaşmış, lakin hazırda təbii qazla təmin olunmayan yaşayış məntəqələrinin qaz təminatının bərpası, qazlaşmayan yaşayış məntəqələrinin qazlaşdırılması istiqamətində mərhələ-mərhələ yeni kəmərlərin və paylayıcı qurğuların tikintisi, mövcud paylayıcı şəbəkəsinin bərpası işlərinə başlanılıb. Regionların qaz təchizatının yaxşılaşdırılması istiqamətində iri həcmli layihələrdən biri də Neftçala, Hacıqabul, Dəvəçi, İsmayıllı, Salyan, Siyəzən, Şirvan, Lənkəran, Masallı, Cəlilabad, Biləsuvar, Şəki, Ucar, Sabirabad və Saatlı rayon mərkəzlərinin, Abşeron rayonunun qaz təsərrüfatının yenidənqurulmasıdır. Bu istiqamətdə Hacıqabul və Dəvəçi şəhərlərində işlərə başlanaraq davam etdirilir. Respublikanın sərhəd bölgəsi olan Gədəbəy rayonunun I mərəhələdə Novosaratovka, Qaramurad, Ataxal kəndlərinin qazlaşdırılması məqsədilə 325mm diamerli magistral qaz kəmərinin və paylayıcı şəbəkənin quraşdırılması işləri davam etdirilir. “Azəriqaz” tərəfindən sərhəd bölgələrində yerləşən digər yaşayış məntəqələrinin qaz təminatına da xüsusi fikir verilir. Regionların qaz təminatında mühüm rol oynayan mövcud qaz-paylayıcı stansiyaların və onların texnoloji qurğularının bərpası işləri aparılır.

- Bəs paytaxtın qazla təchizatı ilə bağlı hansı işlər görülür?

- Bakı şəhərinin müxtəlif inzibati rayonlarında qaz sayğacları həyət evlərindən və mənzillərdən müvafiq olaraq çölə və pilləkən qəfəsinə çıxarılır.

Yenidənqurma və modernizasiya layihəsinin konsepsiyasının hazırlanması məqsədilə, “Azəriqaz” və Avropa tərəfdaşları artıq bu istiqamətdə birgə intensiv işlərə başlayıblar. Yenidənqurma konsepsiyası təsdiq olunduqdan sonra bilavasitə layihənin icrasına başlanacaq. Bu proqrama şəhərin qaz təsərrüfatının idarəetmə strukturunun və texniki xidmətin təkmilləşdirilməsi, bu strukturun Avropa təcrübəsinə uyğunlaşdırılması, mərhələlərlə şəbəkənin müasir dövrün tələblərinə uyğun tam yenidən qurularaq modernləşdirilməsi, yeni yaşayış massivlərinin qazlaşdırılması, qaz təchizatının etibarlığının və dayanıqlığının təmin olunması üçün dairəvi qaz təchizatının tətbiq olunması, fərdi qaztənzimləyicilərin quraşdırılması ilə istehlakçıların qaz təchizatını orta təzyiqli qaz kəmərləri vasitəsilə həyata keçirilməsi, qazpaylayıcı şəbəkələrin yenidənqurulması və genişləndirilməsi, yerüstü şəbəkələr əvəzinə polietilen borulardan ibarət yeraltı şəbəkələrin tikintisi, mərkəzləşdirilmiş çevik nəzarət və ölçü-qeydiyyat sisteminin tətbiqi, informasiya texnologiyalarının tətbiq edilməsi, qəza-dispetçer xidmətinin müasir tələblərə uyğun təkmilləşdirilərək modernləşdirilməsi, maddi-texniki bazanın gücləndirilməsi, əhali abonentlərində təbii qazın uçotunun yalnız “smart-kart” tipli qaz sayğacları ilə aparılması daxildir. Bu layihənin icrası tam başa çatdıqdan sonra gələcəkdə bu təcrübə əsasında “Azəriqaz” İB Respublikanın digər regionlarında həmin modernizasiya və yenidənqurma işlərini aparmağı da nəzərdə tutur.

- Respublikamızda qaz təsərrüfatının inkişafı üçün hansı müasir texnologiyalardan istifadə olunur?

- Ölkə ərazisində qaz şəbəkəsinin məsafədən idarəolunması, istismar təhlükəsizliyinin təmin olunması, texnoloji rejimlərə nəzarətin gücləndirilməsi, şəbəkədə vahid və çevik nəzarət sisteminin yaradılması məqsədi ilə, “Azəriqaz” -da müasir tələblərə cavab verən, informasiya texnologiyaları, kompüter və aktiv telemetriya sistemləri ilə təchiz ediləcək dispetçer mərkəzinin yaradılması üçün məqsədyönlü işlərə başlanılıb. Həmçinin “Azəriqaz” -ın mərkəzi idarəetmə aparatında və struktur təşkilatlarında müasir rabitə-informasiya texnologiyalarından istifadə edilməsi üçün də işlər aparılır.

Ölkəmizdə hasil olunan təbii qazın keyfiyyət göstəricilərinin beynəlxalq standartlara uyğun olması üçün bu göstəriciləri müəyyən edib onların standartlara uyğunluğuna nəzarət edilməsi məqsədi ilə müasir qaz-analizi avadanlıqları ilə təmin olacaq laboratoriya yaradılır. Qaz-paylayıcı stansiya və məntəqələr modernləşdirilir.

Əsas məqsədlərimizdən biri də, mərkəzləşdirilmiş vahid məlumat-kompüter və uçot sisteminin yaradılması, istehlak olunan qazın dəyərinin ödənilməsi zamanı əhali abonentləri üçün müasir informasiya-kommunikasiya texnologiyalarından istifadə etmək imkanlarının yaradılması, ilk növbədə Bakıda və ətraf qəsəbələrdə, sonrakı mərhələdə isə digər şəhər və rayon mərkəzlərində “Smart-kart” tipli qaz sayğaclarını quraşdırmaqla əvvəlcədən ödəniş sisteminə keçməkdən ibarətdəir.

Ötən və cari ildə qaz-nəqli şəbəkəsində aparılmış tikinti, yenidənqurma və təmir-bərpa işləri əhalinin və sənayenin qaz təchizatının əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırılmasına, qaz itkilərinin azalmasına zəmin yaradıb. Bütün bunlar son illərdə Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə keçirilən məqsədyönlü, uzaqgörən iqtisadi siyasətin bəhrəsidir. Ölkədə geniş miqyaslı iqtisadi və idarəetmə islahatlarının həyata keçirilməsi nəticəsində bütün sahələrdə göstəricilərin artması və daxili sabitlyinin daha da möhkəmlənməsi, respublikamızın bazar iqtisadiyatı istiqamətində inamla irəlilədiyini təsdiq edir.

F.Abıoğlu

Paritet.- 2010.- 13-15 mart.- S. 9.