“Azərbaycan kinosu o zaman çiçəklənəcək ki...”

Fariz Əhmədov: “Mənim üçün həm komediya, həm də dram janrında işləmək çətindir”

Həmsöhbətim son iyirmi ildə Rusiya Dövlət Kinematoqrafiya Universitetində kinorejissorluq ixtisası üzrə təhsil alan ilk azərbaycanlı rejissor Fariz Əhmədovdur. Onunla yeni filminin hazırlıqları prosesində görüşdük. Həm filmdən, həm də kinomuzun problemlərindən danışdıq. Qeyd edək ki, sözügedən film layihəsi Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin gənclərə ünvanladığı “Bu meydan, bu ekran” film müsabiqəsinin qaliblərindən biridir. Film haqqında daha ətraflı rejissor özü danışır.

“Mayak”da ata ilə oğul üz-üzə gələcək

-Filmin adı “Mayak”dır. Vaxtilə ayrılmış ailənin taleyindən və ata ilə oğul arasında olan münasibətlərdən bəhs edir. Ana ikinci dəfə ailə qurur və birinci nigahdan olan oğlu narkomaniyaya düçar olur. Ata isə Xəzər dənizində olan adaların birindəki mayakda işləyir. Demək olar ki, quru ilə əlaqəsi yoxdur. Günlərin bir günü ana görür ki, uşaqla bacara bilmir və birinci yoldaşına zəng edir. Ata oğlunu götürərək bu adaya aparır. Bütün münasibətlər burda- heç kimin yaşamadığı adada baş verir. Film psixoloji dram janrında olacaq. İndi hazırlıq mərhələsidir. Sentyabr ayının 20-dən sonra çəkilişlərə start verəcəyik. Ata rolunu Məmməd Səfa, ananı isə Gülzar Qurbanova oynayacaq, digər rollara namizədlərin təsdiqlənməsi yaxın günlərdə baş tutacaq.

-Mövzu çox genişdir. Niyə tammetrajlı filmlər müsabiqəsinə verməmişdiniz ssenarini?

-Əslində bu mövzunu tammetraj üçün nəzərdə tutmuşdum. Amma film həm də mənim diplom işim olacaq. Diplom işi isə universitetin qaydalarına görə 25 dəqiqə olmalıdır. Masterə təqdim etdiyim mövzuların biri də bu idi və bunun üzərində dayandı. Bacardığımız qədər lokanik şəklə salmışıq. Necə alınacaq onu tamaşaçılar deyəcək.

-Diplom işinin maliyyəsi universitetin xərcləri hesabına deyil?

-Xarici tələbə olduğum üçün və həm də Təhsil, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin Rusiya Dövlət Kinematoqrafiya Universiteti ilə heç bir müqaviləsi olmadığına görə bütün xərclər öz boynumuza düşür. Tədris müddətində hər semestr iki film çəkməliyik. Səkkiz filmdən sonra diplomu müdafiə edirik.

-Belə çıxır ki, “Bu meydan, bu ekran” müsabiqəsində film qalib gəlməsəydi siz filmin xərclərini özünüz tapmalı olacaqdınız.

-Bəli, buna qədər çəkilən bütün kurs işləri əslində özəl prodüser mərkəzlərində çəkilib. İki qısametrajlı filmlərimdən biri Bakıda, o biri isə Moskvada çəkilib. Moskvada çəkilən film rusiyalı prodüser tərəfindən maliyyələşib. “Miras” isə “Bir addım” film studiyasında istehsal olunub. Film bu günə qədər 28 ölkədə 40-dan artıq festivalda göstərilib, 10-dan artıq mükafat qazanıb. Bu filmin hesabına 30-cu Rusiya Dövlət Kinematoqrafiya Universiteti festivalında yeni film üçün qrand udmuşam. Həmin qrand əsasında iyul ayında sənədli filmin istehsalını başa çatdırdıq. Hazırda montaj prosesindədir. Maraqlı bir mövzuya həsr etmişdik sənədli filmi. Xəzər dənizində Kürdül adası var. 80-cı illərə qədər bu ada yarımada şəklində olub. Neftçaladan ora yol gedirmiş. Amma sonra bu yolu su yuyur və yarımada adaya çevrilir. Sahildən görünmür. Çox fantastik adadır. Sovet dövründə burda 160-a yaxın ailə yaşayıb. Hazırda isə 4 ailə yaşayır, onlardan biri rusdur. Ən cavan adamın isə 75 yaşı var. Ən maraqlısı isə odur ki, yaşamaq üçün lazım olan çox şeylər yoxdur, amma bu insanları ora nəsə bağlayır.

“Mən rejissoru narkomana bənzədirəm”

-Kinomuzun ən çətin vaxtlarında da bədii filmlərdən fərqli olaraq sənədli filmlər daim çəkilirdi. Sanki gənclər bədii filmə olan ehtirasını sənədli filmlər çəkməklə öldürürdülər. Sənin üçün sənədli filmin mahiyyəti nədir?

-Mənim üçün sadəcə kino var. Bu gün dünyada bəyəndiyim və qəbul etdiyim rejissorların çoxu sənədli kinodan gəliblər. Bu anlayışlar biri-birindən ayrılmır. Hər iki janrda rahat işləyirəm. Mən rejissoru narkomana bənzədirəm, müəyyən müddətdən sonra o nəsə çəkməlidir. Bədii kinoda komandadan asılı olaraq böyük pullar tələb olunur. Çünki aktyordan , havadan, texnikadan asılısan. Sənədli kinoda isə belə deyil. Məsələn, Kürdüldə filmi üç nəfərlə çəkdik.

-Sizcə də rejissor bütün mövzuda film çəkməyi bacarmalıdır?

-Dahi rejissorlardan biri belə bir söz deyib; “Rejissor on film də çəksə də, əslində bir film çəkir”. Yəni əslində bir şeyi demək istəyir. Mənə elə gəlir ki, hər bir rejissorun öz mövzusu olmalıdır. Mənim üçün həm komediya, həm də dram janrında işləmək çətindir. İndi melodram janrı məni daha çox maraqlandırır. Sevdiyim rejissorlardan biri Vonq Kar Vay çəkdiyi 7-8 filmin hamısı qadın -kişi münasibətlərindən bəhs edir. Demək olar ki, baş qəhrəmanlar da dəyişmir. Burda dəyişən zaman, məkan və baş verən hadisədir. İnsanlar arasında olan münasibətlər istənilən halda böyük tədqiqat mövzusudur.

“Azərbaycanda prodüser kinosundan söhbət gedə bilməz”

-Uzun zamandır siz həm də filmlərdə prodüserliklə məşğulsunuz. Necə fikirləşirsiniz, sözün həqiqi mənasında Azərbaycanda prodüser kinosu varmı?

-Prodüser kimdir? Prodüser pul qoyub, pul götürəndir. Sadəcə olaraq bu biznesmen şəklindən çıxaraq həm də yaradıcı adamdır. Yəni prodüserin məqsədi yaxşı kino istehsal etmək və ondan yaxşı pul qazanmaqdır. Azərbaycanda prodüser niyə yoxdur? Çünki bu gün bizdə kino sənayesinin bir mərhələsi inkişaf etsə də, ikinci mərhələsi inkişafda deyil. Azərbaycanda kino çəkilir, amma tamaşaçısı yoxdur, ona görə ki, filmi göstərməyə yer yoxdur. Və nə qədər ki, zalların sayı az olacaq, o qədər də heç bir prodüser kinosundan söhbət gedə bilməyəcək.

-Onda belə bir sual verim, öz hesabınıza çəkilən filmlərin maliyyəsini necə tapırsınız?

-Sırf mesenatlıq yolu -qaytarılmayan pullar- yolu ilə. Dostlar, tanışlar , kinonu sevən insanların verdikləri maliyyə hesabına başa gəlir. Heç bir gəlirdən söhbət gedə bilməz.

-Bəs bizim prodüserlərin tənbəlliyindən söhbət gedə bilərmi?

-Azərbaycan coğrafi baxımdan böyük ölkə deyil ki, burda 30-40 nəhəng televiziya, yaxud da o qədər də kinozal olsun. Rusiyada 3-4 min kinozal var, film prokata çıxanda bu zallarda nümayiş olunur. Bu o deməkdir ki, biletlərin satışından pul gəlir. Hazırda Azərbaycanda prokat piratçılıqdan başqa anlayış daşımır. Televiziyaya gəldikdə isə, heç bir kanal böyük məbləğdə pul verib filmi almaq istəmir. Digər tərəfdən prodüser hər hansı biznesmenə deyə bilmir ki, yeni filmə başlayıram bu qədər pul lazımdır. Çünki o bilmir pulu hardan qaytaracaq.

“Filmi çəkib, qoyuruq rəfə”

-Sizcə, Azərbaycanda çəkilən filmlər kimin üçündür? Tamaşaçı, festival, yaxud rejissorların özləri üçün?

-Dövlətin hesabına çəkilən filmlərin çoxu rəflərdə yatır. Biz bu gün filmi çəkirik, qoyuruq rəfə. Məqsədə gəldikdə isə əlbəttə, bu filmlərin içində müəllif kinoları da, tamaşaçı üçün çəkilən filmlər də var.

-Hər bir filminiz festival həyatı yaşayır. Səhv etmirəmsə hamısı da B kateqoriyalı festivallardır.

-Ümumiyyətlə, videoya çəkilmiş film heç bir A kateqoriyalı festivala düşə bilmir. İlk növbədə film lentə çəkilməlidir, dolbi səs sistemində olmalıdır. Və əlbəttə ki, bədii keyfiyyəti yüksək səviyyədə olmalıdır. Hər halda 20-30 minə çəkilən filmin hər hansı A kateqoriyalı festivalda təmsil etməyindən söhbət gedə bilməz. Azərbaycan kinosu o zaman çiçəklənəcək ki, kimliyindən asılı olmayaraq bir rejissorun filmi A kateqoriyalı festivalın müsabiqə bölümünə düşəcək. Çünki bu gün dünyada Azərbaycan kinosu anlayışı yoxdur.

-Vaxtilə vardımı?

-Mən deməzdim. Əgər sovet dövründə gürcü, rus kinosu anlayışı var idisə Azərbaycan kinosu anlayışı yox idi. O dövrün əsas müsbət tərəfi istənilən kənddə kinozalların olması idi. Həmişə də bol tamaşaçısı olurdu. Məncə kino tamaşaçı üçün çəkilməlidir. Festival ilk növbədə tamaşaçı deməkdir. Məsələn, “Miras” filmi Rusiyanın 15 -dən artıq festivalında iştirak edib və nəzərə alsaq ki, ən balaca zal 500 nəfərlik zaldır, bu o deməkdir ki, orda 7 min tamaşaçı bu filmə baxıb. Amma o filmi Azərbaycanda 30 nəfərdən artıq adam görməyib. Avropada isə bu daha böyük tamaşaçı kütləsi deməkdir.

“Film icazəsiz və qanunsuz şəkildə yayımlanıb”

-Çəkdiyin filmləri bizim kanallarda göstərə bilirsənmi?

-Yalnız “Qocalar” filmi 2009-cu ildə “Lider” kanalında nümayiş olunub.

-Nə qədər maliyyə ödəyiblər?

-Heç bir maliyyə ödənişi olmayıb. İcazəsiz və qanunsuz şəkildə filmi yayımlayıblar. Biz kanalın proqram direktoru ilə danışdıq və o cavabında dedi ki, get nə istəyirsən elə və kimə istəyirsən de. Halbuki, həmin kanalın çəkdiyi hər hansı bir şeyi icazəsiz və pulsuz istifadə etmək olmaz.

“Hər halda mən bu sənəti sevirəm”

-Bütün bu danışılanların fonunda Azərbaycanda gənc rejissora işləməyə stimul verən nədir?

-Bu ölkənin kinosu nə vaxtsa olmalıdır. Kino millətin, xalqın simasıdır. Kino yeganə sahədir ki, təsviri incəsənətdən, fotodan, musiqidən tutmuş bütün incəsənət növləri burda birləşir. Bu gün kimsə hər hansı kitabı oxumursa onun ekranlaşdırılmış variantına yarım saata baxa bilir. Hər halda mən bu sənəti sevirəm. Rusiyada olduğum müddətdə kurs işlərimin hamısını Azərbaycanda çəkməyə çalışırdım. Məni maraqlandıran, narahat edən problemlər bura ilə bağlıdır. Mən azərbaycanlıyam və öz ölkəmin dərdindən, sərindən danışmalıyam. Stimul verən isə...çətindir bunu demək. Hərdən adam özü də pis olur ki, sənin çəkdiyin filmləri daha çox xarici tamaşaçı görür, nəinki öz tamaşaçın. Ümid edirəm ki, “Nizami” kinoteatrı açılandan sonra bu problemə son qoyulacaq.

-Bəs son illər Azərbaycanda çəkilən filmlərin keyfiyyətini necə qiymətləndirirsiniz?

-Keyfiyyətdən danışmaq hələ tezdir. Çünki bu gün “Azərbaycanfilm” Kinostudiyasının texniki vəziyyətini hamı bilir. Məsələn, üç il bundan qabaq “Lahıc ritmləri” filmini kinolentə çəkirdim. Kamera isə 82 -ci ilin kamerası idi. Buna görə də heç bir keyfiyyətdən danışmaq düzgün deyil. Ondan başqa kinomuzda mütəxəssis problemi var. Kino rəssamı , səs rejissoru, operator, bir sözlə mütəxəssislərin hazırlanma məktəbi yoxdur.

“Tamaşaçını zala qaytarmaq çətin olacaq”

-Axı bu işə baxan Mədəniyyət və İncəsənət Universitetimiz var.

- İncəsənət Universitetində texniki baza sıfıra bərabərdir. Əgər orda təhsil alan operator əlinə kamera almırsa, hansı kadrdan danışmaq olar? Hazırda oxuduğum universitetin texniki bazasını heç nə ilə müqayisə etməzdim. Kino aşkarlama otaqlarından tutmuş montaj otaqlarına qədər orda hər şey var.

-Daha çox hansı rejissorların filmlərinə baxırsınız?

-Son zamanlar İran , Çin , Koreya filmlərini sevirəm. Van Kar Vaydan tutmuş Kim Ki Duka qədər hamısının filmlərinə baxıram. Bu gün Türk kinosu sürətlə inkişaf edir. Fikir versəniz, A kateqoriyalı festivallarda mübarizə İran və Türk kinosu arasında gedir. Türkiyə də Rusiya kimi böyük ölkədir, zallar çoxdur. Həmyerlimiz Mübariz Mənsimov Mahsun Kırmızıgülün filmlərinə pul ayırır. Bu filmlər də özünü doğruldur. Bizdə bu sistemi qurmaq və tamaşaçını zala qaytarmaq çətin olacaq.

Nərmin MURADOVA

Paritet.- 2011.- 17-19 sentyabr.- S.15.