“Əlil ola-ola döyüşə getdiyimə görə fəxr edirəm”

Ruxsarə Cumayeva: “Fikirləşirdim ki, yaralı əsgərlərimizin qolu və ayaqlarının kəsilməyib yerində müalicə olunması üçün nə etmək olar?”

Dekabrın 3-ü “Beynəlxalq əlilliyi olan insanlar günü”dür. 1992-ci il oktyabrın 14-də BMT Baş Məclisi tərəfindən bu günün qeyd olunması haqqında bəyannamə qəbul edilib. Bu günün məqsədi cəmiyyəti əlillik probleminin həllinə cəlb etmək, əlilliyi olan bütün insanların hüquqlarını qorumaqdır. Azərbaycan 2008-ci ildə BMT-nin “Əlilliyi olan insanların hüquqları” adlı konvensiyaya qoşulub. Əlilliyi olan insanlar günü bütün dünyada olduğu kimi Azərbaycanda da qeyd olunur və bu gün ölkəmizdə 480 000 əlil insan var. Ümumi olaraqsa, dünya əhalisinin 10 faizi və ya 650 milyona yaxın insan əlil halda yaşayır... Qarabağ veteranı Ruxsarə Cumayeva da onlardan biridir, amma elə dünyəvi olaraq onun özəlliyi var. Çünki həmişə eşitmişik, deyirlər ki, müharibə əlili. Amma əlilin, xüsusən qadının əlil kimi müharibəyə getməsi görünməyən və eşidilməyən hadisədir. Dünya əlilləri arasında Ruxsarə xanımın fərqliliyi də bundadır. Dediyinə görə, o, ilk dəfə əlil kimi döyüşlərdə iştirak edən qadındır. Onun sözlərinə görə, əlillərlə bağlı bir neçə təşkilat araşdırma aparıb və dünyada belə bir addımı atan başqa bir xanım tapılmayıb. Qeyd edək ki, Ruxsarə xanım Zaqatala rayonunda dünyaya göz açıb. Uşaq ikən omba çıxığından II dərəcəli əlil olub. Bakı 2 saylı Tibb Texnikumunda təhsil alıb. Daha sonra Bakı Dövlət Universitetini bitirib.

-Günlərin bir günü efirdə yaxın dostlarımdan biri əlini çiynimə qoyub dedi ki, əlil ola-ola döyüşə gedən xanmlarımızın birincisi və axırıncısı Ruxsarə xanımdır. İkinci Dünya Müharibəsində gedən döyüşlərdə də əlillər tam yararsız olublar. Ümumiyyətlə, müharibənin hansı vəziyyəti olursa olsun, əlillər heç vaxt döyüşə gedə bilməzlər. Bu, tibbi və hərbi qaydalara tam ziddir. Amma mən bu qaydanı pozaraq bir azərbaycanlı qız kimi əlil ola-ola döyüşə getdiyimə görə, bu gün fəxr edirəm. Qanla verilən torpaq heç vaxt su ilə alına bilməz. Qanla verilən torpaq qanla da alınmalıdır. Əgər bu gün Ali Baş Komandan torpaqlarımızın işğaldan azad olunmasına görə müharibə əmri verərsə, bircəcik qızımla mən döyüşə getməyə həmişə hazırıq. Amma bu gün ən ağır vəziyyətimdir. Oynaqlarım artıq çox pis vəziyyətdədir. Təsəvvür edin ki, “Fərrux dağı” kimi bir əməliyyata qalxanda çiynimdə 40 kiloqram yük var idi. Amma bu gün bir kiloqram yükü daşıya bilmirəm. Sümüklərimdə yeyilmə çox sürətlə gedir. Bilmirəm müharibənin, yoxsa cavanlığımın ağrılarıdır. Amma əlil olsam da, ikicə əsgəri döyüş bölgəsindən kənara çıxardaramsa, mən bununla qürur duyaram.

- Əlil olmağınıza baxmayaraq Sizi müharibəyə getməyə nə vadar etdi?

- Mən “Meydan hərəkat”ı, 20 Yanvar faciəsini görmüşəm. 20 Yanvar hadisəsindən sonra mən hospitalda tibb bacısı kimi könüllü işləyirdim. Amma 1991-ci ilin sonlarında, günlərin bir günü Şuşadan yaralılar gəlməyə başladı. O yaralıların içərisində olan Elçin adlı yeniyetmə bir oğlanın qolunun kəsilməsi əməliyyatı gedirdi. Mən də o oğlanın qolunun kəsilməsi əməliyyatında tibb bacısı kimi köməklik göstərirdim. O oğlanın qolu bir anlığa tavana dəyib yerə düşdü. Bu hadisəni görəndən sonra elə bil ki, mənim ürəyimdən bir parça ət qopdu. Onda hiss etdim ki, mən artıq döyüşə yararlıyam. Elçinin ayılanda “hanı mənim qolum” sözlərini deməsi məni o qədər sarsıtdı ki, bundan sonra döyüş bölgəsinə getməyi özümə borc bildim. Hətta hospitalın mərhum rəisi Vaqif İbrahimova müraciət edəndə, o dedi ki, mən burada lazımam. Lakin mən çox israr etdim ki, getməliyəm və getdim də.

- İlk dəfə hansı rayonda gedən döyüşlərdə iştirak edibsiniz?

- Mənim ilk yolum oldu Daşaltı. “Daşaltı əməliyyatı”nda mən Nəbilərdə iştirak etmişəm. Yaralıların yarasını sarımışam, şəhid olanları çıxarmışıq. Qayıdıb gəlmişəm Bakı hospitalına. Burada da bir müddət işləyəndən sonra gördüm ki, yox, əsgərlərimzin qolları və ayaqları gələn kimi amputasiya olunur. Özlüyümdə dəfələrlə fikirləşirdim ki, necə etmək olar bu uşaqların qolu və ayaqları kəsilməsin, yerində müalicə olunsun. Yəni hospitala çatana qədər toxumalar ölüb məhv olmasın. O minvalla mən 1992-ci ilin aprelində yenidən qayıtdım Ağdama. Mən birbaşa ilk çağırışçılar taborunda başladım fəaliyyət göstərməyə. Sonradan məni verdilər 5-ci tabor, ikinci bölüyə. Bu, rəhmətlik Şirin Mirzəyevin yaratdığı ilk tabor idi. Orada tibb bacısı kimi çalışırdım. Bütün gedən döyüşlərdə necə lazımdırsa, birbaşa ilk tibbi yardımı göstərib, iynəsini vurub yola salmışam. Taborda olmayan dava-dərman məndə var idi. Çünki artıq o qədər özümü doğrultmuşdum ki, inanıb o dərmanları mənə vermişdilər.

- Bəs, Ağdamdan başqa hansı rayonlardakı döyüşlərdə olubsunuz?

- Əfqanıstandan gələn döyüşçü oğullarımız var idi. Mamed müəllim Murova hücum etməkdən ötrü döyüşçüləri yığırdı. Həmin ərəfədə mənim döyüş yoldaşlarımdan bir neçəsi yaralanıb qayıtmışdılar. Onlar özləri mənimlə təsadüfən görüşərkən dedilər ki, bir tibb bacısına ehtiyacları var. Dedim ki, özüm gedə bilərəm. Amma sənədlərim hamısı qalmışdı Ağdamda. Beləcə, 1994-cü ilin fevralında Rauf Rəcəbovun briqadası ilə biz Murova qalxdıq. Fevralın 9-dan 19-a qədər bizim “Murov əməliyyatı” olub. Ümumi olaraq Ağdam, Ağdərə və Kəlbəcərin ən ağır döyüşlərində iştirak etmişəm.

- Sizin əlil kimi müharibədə belə ön cəbhədə olmağınıza necə icazə verilirdi?

- Buna görə mənim Ağdamda mübahisələrim olurdu. Mən deyirdim ki, ön cəbhədə olmalıyam. Orada isə deyirdilər ki, kazarmada qalmalıyam. Onun üstündə dəfələrlə bizim mübahisəmiz düşmüşdü. Deyirdim ki, ilk yardımı göstərə bilirəmsə, niyə görə kazarmada qalmalıyam? Cəsur oğullarımızın yanında ona görə qalmaq istəyirdim ki, yaralı ikən onlar qan itirib ölməsinlər.

Orada elə faciələrlə rastlaşırdıq ki, bundan sonra gəlib kazarmada rahat qalmaq olmurdu. 1992-ci ildə mən Ağdamda olanda erməni əsirliyində olan qızlarımız rabitə vasitəsilə bizə yalvarırdılar. Deyirdilər ki, “Qrad”ı elə ataq ki, tikələri də qalmasın, yoxsa vaxt gələcək ermənilərdən törəyəcək uşaqları azərbaycanlılara güllə atacaqlar. Onların başına gətirilən zülmləri ermənilər rabitə ilə bizə çatdırırdılar. Biz o səsləri eşidirdik. Onların qışqırtıları, bağırtıları mənim hələ də qulağımdan getmir. Ermənilər tələb edirdilər ki, Azərbaycan qızları onlardan övlad dünyaya gətirsinlər. Faciəyə baxın ki, həmin qızlarımızın dünyaya gətirdikləri uşaqların indi bu dəqiqə Ermənistanda 19 yaşları var və həmin uşaqlar hazırlaşır ki, Azərbaycana hücum etsinlər. Halbuki, Azərbaycan qızı erməni əsirliyində qalmasaydı, bu böyük faciəyə gəlib çıxmazdıq.

- Müharibədə xilas etdiyiniz yaralılardan indi Sizi axtaranı varmı?

- Aradan 17 il keçməsinə baxmayaraq, döyüşdən çıxartdığım yaralılar son illər məni daha çox axtarıb tapırlar. O cümlədən Mehmanə döyüşlərinin birində 86 yaralı sarıyıb yola salmışdım. Onlardan bir neçə nəfəri axtarıb tapdılar məni. Onlar ilk tibbi yardımı göstərən adamı bu gün axtarıb tapırlarsa, demək yaşamağa dəyər. Çünki onlar bilir ki, qanın iyi nədir. Hazırda komandirimlə, digər döyüş yoldaşlarımla əlaqə saxlayırıq. Keçirdiyim günlərə peşman deyiləm. Çünki Allahın yazdığı hər yaxşı və pis günə qurban olum. Mən heç vaxt fikirləşməmişəm ki, Qarabağ əlili olum. Mən Qarabağ veteranıyam. Düzdü, müharibədə də qəlpə yarası almışam, amma mən döyüşə gedəndə əlil idim. Məndən sonra kimlərsə əlil olacaq idisə, mənə qədər bilə bilməzdilər əlillik nə olan şeydir.

Fuad HÜSEYNZADƏ

Paritet.-2011.-3-5 dekabr.- S.12.