QDİƏT-dəki hər bir çıxışımızda dolayı yolla Dağlıq Qarabağ məsələsinə də toxunuruq”

Milli Məclisin deputatı Asəf Hacıyev bu günlərdə Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı Parlament Məclisinin Kiyevdə keçirilən növbədənkənar Büro iclasında iştirak edib. Qeyd edək ki, A.Hacıyev QDİƏT Parlament Məclisində Azərbaycan nümayəndə heyətinin rəhbəridir. Onunla görüşüb iclasda aparılan danışıqlar haqqında məlumat öyrəndik. Söhbət əsnasında A.Hacıyevin Milli Məclisdə üzv olduğu Elm və Təhsil Komitəsində müzakirə olunan məsələlərə, eləcə də onun elmi fəaliyyətinə toxunduq. Onu da deyək ki, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü olan A.Hacıyev hazırda AMEA-nın Kibernetika İnstitutunun laboratoriya rəhbəri və Bakı Dövlət Universitetinin ehtimal nəzəriyyəsi və riyazi statistika kafedrasının müdiridir.

-Asəf müəllim, ilk öncə mümkünsə Kiyev səfərimizin məqsədi haqqında danışardınız...

- İyulun 1-2-də Ukraynada QDİƏT-in Baş Assambleyasının iclası keçiriləcək. Orada baş katibin, müavinlərin seçkiləri olacaq. Ona görə də Baş Assambleyanın iclası üçün ciddi hazırlıq gedir. Ukrayna parlamentinin təşkilatçılığı ilə keçirilən bu tədbirdə növbəti sessiya, təşkilatın gələcək əməkdaşlıq perspektivləri, indiki vəziyyəti və digər mövzular ətrafında fikir mübadiləsi aparıldı. Yəni heç bir qərar qəbul olunmadı, ancaq müzakirələr və fikirlər dinlənildi.

- QDİƏT-in iclaslarında Dağlıq Qarabağ münaqişəsini də qabarda bilirsinizmi?

- Ümumiyyətlə, QDİƏT-in nizamnaməsinə uyğun olaraq ancaq iqtisadi məsələlər müzakirə olunur. Buna baxmayaraq Azərbaycan nümayəndə heyəti olaraq hər bir çıxışımızda dolayı yolla Dağlıq Qarabağ məsələsinə də toxunuruq. Ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdikləri vəhşilikləri, insan haqlarını necə tapdalamalarını təşkilata üz ölkələrə çatdırırıq. Tutaq ki, Qara dəniz regionunda ekoloji vəziyyət müzakirə olunur. Biz orada ermənilər tərəfindən işğal olunmuş ərazilərimizdə ekoloji vəziyətin bərbad hala salınması, yanğın hadisələrini qabardırıq.

- Azərbaycanın Avropaya iqtisadi olaraq inteqrasiya olunmasında QDİƏT-lə əməkdaşlığın hansı rolu var?

- QDİƏT yarandığı dövrdən bölgənin digər ölkələrinin diqqətini cəlb edir. Bu da öz növbəsində təşkilatın müəyyən nüfuza malik olduğunu sübut edir. Bu təşkilat 1992-ci ildə yaradılıb və 12 üzvü var. Hardasa üç il bundan qabaq bu təşkilatda qərar qəbul olundu ki, baş katibin bir nəfər də əlavə müavini olsun. O müavin Avropayla inteqrasiya məsələlərinə cavabdehdir. Digər tərəfdən Avropa Parlamentinin inteqrasiya ilə bağlı bir neçə qərarları olub. Ötən il də biz Avropa Parlamentində olduq. Orada QDİƏT və Avropa İttifaqı arasında inteqrasiya və onun gücləndirilməsi əsas məqsəd daşıyırdı. Yəni Avropa Parlamenti bu təşkilata böyük maraq göstərir. Bilirsiniz ki, Qara dəniz bölgəsi tarixən insanları cəlb edib. Bunun da bir neçə səbəbləri var. Bir tərəfdən təbii sərvətləri, bir tərəfdənsə coğrafi mövqeyi, digər tərəfdən də burada həmişə yüksək təhsilli insanlar yaşayıblar. Ona görə bu üç faktor dünya üçün həmişə cəlbedici olub.

Bildiyimiz kimi Qara dəniz regionu deyəndə Xəzər dənizi də ora daxildir. Çünki genişləndirilmiş mənada belə adlandırılır. Ona görə ki, Azərbaycanın Qara dənizə birbaşa çıxışı yoxdur. Məsələn, Albaniya, Serbiyanın da birbaşa bu dənizə çıxışı yoxdur. Genişləndirilmiş region dedikdə enerji baxımdan Azərbaycan həm dünya, eləcə də Avropa üçün çox cəlbedicidir. Ona görə böyük sürətlə Avropa strukturlarına inteqrasiya gedir. Azərbaycan kiçik dövlət olsa da orda Azərbaycanın mövqeyi xeyli güclüdür. Bu da, şübhəsiz, həm Azərbaycanın enerji zənginliyindən, həm sürətlə gedən demokratik proseslərdən, həm də nümayəndə heyətinin orada fəal iştirakı ilə bağlıdır.

- Milli Məclisdə Əmək Məcəlləsinə edilən dəyişikliklər nəticəsində dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatlarda işləyən yaşı 65-ə çatan insanlar təqaüdə göndəriləcək. Bu dəyişiklik elm və təhsil sahəsində çalışanlar üçün də tətbiq olunacaq. Bu sahənin adamı kimi bu yeniliyə münasibətiniz necədir?

- Hesab edirəm ki, bu, çox düzgün qərardır. Belə bir qərarın qəbul olunması çox vacibdir. Son illər Azərbaycan Prezidenti tərəfindən elm və təhsilə xüsusi diqqət göstərilir. Bu yaxınlarda dövlət başçısının sərəncamı ilə təhsil və səhiyyə işçilərinin dövlət qulluğunun xüsusi növünə aid edilməsilə əlaqədar işlər gedir. Eyni zamanda, Prezident İlham Əliyev AMEA-nın illik ümumi yığıncağında çıxış edərkən elm qarşısında olan vəzifələr haqqında danışdı, daha sonra alimlərin maaşları 20 faiz artırıldı. Bütün bunlar isə o deməkdir ki, dövlət başçısı elmin inkişafına xüsusi diqqət göstərir. Bu da təsadüfi deyil. Çünki əvvəllər hər bir ölkənin inkişafı onun təbii sərvətləri ilə ölçülürdüsə, bu gün dünya dəyişir, dövlətin gücü yalnız onun təbii sərvətləri ilə deyil, eyni zamanda informasiya texnologiyalarının istehsalı və inkişafı ilə bağlıdır. Bu baxımdan, Azərbaycanda da bu istiqamətdə böyük inkişaf var. Hətta onu da qeyd etmək lazımdır ki, cənab Prezident çıxışlarının birində Azərbaycanda İKT sahəsini neftdən sonra ikinci priortitet sahə elan edib. Eyni zamanda, dövlət başçısı bəyan edib ki, biz neft kapitalını insan kapitalına çevirməliyik. Bu o deməkdir ki, artıq elm cəmiyyətdə özünə layiqli olan yerini tutur. Sözsüz ki, burada dövlətin mövqeyi çox önəmlidir və bu baxımdan, Azərbaycan dövləti elmin inkişafı üçün böyük işlər görür.

- Amma cəmiyyətdə bu məsələyə münasibət birmənalı deyil. Əmək Məcəlləsinə edilən dəyişiklərə etiraz edənlərin arqumentləri əsaslıdırmı?

- Cəmiyyətdə gedən müxtəlif söz-söhbətlərə gəlincə, demək istəyirəm ki, yaşı 65-ə çatmış alimlərin təqaüdə getməsi heç bir problem yaratmayacaq. Çünki dövlətimizin dəstəyi ilə minlərlə gəncimiz xarici ölkələrin nüfuzlu elm-təhsil ocaqlarında təhsil alırlar. Artıq həmin gənclərin bir qismi təhsillərini başa vurub ölkəmizə qayıtmaqdadırlar. Mən hesab edirəm ki, yeni düşüncənin, yeni nəfəsin elm-təhsilə gəlməsi Azərbaycanda bu sahələrin inkişafına böyük bir təkan olacaq. Bununla yanaşı, elm və təhsil sahəsində rəhbər vəzifələrdən də yeni idarəçilik üsulları tələb olunur. Bu baxımdan, gələn gənclər tutduğu vəzifələrdə aldığı biliklərdən istifadə edib idarəetmə üsullarını təkmilləşdirəcəklər. Bu da Azərbaycanda elm və təhsil sahəsinə uğurlar gətirəcək. Ona görə də, hesab edirəm ki, yaşla bağlı qanunvericiliyə edilən dəyişiklik tam zamanında olan qərardır.

Təbii ki, yaşlı insanların da təcrübəsindən istifadə etməliyik. Yaşı 65-ə çatmış alimlərə saat hesabı yolu ilə dərs verilə bilər. Onlar tələbələrin, magistirlərin yetişdirilməsində öz dəstəklərini göstərə bilərlər. Eyni zamanda, bu dəyişikliklər nəticəsində rektorlar qarşısında da böyük imkanlar yaradılır. Bu da seçim imkanıdır. Yəni aparıcı alim-müəllimlərlə müqavilə imzalamaqla onların imkanlarından istifadə olunacaq. Bu baxımdan rektorların işi yüngülləşəcək. Çünki geniş seçim imkanı olacaq. Bəzi alimlər isə təqaüdə gedəcək. Hansısa insan ciddi fəaliyyət göstərmək iqtidarında deyilsə, o təqaüdə getsə yaxşı olar. Dövlət cəmiyyətimizin, vətəndaşların maraqlarını həmişə nəzərə alır. Yəqin ki, yaşı 65-i ötmüş alimlərin də təqaüdləri normal səviyyədə olacaq

- Hazırda Milli Məclisin Elm və Təhsil Komitəsində hansı məsələlər müzakirə olunur?

- Bildiyimiz kimi Milli Məclisdə “Elm haqqında” yeni qanun layihəsi hazırlanır. Hazırda bu qanunun üzərində iş gedir. Qanun elmi fəaliyyət sahəsində dövlət siyasətinin məqsəd və prinsiplərini, elmi fəaliyyətin subyektlərinin və iştirakçılarının hüquq və vəzifələrini, elmi fəaliyyətin təşkilati, hüquqi əsaslarını müəyyənləşdirəcək. Qanun həm də vətəndaşların əqli potensialının reallaşması və elmi nailiyyətlərdən istifadə edilməsində məqsədyönlü fəaliyyətin həyata keçirilməsi üçün hüquqi zəmin yaradacaq. Layihənin hazırlanması üçün işçi qrup yaradılıb. Artıq bilirsiniz ki, Prezident İlham Əliyev AMEA-nın illik iclasında proqram xarakterli çıxış etdi. “Elm haqqında” qanunda cənab Prezidentin bu çıxışından çıxan nəticələr öz əksini tapacaq.

- ”Elm haqqında” qanuna ehtiyac hansı zərurətdən irəli gəlir?

- Son illər elmdə aparılan islahatlar müsbət nəticələr verir. Azərbaycan alimlərinin dünyanın aparıcı jurnallarında dərc olunan məqalələrinin, onların beynəlxalq toplantılarda təmsilçiliyinin sayı artır. Azərbaycan alimlərinin dünyanın aparıcı ölkələrinə dəvət olunması göstərir ki, ölkəmizdə elm inkişaf edir. Ona görə də “Elm haqqında” qanuna ehtiyac vardır. Bu ehtiyac alimlərin sosial vəziyyəti, qrant sistemi ilə bağlıdır. Hər sahədə olduğu kimi, burada da qanun olmalıdır. Qanun layihəsində elmi işçinin hüquq və vəzifələri, attestasiyası, işə qəbul qaydası, elmi dərəcə və adların verilməsi, elmi işçilərin sosial müdafiəsi, onların mükafatlandırılması, beynəlxalq elmi əməkdaşlıq və digər məsələlər öz əksini tapacaq.

- Siz həm də alimsiniz. Bu baxımdan elmi fəaliyyətinizdə hansı yeniliklər var?

- Mənim həmişə əsas iş yerim Azərbaycan Milli Elmlər Akademiaysı olub. Elmi fəaliyyət məqalələr, kitablarla bağldır. Nailiyyətlərdən bir odur ki, bu il dünyada “Şplinger” nəşriyyatında ehtimal nəzəriyyəsi və riyazi statistika üzrə beynəlxalq ensiklopediya nəşr olunacaq. Orada müxtəlif müəlliflərə müraciət olunub. O məqalələrdən birinin müəllifi də mənəm. Kitab bəlkədə hazırdır, mənim xəbərim yoxdur. Bundan əvvəl biz böyük bir işə nail olduq. Keçən il Azərbaycan dilində “Ehtimal nəzəriyyəsi və riyazi statistika” ensiklopediyasını nəşr etdik. Hesab edirəm ki, bu, son illərdə ən böyük nailiyyətlərimizdən biridir. Bundan başqa kadr hazırlığını da davam etdiririk. Düzdü, bu elm azərbaycanlılar üçün qismən gənc elmdir. Amma çox istedadlı gənclərimiz var. Mən özüm 8 elmlər namizədi, 4 elmlər doktoru hazırlamışam. Hesab edirəm ki, bu az iş deyil.

- Bu gün gənclərin bu sahəyə marağı hansı səviyyədədir?

- Ümumiyyətlə, son illər dünyada gənclər tərəfindən elmə maraq azalır. Amma buna faciə kimi baxmaq lazım deyil. Çünki artıq elm elə bir anlayışdır ki, bu, kütləvi xarakter daşımamalıdır. SSRİ-də belə bir tendensiya var idi ki, hamı elmlə məşğul olmağa çalışırdı. Hazırda elmə yanaşma dəyişib. Artıq elmə elə insanlar gəlməlidir ki, onlar doğurdan da hansısa nailiyyətlər əldə edəcəklər. Bu gün alimləri dissertasiya, diplomlarla yox, nəticələri ilə tanıyırlar və bu nəticəyə də vəsait ayırırlar. Bəli, dövlət də bunu edir və tələb edir ki, elm sahəsində islahatlar olsun. Çünki, qabarıq formada elə insanlar elmə gəlməlidir ki, onların doğurdan da nəticələri fayda verəcək.

- Eşitdiyimizə görə, siz də elmi fəaliyyətinizdə yeni uğurlar qazanırsınız. Çin universitetlərinin biri sizi fəxri professor seçib...

- Bəli, Kiyevdə səfərdə olarkən bu xoş xəbəri eşitdim. Çində Siçuan vilayətinin Çinq Du şəhərində Siçuan Universiteti fəaliyyət göstərir. Bu universitet Çində böyük nüfuza malikdir. Bir ay əvvəl bu universitetin dəvəti ilə mən bu təhsil ocağında mühazirələr oxumuşdum. İndi Siçuan Universiteti məni özünün “Fəxri professoru” seçib. İyunun 10-da bu elmi titulun təqdimetmə mərasim olacaq və mən bu məqsədlə Sin Xalq Respublikasına səfər edəcəm.

Fuad

Paritet.- 2011.- 26-27 may.- S. 5.