“Qara bağ: Ermənistan və Azərbaycan sülh və savaş yollarında”

Uzun illərdir ki, Azərbaycanın-xalqımızın ağrılı yeri olan və hələ də həllini tapmamış Qarbağ məsələsi ilə bağlı yerli müəlliflər tərəfindən silsilə kitablar yazılıb, teatr tamaşaları səhnələşdirilib, rəsmlər və filmlər çəkilib. Eyni zamanda artıq bir neçə ildir ki, dünyanın diqqətində olan Qarabağ məsələsi ilə bağlı bir neçə kənar müəlliflər tərəfindən kitablar yazılıb. Belə ki, Amerikada tanınmış yazıçı, jurnalist Tomas de Vaalın Qarabağ münaqişələrinə həsr etdiyi “Qara bağ: Ermənistan və Azərbaycan sülh və savaş yollarında” kitabı bir müddət əvvəl işıq üzü görüb.

Nəzərinizə çatdıraq ki, ABŞ səfirliyinin maliyyə dəstəyi ilə Azərbaycan dilinə tərcümə olunub və çap edilmiş kitabda Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin kökləri, son müharibə zamanı Qarabağda və ümumilikdə regionlarda baş verən olaylar, aparılan danışıqlar və vasitəçilik prosesi kənar müşahidəçi prizmasından araşdırılır.

Bu kitabın bir özəlliyi var ki, xalqımızın ən ağrılı yeri olan Qarabağ hadisələri kənar, yəni başqa bir ölkənin tədqiqadçısı tərəfindən yazılıb.

Sözügedən kitabın Azərbaycan dilinə tərcüməsi zamanı müəllifin məxsusi olaraq kitabın girişində yazdığı” Azərbaycan nəşri üçün bir neçə söz”- adlı məqaləsində T. de Vaal bunları qeyd edib: ”Dağlıq Qarbağ münaqişəsi mövzusunda yazmağa cəsarət edən hər bir müəllif əlbəttə ki, tənqid obyektinə çevrilir. Bu kitab həmçinin ermənilər və azərbaycanlılar tərəfindən tənqid atəşinə tutulur. Bu, təbiidir. Qarbağ məsələsi hər iki ölkənin ən yeni tarixinin təməlində durur və hər iki millət gələcəyə irəlilədikcə, onların boyunlarından asılmış daşa bənzəyir”. Vaalın müəllifi olduğu məqalədə bir diqqətçəkən məqam var:”Münaqişəni tədqiq edərkən mən ilk əvvəl bu hekayələri- əfsanələri-öyrənməyə, sonra isə həqiqəti araşdırmağa qərar verdim. Xüsusən, 1988-ci ildə münaqişənin necə yarandığını anlamağa çalışdım. Mən bu kitabı yazarkən, Azərbaycanda bir neçə həftə keçirdikdən sonra, Azərbaycanın mövqeyi, yəni azərbaycanlıların bu münaqişənin qurbanı olduqları, ermənilərin isə Azərbaycanın böyük hissəsini işğal etdikləri mənə yaxın və inandırıcı görünürdü. Sonra atəşkəs xəttinin o biri tərəfinə Moskvadan və Gürcüstandan keçib getdikdə, tədricən münaqişəyə ermənilərin gözləri ilə baxmağa başlayır, onların dəlillərini eşitməyə alışırdım ki, ermənilərin öz kimliyi və hüquqları uğrunda vuruşmaqdan başqa çıxış yolları olmayıb”,

O, bilidirb ki, Azərbaycan və Ermənistan arasında uzun illərdi davam edən münaqişə və müharibə ilə bağlı materialları tədqiq etdikdən sonra yazdığına görə, sual verib ki, onun hansı tərəfə daha çox ürəyi yanır? Və gəldiyi nəticə belə olub:” Mənin səmimi cavabım belədir: hər iki tərəfdə hörmət etdiyim və rəğbət bəslədiyim insanlar var, lakin ümumi vəziyyət ürək açan deyil və həyəcan doğurur”.

Məqalədə o da qeyd olunub ki, kitabın özülündə duran tədqiqat təqribən 120 birbaşa müsahibənin əsasında işlənib.Qarabağın azərbaycanlıların yaralı yeri olduğundan müəllifi olduğu kitabın Azərbaycan oxucuları tərəfindən maraqla qarşılanacağını T.d. Vaal qeyd edib:” Siz siyasi məqsədlər naminə buradakı məlumatlara seçimli şəkildə istinad etmədən çəkinməyə çağırıram. Bu kitab yalnız vahid və tam şəkildə səhih sayıla bilər”

Amma qeyd edək ki, müəllif kitabı yazarkən bir sıra ciddi təhriflərə yol verib. Məsələn, kitabın 15-ci səhifəsində T.D.Vaal Xankəndini qədim erməni şəhəri adlandırır. Həmin səhifədə bunlar qeyd edilib:”Dağlıq Qarabağa aparan yollar Azərbaycandan sonra sakit görünürdü. Həmin axşam biz yerli paytaxta-Stepanakertə yetişdik. Bu kiçik və kifayət qədər müasir, xoşagəlimli və eyni zamanda sıravi, gül və meyvə bağlarına bürünmüş bir şəhər idi. Müharibə zamanı şəhər artilleriya atəşi və bombardımandan çox ziyan çəkib, ancaq indi tamamilə bərpa edilib. Ağdamın xeyli hissəsi, onun daşları, pəncərə çərçivələri bu şəhərin yenidən tikilməsinə sərf edilib.” -bu yazıdan görünür ki, o belə bir qənatə ermənilər onu öz yalanlarına inadırdıqdan sonra gəlib. Ümumilikdə isə T.Vaalın kitabında bu kimi, xeyli sayda səhv fikirlər yer alıb.

Bu gün hazırda Ermənistanda rəhbər orqanda olan şəxslərin əksəriyyəti xalqımıza qarşı törətdiyi dəhşətli faciələri ehtiraf ediblər. Hətta Ermənistanın indiki prezidenti Serj Sərkisiyan Vaala müsahibələrində deyib ki, son ana qədər azərbaycanlılar fikirləşirdilər ki, onlar qadınlara, uşaqlara əl qaldırmayacaqlar. O bildirib ki, o streotipi sındıraraq azərbaycanlıların gözlərini qorxutmaq üçün onlar heç kimə aman verməyiblər. İndi Ermənistan dövlətinin başında duran şəxsin belə müdhiş etirafının kitabda yer alması bizə əsas verir ki, erməniləri soyqırım ittihamı ilə beynəlxalq məhkəməyə verək. Artıq tükiyə və Azərbaycanda bəzi QHT-lər bu istiqamətdə müəyyən addımlar atırlar.

T.d.Vaal və digər əcnəbi jurnalistlər Qarbağ məsələsindən yazanda ermənilərin bu cür etiraflarına diqqət yetirsinlər və bu zaman kimi haqlı və haqsız olduğunu aydın görmək olar.

Xatırladaq ki, “Soyqırım: erməni terrorizmi” adlı kitabda T. d. Vaalın yazdığı” Qara bağ”(Ermənistan və Azərbaycan sülh və savaş yollarında) kitabındakı təhriflərə dair Dövlət Neft Şirkətinin müəssisələrindən birində işləyən, dövri mətbuatda bədii, publisistik yazılarla çıxış edən və üç kitab müəllifi olan yazıçı R.Abbaslının məqaləsi yer alıb. “Tomas de Vaalın “Qarabağ” kitabındakı təhriflərə dair” adlı məqaləsində yazıçı tariximizi təhrif eyləyib, Azərbaycan torpaqlarının ermənilər tərəfindən işğal olunmasına haqq qazandıran ermənipərəst ingilis jurnalistinə cavab verib. R. Abbaslı məqaləsində amerikalı jurnalistin əsərində yer almış təhriflərə toxunub- Tomas hesab edir ki:” Qarabağla bağlı müharibələr hər şeydən əvvəl qavrayış, dərketmə problemdir” müəllif sonra yazır:”Azərbaycan əhalisinin əksəriyyəti əmindir ki, onların ərazisinin 20 faizi işğal olunub. Bu, bir mifdir və onun düzgün olmadığını sübut etmək bir o qədər də çətin deyil”- Ramiz müəllim məqaləsində qeyd edib ki, T.d. Vaal demək istəyir ki, Azərbaycan əhalisinin əksəriyyəti real həyatda baş verən hadisələri düzgün qiymətləndirə bilmir, əslində, heç bir işğal faktı yoxdur, ermənilər ancaq öz torpaqlarını tutublar. Əcnəbi jurnalistin bu və digər bir çox təhriflərini R.Abbaslı müəllifi olduğu məqalədə qeyd edib və cavablandırıb.

Məlumat üçün bildirək ki,Tomas de Vaal Qafqaz, Rusiya və Qar Dəniz bölgəsi üzrə ixtisaslaşan yazıçı və jurnalistdir. Oksford Universitetində rus və müasir yunan dilləri üzrə təhsil aldıqdan sonra Bi-Bi-Si radiosunun Ümumdünya Xidmətində çalışmağa başlayıb. Moskvada “Moscow Times”, “Times of London” və “The Econimist” qəzetlərində işləyib, Karotta Gall ilə birgə Çeçenistan: kiçik və uğurlu müharibə”(1997) kitabını yazıb: “Qara bağ” kitabı ilk dəfə 2003-cu ildə ingilis dilində nəşr edilib, hazırda isə rus, erməni və Azərbaycan dillərinə tərcümə edilib. Vaal son altı il ərzində Müharibə və Sülhün İşıqlandırılması İnstitutu ilə əməkdaşlıq edib. Hazırda bir sıra beynəlxalq kütləvi informasiya vasitələri, habelə Bi-Si-Bi radiousu üçün reportajlar hazırlamağa davam edir.

Günay ƏSƏDOVA

Paritet.- 2010.- 6-7 may.- S. 7.