“Azərbaycan qadını heç vaxt kişidən önə keçməz”

“Bir dəfə gillə işləyəndə mənə informasiya gəldi ki, o heykəl qadın yox, kişi fiqurunda olmalıdır”

Müsahibim Minaxanım Hüseynova uzun illərdir dekorativ-tətbiqi sənətin müxtəlif növləri ilə məşğul olur. Yaratdığı əsərləri də İçərişəhərdəki xaricilərin ən sevimli məkanı olan “Əcdadların izi ilə” art solununda həm satışa çıxarır, həm də sərgiləyir. İxtisasca xalçaçı-rəssamdır, amma dekorativ-tətbiqi sənətin bütün növlərini sevir, əksəriyyətində də böyük uğurlar qazanıb.

- Dekorativ-tətbiqi sənətlə nə vaxtdan maraqlanmağa başlamısınız?

- Anamın gözəl əl qabiliyyəti var. Rəssamlıq və tikmə ilə məşğul olur. Uzun illər tikiş fabrikində sex müdiri işləyib. Mən də elə onun əlinə baxıb bu sənətə həvəs göstərmişəm. Amma sonda tikməni yox, xalçaçı-rəssamlığı seçdim.

- Siz dekorativ-tətbiqi sənətin digər növləri ilə də məşğul olursunuz.

- Düzdür. Uşaqlıqda tikmə sənətini öyrənmişdim. Tikmənin bir neçə növünü - naxış tikmə, xaç tikməni bilirəm. Sonralar isə plastilinlə işlədim, bu da mənə gələcəkdə gillə işləməyə kömək etdi. Təhsil aldığım illərdə əvvəl hobbi kimi, sonra isə ciddi şəkildə keramika ilə məşğul olurdum. Daha sonra heykəltəraşlıqla maraqlanmağa başladım. Rəssamlıq Akademiyasında oxuyanda batik sənətini də öyrəndim. Batiki ipək üzərində işləyəndə çox gözəl alınır. Bu sənət də mənə çox doğma gəlir. Batik kəlağayıdan keçmə bir sənətdir. “Batik” termini əcnəbi sözdür. Kəlağayı isə bizə məxsusdur. “Kəl ayağı” sözündəndir. Keçmişdə gənc oğlanlar həddi-buluğa çatanda güclərini sınamaq üçün kəl ilə döyüşərdilər. Həmin igid əgər kəlin kürəyini yerə vurdusa, kəlin ayağını ipək parça, yəni kəlağayı ilə bağlayardı. Kəlağayı çox zərif incə parçadır. Batikdən sonra qobeleni öyrənməyə başladım. Qobelen xalça sənətinə çox yaxındır. Sadəcə, xalça müəyyən formada toxunur, amma qobelendə nə istəsən etmək olar. Tez-tez kiçik ölçülü xalçalar toxuyuram. Xalça toxumadan dayana bilmirəm. O vaxt televiziya verilişlərinin birində xalq rəssamı Lətif Kərimov emalatxanasında xalça toxuyaraq bu sənətin incəliklərindən danışırdı. Mən onda bu insanın Lətif müəllim olduğunu hələ bilmirdim. O, xalçaya elə qayğı ilə yanaşırdı ki, sanki övladıdır. Ekranda gördüklərim məni elə ovsunladı ki, ömürlük xalça sənətinə bağlandım. Xalçada Azərbaycana xas musiqini, rəqsi, tarixi hiss etdim. Qərara gəldim, xalçaçı-rəssam olum. İlk ustadım Cavanşir müəllim olub. Məhz o mənə bu sənətin ağırlığına tab gətirməyə kömək edib. O bizə ornamentlərin, naxışların, rənglərin dilini, xalçaya canlı varlıq kimi baxmağı, onun enerjisini hiss etməyi öyrətdi. Ümumiyyətlə, xalçaçılıq sənətini bu dərəcədə sevməyimdə müəllimlərimin rolu böyük olub. Xalça aləminə daxil olduqca anladım ki, adi həyatdan ayrı, gözəl bir dünya varmış.

- Xalçaçı-rəssam kimi ən parlaq əl işləriniz hansıdır?

- Xalça elə bir aləmdir ki, adamı özünə cəlb edir. Başın işə qarışır, xalça hazır olanda isə görürsən ki, üç-dörd il keçib xəbər tutmamısan. İki böyük əl işim var: “Məhəbbət dastanı”, “Əcdadların izi ilə”. Bu əsər bütün canlıların məhəbbətindən danışır. Xalçanın mərkəzində ud çalan, dastan danışan oğlan təsvir olunub. Həmin oğlanın danışdığı məhəbbət dastanından torpaq canlanır, yeni həyat başlayır. Milli-mənəvi dəyərimiz olan muğamımızı da xanəndə və kamançaçalan oğlanın timsalında göstərmişəm. Xalçanın bir hissəsində isə kitab oxuyan oğlan və onu dinləyən qız təsvir olunub, yəni əsrlər keçsə də, ud çalan oğlanın danışdığı sevgi hekayəsi dastana çevrilir və indi bu oğlanla qız o dastanı oxuyurlar.

Qaldı ki, “Əcdadların izi ilə” əsərimə, ilk öncə onu deyim ki, bu adın tarixçəsi var. Əl işlərimizi satdığım dükana da bu adı qoymuşam. Təhsil aldığım illərdə oxuduğum kitablardan birinin adı “Əcdadlarımız izi ilə” adlanırdı. Bu kitab məni ovsunladı. Ona görə də, magistr pilləsində buraxılış işimi məhz belə adlandırdım. Bu xalçanın mərkəzində ətrafında butalar olan böyük göl təsvir olunur.

- Bir əsəri yaradanda daha çox nəyə üstünlük verirsiniz? Hansı düşüncəyə köklənirsiniz?

- İncəsənət əsərini elə yaratmaq lazımdır ki, tamaşaçı üçün müəllifin izahatına ehtiyac qalmasın. Ona görə də, sənət əsərləri bir iki günə yaranmır, buna aylar, illər tələb olunur. Əsəri başlayanda fikirlərin bir cür olur, bitirəndə isə tamam başqa şey alınır. Əks halda, demək, usta da inkişaf etməyib. Sənətkar daim inkişaf etməli, hətta yeni sənət növlərinə meyl etməlidir. Mən hazırda dəmirdöymə sənəti ilə məşğulam. Dəmirdöymənin də öz dili var. Bu sənətdə metarialın özü sənə hansı formaya düşmək istədiyini diktə edir. Mən sənət əsərlərini qısqanc və şıltaq qadına bənzədirəm. Digər sənət növlərinin də öz şıltaqlıqları var. Son vaxtlar həm də qrafika ilə məşğul oluram. Daha çox gül təsvirləri işləyirəm. Baxmayaraq ki, qrafikada müxtəlif rənglərdən istifadə etmək mümkün deyil. Amma təsviri sənətin bu növü ilə gözəl və canlı rəsmlər yaratmaq olar. Əvvəllər gəlinciklər də hazırlayırdım. Bir gəlinciyim hazırda Amerikada şəxsi kolleksiyada saxlanılır. Bir dəfə gəlincik düzəldirdim, elə bil, məftil məni tutub saxlayırdı və deyirdi ki, “birdən məni başqasına verərsən, a”. O vaxtdan daha gəlincik düzəldə bilmirəm. Sifarişlər çox olsa da, düzəldə bilmirəm.

- Müxtəlif sənətlərlə məşğul olursunuz və çox sayda əl işləriniz var. Onları birləşdirən ortaq xüsusiyyət nədir?

- Bütün işlərimdə milli adətlərə, koloritə sadiq qalıram. Mən dünyada sənətkarın özündən çox onun işlərinin tanınmasının tərəfdarıyam. Deyirlər, sənətkar o vaxt ölür ki, sənəti ondan qabaq ölür. Sənətkar nə qədər desə ki, mən bu əsəri belə görürəm. Yenə də əsər özü özünü müəyyən edir. Həm də əsər, ona seçilən rənglər müəllifin əhvalından asılıdır. Əgər sənətkarın əhvalı yaxşıdırsa, onda şux rənglərdən istifadə edir. Əks halda, tünd rənglərdən. Amma bir şeyi də nəzərə almaq lazımdır ki, həmin əsər kiminsə evindən asılacaq və onun da əhval-ruhiyyəsinə təsir edəcək.

- Hazırda hansı əsər üzərində işləyirsiniz?

- Qobustan təsvirinə həsr olunmuş xalça eskizi hazırlamaq istəyirəm. Qobustan təsvirini batik texnikası ilə çox işləmişəm. Azərbaycan tarixini franqmentlərlə də olsa xaricilərə göstərmək istəmişəm. Qobustanda üstü naxışlarla bəzədilmiş bir qadın heykəli var, mən də qərara gəldim ki, üstü Qobustan təsvirləri ilə bəzədilmiş heykəl düzəldim. Amma hər dəfə heykəl müəyyən həddə çatandan sonra parçalanıb sınırdı. Hadisə üç dəfə təkrarlandı. Bunun təsadüfi yox, bir işarə olduğunu anladım. Səbəbini başa düşməsəm də, bunun bir gün mənə aydın olacağını ümid edirdim. Bir dəfə gillə işləyəndə mənə informasiya gəldi ki, o heykəl qadın yox, kişi fiqurunda olmalıdır. Qadın nə qədər gözəl olsa da, bütün ağırlığı tarixi çiyinlərində daşıyan əzəmətli kişidən üstün ola bilməz. Azərbaycan qadını heç vaxt kişidən önə keçməz. Ondan sonra mən heykəli kişi formasına saldım və heç bir xoşagəlməz hadisə baş vermədi. Hazırda heykəl mənim dükanımdadır. Bu heykəlin qoynunda ailə təsviri vermişəm. Yəni, kişi sinəsi ilə öz ailəsini qoruyur. Kürəyində isə yallı təsvir etmişəm. Sol tərəfdə boynu, ürəyi, qismən də qabırğası üzərində qadın təsvir etmişəm. Bir məsəl var, kişinin boynu hansı tərəfə fırlanırsa, qadının başı da o tərəfə baxır. Həm də qadın kişinin qabırğasından yarandığı üçün bu təsvir də qismən qabırğanın üzərinə düşür. Bu keramik heykəlin üzərindəki bütün rəsmləri Qobustan qayaüstü təsvirlərindən götürmüşəm. Bu təsvirləri xalça üzərinə köçürmək istəyirəm. Keramikada istənilən təsviri olduğu kimi vermək mümkündür. Amma xalçada hər elementi naxışla işləmək lazımdır. Düşünürəm ki, ən çətin əsərim bu olacaq.

Nərmin MURADOVA

Paritet.-2012.-18-19 dekabr.-S.13.