Qarabağda baş verə biləcək müharibənin perspektivləri

“Voyenno promışlennıy Kuryer”: ”Toqquşmalardan qaçmağın yeganə yolu İrəvanın güzəştə getməsidir”

Azərbaycan-Ermənistan arasında müharibə ehtimalının artması, müxtəlif rəylərin yaranmasına səbəb olub. Tərəflərin üstün cəhətləri, insan resursları, qalib gəlmə ehtimalları yalnız münaqişə tərəflərinin deyil, həm də dünya mətbuatında müzakirə olunan məsələlərdəndir. Rusiyanın “Voyenno promışlennıy Kuryer” qəzeti Ermənistan-Azərbaycan arasında baş verə biləcək müharibənin prespektivlərinə toxunub. Yazının məğzindən belə çıxıb ki, iki ölkə arasındakı toqquşma labüddür. Xüsusən Astana sammitindən sonra bu daha real görünürdü. Hər kəs 2011-ci ilin ilk günlərindən hərbi əməliyyatların başlayacağını gözləyirdi. Amma bu proqnoz özünü doğrultmadı.

Doğrudur, 1994-cü ildən bu tərəfə qarşılıqlı ittihamlar səsləndirilib. Amma vəziyyət heç vaxt indiki kimi təhlükəli olmayıb. Narahatlıq doğuran məqam odur ki, tərəflər, “danışıqların davam etdirilməsinə razıyıq” deyirlər. Amma öz ölkələrinə qayıdan kimi tamam başqa istiqamətdə bəyanatlar verirlər. Mütəmadi olaraq dövlət başçılarının cəbhə xəttinə səfərlər etməsi, müasir silah-sursatın ön cəbhəyə daşınması artıq adi hala çevrilib. Əslində danışıqlar son aylarda formal xarakter daşımağa başlayıb. Tərəflər bir neçə sənəd imzalayır, hansısa məqamlara aydınlıq gətirdiklərini bəyan edir, sonrakı qarşılaşmada bundan tamamilə imtina edirlər. Aydın məsələdir ki, sülh arzusunda olan dövlətlər bu kimi addımlar atmazlar.

Müəllifin fikrincə, Ermənistan diasporuna, Azərbaycan təbii sərvətlərinə bel bağlayır. Bundan kənarda onlar nəyisə dinləmək arzusunda deyillər. Bəs bütün bunların sonu hara gedir? Doğrudanmı yaxın zamanlarda regionda müharibə yenidən alovlanacaq? Cavab tapmaq üçün ölkələrin real vəziyyətini, onların müharibəyə nə dərəcədə hazır olduqlarına diqqət yetirmək lazımdır.

Ermənistan...

İrəvan mütəmadi olaraq müharibədən qorxmadığını bəyan edir. Və əslində hakimiyyətdə olan qüvvələrin əlində bu əla silahdır. Yəni rəsmi İrəvan qarşı tərəfə güzəştə getmirsə, xalq istər-istəməz ona rəğbət göstərəcək. Amma bu bəyanat müharibə başlayana qədər keçərli olacaq. Ermənistanın yerləşdiyi mövqeyi nəzərə alsaq buranı daha əlverişli hesab etmək olar. Amma qonşularla münasibətdə İrəvan olduqca ağır durumdadır. Ən böyük sərhədlər Azərbaycan və Türkiyəylədir. Bunlar da uzun müddətdir ki, bağlı qalıb. Nəticə olaraq Ermənistan Gürcüstan və İrandan asılı duruma düşüb. Və hazırda Tiflislə də bəzi anlaşılmaz məqamlar meydana çıxıb. Rusiyadan gələn qaz kəmərinin Azərbaycana satılma ehtimalı, sərhədlərin bağlanması kimi bir şey olacaq. Bu zaman Bakı istənilən vaxt, təmir və s. məsələləri bəhanə edib İrəvanı çıxılmaz vəziyyətə salacaq. Nəticədə bütün Ermənistan iqtisadi cəhətdən çökə bilər. Demək Gürcüstan İrəvan üçün o qədər də etibarlı qonşu deyil. O, daha çox Azərbaycana meyl edəcək. Bu zaman bütün ümidlər İrana qalır. Tehranın Bakı ilə müqayisədə İrəvana meyl etməsi açıq-aydın görünür. Amma hazırda İran istəsə belə Ermənistana heç bir yardım edə bilməz. Onun özünün yardıma ehtiyacı var.

Bunu şübhəsiz Ermənistanda anlayırlar. Arada olan düşmənçiliyə baxmayaq Türkiyə ilə sərhədlərin açılması İrəvana hava-su kimi lazımdır. Onlar hətta Bakı ilə münasibətləri qaydaya salmaq üçün bəzi cəhdlər göstərdilər. Amma Azərbaycanın Qarabağ münaqişəsi həll olmadan hər hansı əlaqə qurmaqda maraqlı olmadığı məlum oldu. Əslində, Ankaranı fikrindən daşındıran da Bakı oldu. Qeyd edilir ki, əsas günah məhz İrəvanın özündə olub. Müstəqillik əldə edən gündən ölkədə anti-türk siyasətinə start verildi. Ankaradan təzminat, torpaq, üzrxahlıq tələb olundu. Bu şübhəsiz nəticəsiz qala bilməzdi.

Bununla belə Türkiyə bəzi addımlar atmağa hazır idi. Bu dəfə ABŞ-dakı erməni diasporu İrəvanı çətin duruma saldı. “Soyqırım” məsələsini gündəmə gətirməklə Türkiyənin olan qalan səbrini də daşırdılar. Və sonda özləri də heç nəyə nail ola bilmədilər. Çünki Vaşinqton üçün NATO üzvü olan Türkiyə daha çox mühüm ölkədir. Hazırda Ankara münasibətlərin normallaşması üçün Qarabağda Ermənistanın güzəştlərə getməsinin vacibliyini önə çəkir. Əslində bu müharibədən qaçmaq üçün əla şansdır. Güzəştlərlə həm Türkiyə, həm də Azərbaycanla əlaqələri qaydasına salmaq olar. Misal üçün, Ermənistan Dağlıq Qarabağdan əlavə 7 Azərbaycan rayonunu da nəzarətə götürüb. Bunun hazırda İrəvan üçün heç bir xeyri yoxdur. Əvvəla onun özü də buranın ona məxsus olmadığını qəbul edir. İkincisi, oradan hər hansı gəlir götürə bilmir. O zaman niyə bunu geri qaytarmaqla müharibədən qaçılmasın?

Azərbaycan...

Hazırda Bakı daha şanslı görünür. Neft-qaz ehtiyatlarından gələn gəlirlər hesabına hərbi büdcəsini fantastik həddə çatdırıb. Bundan başqa beynəlxalq layihələrdə iştirak etməklə nüfuzunu dünyada xeyli gücləndirib. Amma bu qələbə çalmaq üçün kifayət deyil. Müharibə başlayacağı halda erməni qüvvələri Qarabağın müdafiəsindən daha çox enerji xətlərini sıradan çıxarmağa çalışacaq. Bu isə Bakının enerji siyasətinə öldürücü zərbə vura bilər. Eyni zamanda ortada Rusiya amili var. Moskvanın İrəvana hər hansı dəstək verəcəyi indidən məlumdur.

Odur ki, beynəlxalq qurumlar maksimum səviyyədə müharibənin qarşısını almağa çalışırlar. Və İrəvana daha çox təzyiqlər olunmağa başlayıb. Nəticənin necə olacağı isə hələ də məlum deyil.

M.NİYAZİOĞLU

Paritet.- 2011.-22-23 fevral.- S.7.