Xocalı faciəsi

Bəşər tarixinə öz vəhşiliyinə, qəddarlığına, amansızlığına görə ən qanlı kütləvi terror hadisəsi kimi düşmüş Xocalı soyqırımının törədilməsindən nə az nə çox düz 19 il keçir. Bəli, düz 19 il... Bildiyimiz kimi, bu 1992-ci ildə fevral ayının 25-dən 26-na keçən gecə Ermənistan Silahlı Qüvvələri və Rusiyanın 366-cı motoratıcı alayının iştirakı ilə Xocalı şəhərinin dinc sakinlərinə qarşı baş vermiş qanlı bir soyqırımdır. Bu faciə Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zamanı baş vermiş qanlı və dəhşətli faciələrdən biridi desək yanılmarıq.

Gözəl strateji yerdə olan Xocalı şəhəri erməniləri özünə cəlb etmişdir. Xocalı Qarabağ dağının silsiləsində və Ağdam-Şuşa, Əskəran-Xankəndi yollarının üstündə yerləşir. Və qeyd etmək lazımdır ki, Qarabağda yeganə aeroport da Xocalıda yerləşir. Xocalı 1991-cı ilin oktyabr ayından blokada vəziyyətində idi. Şəhərə aparan bütün yollar bağlanmışdır, yeganə nəqliyyat vasitəsi isə vertolyot idi. Lakin 1992-ci ildə Şuşa səmasında vertolyotun vurulması və təqribən 40 nəfərin həlak olması ilə əlaqədar Xocalı ilə hava əlaqəsi də kəsilmişdir. Yanvar ayının ilk günlərindən etibarən artıq Xocalıya elektrik enerjisi də verilmirdi. Dinc əhalinin ümüdü hər yerdən kəsilmişdir. Və güvən və ümüd hissi yalnız özlərində qalmışdı. Xocalılar yalnız öz qəhrəmanlığına və mərdliyinə görə yaşayıb qorunurdular. Şəhəri müdafiə edən cəsuslar əsasən avtomat, soyuq silah və ov tüfəngləri ilə özlərini və torpaqlarını qoruyurdular. Artıq fevral ayının ortalarından etibarən erməni qoşunları şəhəri mühasirəyə alaraq, ardı-arası kəsilməyən ağır texnikalardan atəş açır və əhalini məhv etməyə başlamışdı. Artıq 25 fevraldan Xocalıya 366-cı alayın döyüş mövqelərinə çıxması ilə hücum başlamışdı. Şəhərə hücum toplardan, tanklardan olmuşdu. Fevral ayının 26-da Xocalı şəhərinin bir çox kəndi, (Naxçevanik, Əsgəran) yanaraq külə döndərilmişdi. Bir şox insan qaçaraq meşədə gizlənməyə çalışmışdı, lakin şaxtalı fevral günləri və aclıq buna imkan verməmişdi. Əhalinin 30% meşədə gizlənərək həlak olmuşdu. Çoxusu erməni vəhşilərinin əlinə düşməməsi üçün özü öz həyatına qəsd etmişdi. Ancaq erməni vəhşilərinin girovuna düşənlərdə oldu. Onlar çox dəhşətli əzablarla öldürülürdülər. Bəli, nə qədər erməni vəhşiləri bunu təkzib etsələrdə bu bir fakt olaraq qalacaq! Fevral ayının 28-i bir qrup yerli jurnalistlər 2 vertalyot vasitəsi ilə azərbaycanlıların həlak olduğu yerə çata bildilər. Gördükləri mənzərəyə heç özləri inana bilmədilər-yer cəsədlərlə dolu idi. Bu vertolyotlar ermənilər tərəfindən əhatəyə alındıqlarına görə onlar yalnız 4 meyidi götürəbildilər. Mart ayının əvvəllərində artıq bir qrup yerli və xarici jurnalistlər hadissə yerinə vertolyotla çata bildilər. Bu dəfə gördükləri onları daha da dəhşətə gətirdi. Meyidlər dərisinin soyulması, burun, qulaq və digər orqanlarının kəsilməsi, onların yandırılması və bir sıra başqa vəhşilikləri aşkar etmişdilər. Bu cür vəhşilikləri etmək üçün nə qədər dəhşətli insan olmaq lazımdır. Bu qırğın nəticəsində 613 nəfər həlak olmuşdu, onlardan: uşaqlar-63 nəfər; qadınlar-106 nəfər; qocalar-70 nəfər; 8 nəfər tamamilə məhv olmuşdur; 130 uşaq valideyinlərindən birini itirmiş; 24 uşaq hər iki tərəfdən itirmiş. 487 nəfər yaralanmışdır, onlardan 76 nəfər -uşaqlar olmuşdur.

1275 nəfər əsir götürülmüşdür, 150 itkin düşmüşdür. 56 nəfər isə xüsüsi amansızlıqla qətlə yetirilmişdir. Dövlətin və əhalinin əmlakına 01.04.1992-ci il tarixinə olan qiymətlərlə 5 mld.rub. dəyərində ziyan vurmuşdular.

Azərbaycan xalqı və onun dövləti Xocalı soyqırımını heç vaxt unutmur, unutmayacaqdır və Azərbaycan xalqının layiqli övladları bu faciədə həlak olmuş insanların qanını yerdə qoymayacaqlar!!!

Məndə bir tələbə olaraq özümə borc bilib bir Xocalı ailəsi ilə yaxından tanış olub, öz başlarına gəlmiş hadisələri mənimlə bölüşməsini xahiş etdim. Bu Zeynalovlar ailəsi idi. Çəkiliş qrupu ilə onlara üz tutdum. Çox isti və mehriban ailə olduqlarını bizə öz doğma balaları kimi qarşılamağından hiss etdim. Tanışlıqdan sonra öz ilk sualım ilə onlara müraciət etdim:

-Öz ata-baba yurdunuz, Xocalını necə xatırlayırsınız?

-”Xocalını çox pis xatırlayıram... Çox pis... O dəhşətli günü heç unuda bilmirəm. Bu faciədən sonra hər gün yuxumda Xocalımı görürəm. Azərbaycanın hər bir bölgəsi, bucağı bizim hər birimiz üçün doğmadır, əzizdir, lakin özü doğulub boya-başa çatdığı yer daha əziz və doğma olur. Bax bu hissləri mən Xocalıma duyuram. Qışı, fevral ayını məhz bu qanlı günə, bu soyqırıma görə heç sevmirəm. Hər dəfə fevral ayı gələndə bir anlıq bu dəhşət, bu vəhşilik gözümün önündən keçir. Bu hadisədən bir neçə gün qabaq nəsə olacağını hiss edirdik. Elektrik enerjisinin kəsilməsi, şəhərin blokadaya alınması bu yaxınlarda hansısa dəhşətin baş verəcəyindən xəbər verirdi. Və belədə oldu. Fevral ayının 25-i axşam saat 21:00-da erməni qoşunları topla, tanklarla Xocalıya daxil olub, günahsız insanlara divan tutaraq böyük vəhşiliyə bir imza atdılar! Xocalının adı çəkiləndə qəlbim yerindən oynayır. Neçə şəhid verdi Xocalı... Mənim bacımın üç oğlunu gözü önündə qətlə yetirdilər. Bir oğlunu isə xüsüsi qəddarlıqla qətlə yetirdilər”. -deyə göz yaşlarına tutuldu Bəsti xanım Əliyeva. Söhbətimizi qızı Səadət xanım Zeynalova davam et dirdi: ”Xalamın bir oğlu 24 erməni öldürdüyü üçün onun barmaqlarını kəsdilər, gözünü çıxartdılar-bu vəhşiliyin hamısı xalamın gözünün önündə oldu. Ölümündən sonra ona Milli qəhrəman adı verildi bu Aqil Əliyev idi. Bu dəhşətlər Xocalıda sayılmaz bir həddə çatmışdır. Mən özüm qardaşımla meşəyə qaçdım. Xocalını iki yerə bölən bir çay var Qar-Qar çayı. Elə bilirdikki yenidən qayıdacağıq və heç bir tərəddüd etmədən ayaqqabılı çayı keçdik ,birdə ayıldıqki, ayaq, ayaqqabı su, corab su-tamamilə islanmışdıq. Güclü şaxta nəticəsində mən qardaşımla Bakıda ayaq donması diaqnozu ilə 2 həftə xəstəxanada qalmışıq. Bir gün meşədə oturub Xocalının yanmağına baxdıq. Evlərin biri alışanda elə işıq saçırdıkı sanki səhər açılıb. Belə 3 ev sonra-7 ev-sonra 9 ev və sonrada bütün şəhər alışdı. Artıq sağ qalıb qaçan əhali bizə dediki geri dönüş yoxdu ermənilər evimizi viran edib və beləcə gözümü arxamda qoyaraq Ağdama keçdik. Ürəyim Xocalıda qaldı. Elə darıxmışamki Xocalım üçün. ”Vallah bu vəhşətə nə ad verim, necə qiymətləndirim? Bu sualın qabağında mənim təfəkkürüm acizdir. Mən qiyabi də olsa bu bu gecəni yaşadım və inandırımki bu mənim yadımdan heç bir zaman çıxmayacaq. Bir gənc olaraq bu söhbəti Azərbaycan gəncliyinə çatdırmağı özümə borc bildim. Güman edirəm hamımız 26 fevral günü Xətai rayon İH-in qarşısına gedərək, oradakı Xocalı soyqırımına həsr olunmuş abidəni ziyarət edib. Bu vəhşəti törədənlərə Allahdan eyni hissləri yaşatması diləyəcəyik. Bu qan yerdə qalmaz!!!

Rəna ELÇINQIZI

Paritet.- 2011.- 26-28 fevral.- S.10.