“”Dolu”nun Hollivud filmi olması üçün ən azından 10 il vaxt lazımdır”

Elxan Cəfərov : “Drakon və Pələng rolu üçün əməlli-başlı başım ağrıyıb”

Müsahibim kinorejissor Elxan Cəfərovdur. Onun son işi iyirmi ildə Qarabağ mövzusunda çəkilən ən uğurlu filmlərdən biri “Dolu”dur. Söhbətimiz də əsasən bu filmin ətrafında baş tutdu.

-Elxan bəy, bildiyim qədər, filmin payız aylarında təqdimatından yana idiniz. Yayın isti günlərində təqdim olunan filmin tamaşaçı münasibəti sizi qane etdi?

- Ən vacib məqam filmin kino günündə göstərilməsi idi. Bu faktın özü yaradıcı qrup üçün böyük sevincdir. Azərbaycan Hollivud, Avropa deyil ki, filmin prokatından danışaq. Ümid edirəm, “Dolu”nun nümayiş taleyi sentyabr ayından başlayacaq. Biz bu film üzərində çalışanda qəlbən nə maddiyyat, nə də şöhrət ardınca getmişdik. Filmin uğurlu alınmasının səbəbi məhz bunu xalqımız üçün etdiyimiz idi. Mənim 45 yaşım var. İndi kinoda nə etdimsə, etdim. 40-60 arası nə imkan varsa, etmək lazımdır.

- Axı rejissor üçün 60 yaş elə də böyük yaş deyil.

- Aktivliyi nəzərdə tuturam. “Dolu” kimi döyüş filmini orta yaşlı adam çəkə bilərdi. Çünki orada fiziki gücün tükəndiyi məqamlar həddindən artıq çox idi. Hazırda Azərbaycan kinosu inkişaf edir. Filmin daxilində sistemlər modernləşir, təşkilati məsələlər təkmilləşir. Uzun müddət idi ki, batal səhnəli ( bir kadrda 300-650 nəfərlik) filmimiz yox idi. Bunun lazımi səviyyədə çəkilməsi üçün həm yaradıcı, həm də istehsal təşkilatı çox səlis qurulmalı idi. Ümid edirəm, Azərbaycanda elə bir istehsal təşkilatı yaranacaq ki, 60 yaşlı rejissor ancaq monitorun qarşısında oturmaqla yaxşı bir iş ortaya çıxara bilsin.

-Sizin üçün “Dolu”nun ən zirvə kadrı hansı idi?

- Filmin əsas kadrı sonuncu kadrı idi. Ona görə, posterlərdə də o kadrı qabartmışıq. “Dolu”nun ümumi qayəsi məhz sonluğa aiddir. Yəni, biz silahsız və sadəcə ruh olaraq yox, həm də canlı, ruhlu olaraq üzümüz Qarabağa gedirik. Biz bu yolun yolçusuyuq. Bir söz var - yolu yalnız gedən fəth edər. Yolun uzunluğunu görüb qorxacaqsansa, o yolu getməyə dəyməz. Amma biz bu yolu gedəcəyik-filmin əsas ideyası budur. Ümumən bu sonluq Aqil Abbasın “Dolu” romanında da var.

-Sonuncu kadr tamaşaçıda həm də bir balaca sual doğurdu. Sərhəddi keçənə qədər yaşlı-başlı komandir, bəs o zamana kimi harada idi?

- Birincisi, o dövrü yaşamış insanların 90-cı illər haqqında kifayət qədər informasiyası var. İkincisi, əgər fikir verdinizsə, filmin sonlarına yaxın komandir özü kimi bir komandiri güllə ilə vurur və təbii ki, bu, cəzasız qala bilməzdi. Aqil Abbasın ilkin ssenarisində bu faktlar var idi. Onun cəzaçəkmə müəssisəsində olması, Avropa Şurasının nümayəndələrinin onun yanına gəlməsi və s. faktları biz qabartmaq istəmədik. Bir də ki, biz filmdə zamanı dəqiq vurğulamamışıq.

- Amma hər halda o sualı yaratmamaq olardımı?

- Onda aksentlər dəyişəcəkdi. Bizim filmin əsas mövzusu məhz Azərbaycan oğullarının qəhrəmanlıq faktıdır. Qarabağ müharibəsi bu gün bizim gözümüzü yumduğumuz utanc yerimiz olmamalıdır. Müharibədir-onu udarlar da, uduzarlar da. Kinonun ideoloji istiqamət qüvvəsi var.

-Siz kinonu həm də nağıl adlandırırsınız.

- Nağıl pis şey deyil. Nağılla müəyyən mənada ideoloji istiqamət vermək olur. Filmdə səkkiz tankın hücumu səhnəsi var. Bu, doğurdan da, vahiməli hadisədir. Amma biz filmdə onun 4-nü vurduq. Filmdə bu kimi üsullardan istifadə etmək olar. Bunların hamısı Azərbaycan milli düşüncəsində yarada biləcək fikrə xidmət edir: xalqın dəyanətinə qalib gəlmək olmaz. Torpaqlar müəyyən müddətə alına bilər, amma xalqın iradəsini, Qarabağa qayıtmaq arzusunu sındırmaq mümkün deyil.

- Filmdəki qəhrəmanları siz yaratmısınız, özünüzün xüsusilə sevdiyiniz qəhrəman varmı?

- Əslinə qalsa, orada elə Azərbaycan qəhrəmanı yox idi ki, mən onu sevməyim. Təbii ki, hər kəs öz qəhrəmanını tapır. Yaşına, ürəyinə münasib qəhrəman tapır. Kiməsə komandirin sərtliyi, kiməsə Pələngin ürək açıqlığı xoş gələ bilər, kiməsə Drakonun dəyanəti xoş gələ bilər. Bəziləri də Pələngi qeyri-müharibə adamı kimi sevməyə bilərlər. Bu, hamısı bizim tariximizdir - Pələngimiz də, Drakonumuz da, komandirimiz də, müəllimimiz də, səngərdə qorxan gəncimiz də.

Qarabağın getməyi bizim müharibədə uduzmağımız deyil. Bu müəyyən qədər siyasi faktorlarla bağlıdır. Biz filmdə Sovet Mərkəzi Komitəsini inkar edirik, Azərbaycanı deyil. Və Sovet Mərkəzi Komitəsinin tulası olan bu və yaxud digər şəxsiyyətlər haqqında danışırıq. Bizim torpaqlarımızın işğal altında olmağında bilavasitə Mərkəzi Komitənin əli olub. Ermənilər məhz xarici qüvvələrin üzərində dayanmışdılar. Axı, tək erməni deyil bizim düşmənimiz. Bizə Qarabağı almağa siyasi geopolitik hadisələr imkan vermir. Yoxsa ki, erməni kimdir ki? Mən “Xoca”, “Fəryad”, “Yalan”, “Uçuş xətti” filmini də bu aspektdə qeyd etmək istəyirəm. Hər hansı film bu və yaxud digər emosiya yarada bilər. Amma bunların hamısı bir istiqamətə vurur. Daxilən inanmasaq, Qarabağı qaytarmayacağıq.

-Filmin əsas iki qəhrəmanı Drakon və Pələng obrazını qeyri-peşəkar aktyorlar canlandırıb.

- Drakon və Pələng rolu üçün əməlli-başlı başım ağrıyıb. İki rol üçün uzunmüddətli axtarışlar aparmalı oldum. Drakon obrazını Rza Rzayev oynayır. O, peşəkar aktyor deyil, publisist, yazıçı, jurnalistdir. Rza qapıdan içəri girəndə mən başa düşdüm ki, istədiyim insanı tapmışam. Rza çox qabiliyyətli, istedadlı və həddindən artıq utancaq insandır. Diqqətlə baxsanız, Drakon obrazı da nə qədər müharibə lehinə insan olsa da, bir o qədər də gözlərində müharibə sevməməzliyi sezilir. Drakonun emosional münasibəti də Rzaya xas xüsusiyyətdir. Pələng rolunu oynayan Elvin Əhmədov isə filmin rejissor assistentlərindən biri idi. Hər dəfə ona bir tapşırıq verirdim və eyni zamanda da həmişə hərəkətlərinə diqqət yetirirdim. Axır bir gün özünə dedim ki, sən Pələngsən. Şükürlər olsun ki, bədii şurada aktyorlarla bağlı bir problem olmadı.

- Sizin üçün sima, yoxsa aktyor qabiliyyəti vacibdir? Rejissor olaraq istənilən adamı aktyor edə bilərsinizmi?

- Kinoda sima çox vacib məsələdir. Amma aktyorluq qabiliyyəti də ondan geri qalmır. Məsələn, əgər Drakon obrazını Rasim Balayev oynasaydı, necə olardı? Bu məqamda peşəkarlıqdam söhbət getmir. Rasim Balayev hamının düşüncəsində Nəsimi obrazı kimi qalıb. İstər-istəməz tamaşaçı Rasim Balayevi ekranda görüb Nəsimi haqqından fikirləşəcək. Bu film Qarabağ haqqındadır. Bu mənada çox tanınmış və başqa tarixi rola damğasını vuran simanın içinə girmək çətindir. Bu mənada tamaşaçı üçün tanımadığı aktyorla uyğunlaşmaq, dil tapmaq daha rahatdır. Bu filmdə kifayət qədər qeyri-peşəkar və peşəkar aktyorlar var idi. Şamil Süleymanlını biz həmişə komik obrazlarda görmüşük, amma “Dolu”da onu ciddi rolda görən tamaşaçı çaşır.

Sualınızın ikinci hissəsinə gəlincə, küçədən adamı gətirib aktyor eləmək mümkün deyil. Əgər bir insanda aktyorluq istəyi varsa, mən onu istiqamətləndirə bilərəm. Mən aktyora 2 dəfə otur, 2 dəfə dur, qaşını qaldır kimi əmrlər vermirəm, mən sadəcə onun hirslənməyini, gülməyini istəyə bilərəm. Bu mənada aktyora mütləq azadlıq verilməlidir. Rza da, Elvin də qeyri-peşəkar aktyordurlar, amma onların ikisi də filmdə kifayət qədər gözəl ansambl yaradıblar.

-“Dolu”da incəliklə, dəqiqliklə işlənən döyüş səhnələri var idi. Maraqlıdır, həmin səhnələrin çəkilişində hansısa filmin təsiri varmı?

- Kino bir anlamdır. Öz-özlüyündə inkişaf edir. İnkişaf etdirən fərdlərdir, hamısı bu yola çıxır, amma yolu yaratmır. Çünki yol özü var. Təbii ki, döyüş səhnələrini çəkməmişdən öncə minlərlə döyüş səhnələrinə baxmışam. Döyüş səhnələrinin çəkilməsində iranlı protexnik Əzim Səttarın və Əli Məmmədovun böyük zəhməti var. Əzim İran-İraq müharibəsində iştirak edib. O, bizə rəsmli partlayışları göstərdi. Burada hamı bir-birindən öyrənir. Mən bu gün yaxşı döyüş səhnəsi çəkmək üçün Amerika filmlərindəki döyüş səhnələrinə baxıram. Oğurlamıram, eyni kadrı təkrar etmirəm. Ümumi montajın dinamikası, planların düzümü, bu və yaxud irili planların ardıcıllığında dünya təcrübəsinə arxalanmasaq, bəs nəyə arxalanaq?

- Müharibə filmlərindən sevdiyiniz film hansıdır?

- Çoxdur. Amma döyüş adına çəkilən filmlərdən ən sevdiyim “Sıravi Rayanın xilası” filmidir.

-“Əlavə təsir” filminizin təsiri necə oldu?

- “Əlavə təsir” mənim ilk böyük bədii tammetrajlı filmdir. Ondan öncə Mətanət İsgəndərli ilə “Əlvida” adlı video film çəkmişdim. İnsan iş görə-görə təkmilləşir. Fikirləşirəm ki, bundan sonra çəkəcəyim film “Dolu”dan da bir addım irəlidə olmalıdır. Hər bir çəkdiyim film, klip, reklam yığdığım təcrübədir. Bütün yaradıcı insanlar irəli getməlidir. Həyatın bir qanunu var-ya irəli, ya da geriyə hərəkət var. Bir yerdə durmaq yoxdur.

- “Dolu”dan sonra nə çəkmək istəyirsiniz?

- Çəkmək istədiyim iki film mövzusu var. Biri Azərbaycanda əsrin əvvəllərində olan kəndli-qolçomaq münasibəti barədə, digəri isə komediya janrında filmdir. Özümü başa düşəndən məni birinci sarsıdan film “Yeddi oğul istərəm” olub. İndi də böyük məmnuniyyətlə “Axırıncı aşırım” filminə baxıram. Zaman keçir, amma uşaqlıqda məni valeh edən filmlər indi də mənim xoşuma gəlir. Komediyaya gəlincə, Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunda oxuyanda hamı məni komediya ustası kimi tanıyırdı. Özüm də yaxşı komikəm. Azərbaycanlıların xaricdəki sərgüzəştləri haqda bir komediya filmi çəkməyi çox istəyirəm.

- Komediya demişkən, indiki komediyaların durumu sizi qane edirmi?

- İndi Azərbaycanda hər şey inkişafdadır. Bu gün komediya adına dediyimiz öndə gedən gənclərimiz var. Rəfael-Coşqun, Tahir-Cabir cütlüyü, Elməddin-onlar bu gün öndə gedənlərdir. Mən bizim korifeylərimizi demirəm, onlar tamam başqa dünyanın adamları idilər. SSRİ dağılandan sonra tamam başqa dünyada yaşamağa başladıq. Bu yeniliyin içində mən bu gənclərin hər birini alqışlayıram. Bu gün hamı “Dolu”dan danışdı, amma “Dolu” Hollivud deyil axı. Onun Hollivud filmi olması üçün ən azından 10 il vaxt lazımdır. Mən arxamca gələn gəncləri görürəm və çox sevinirəm. Müəllimlik edə bilmirəm, amma bölüşməyi çox sevirəm. Çox istedadlı gənclər qrupu gəlir, yeni düşüncəli insanlar gəlir, acınacaqlı 90-cı illərin qeyri-stabil münasibətlər dünyasını görməyən insanlar gəlir, qələbə əzmi ilə yaşayan gənclər gəlir. Onlar “Qızıl Palma budağı”nı da, “Oskar”ı da alacaqlar.

- 90-cı illərdən söz düşmüşkən, o illərdə sizin də ümidinizin itdiyi anlar oldumu?

- Ümidsizlik olmadı. Bilirdim ki, bu yolun yolçusuyam. 90-cı illərdə hamımız müxtəlif işin qulpundan yapışdıq, bizneslə də məşğul olduq. Amma həyat tale elə döndərdi ki, başa düşdüm ki, mənim bacaracağım, ruhən rahat ola biləcəyim yeganə iş kinodu.

-Azərbaycan Respublikası Kinematoqrafçılar İttifaqının yaranmasını kino adamı kimi necə qiymətləndirirsiniz?

- Sizə bir fakt deyim, dünyanın yaranışı partlayış (kallaps) nəticəsində olub, qarşıdurma yox. Qarşıdurma əslinə qalsa yoxdur, hamısı keçib gedəcək. Bu sadəcə insan emosiyalarıdır. Amma kallaps mütləq inkişafın labüd, vacib məqamıdır. Partlayış sonrakı gözəl planetin yaranmasının vacib şərtidir. Həm o taylı, həm bu taylı insanların hamısı məni 5 yaşından tanıyır. Onlar mənim əmilərim, dayılarım, xalalarım və çox hörmət etdiyim istedadlı insanlardır. Mən bu dəqiqə seçim etmək istəmirəm, bu oyundan kənar durmaq istəyirəm. O tərəfə getsəm, buradakı əmilərim inciyəcək, bu tərəfə getsəm, o tərəfdəki əmilərim inciyəcək. Ümidliyəm ki, bu, kinonun xeyrinədir. Ən azından cəmiyyətin diqqəti bu gün kinoda baş verən bu qarşıdurmaya tərəf dönübsə, demək, cəmiyyət kino haqqında düşünür. Sağ olsun, Vahid Mustafayev ki, “Xoca” filminin piarı ilə cəmiyyətin diqqətini kinoya yönəltdi. Bu o deməkdir ki, Azərbaycanda təkcə alver yoxdur, kino da var, mədəniyyət də var.

Nərmin MURADOVA

Paritet.-2012.-14-15 avqust.-S.14.