“Regional əməkdaşlıq Azərbaycanın sonradan necə inkişaf etməsi üçün çox vacib bir məsələdir”

Rusiya İqtisadiyyat İnstitutu Postsovet tədqiqatları mərkəzinin rəhbəri Leonid Vardomski iqtisadi əlaqələrin inkişaf etdirilməsi üçün Rusiyadakı Azərbaycan diasporunun imkanlarından istifadə etməyi zəruri hesab edir

Rusiya Elmlər Akademiyası, İqtisadiyyat İnstitunun Postsovet tədqiqatları mərkəzinin rəhbəri, iqtisadiyyat elmləri doktoru, professor Vardomski Leonid Borisoviçin müsahibəsini təqdim edirik:

-Azərbaycan və Rusiya arasında iqtisadi əlaqələrin inkişaf perspektivləri necədir?

-Perspektiv həmişə var. Sadəcə, burada məsələ tələb, maraq və təklifdədir. Rusiya və Azərbaycan bir-birilərinə nə təklif edə bilərlər? Hər şey bundan asılıdır. Məsələn, Azərbaycan Rusiyaya qaz tədarük edir. Bu, 2 mlrd. kub metr həcmində idi. İndi 4 mlrd. kub metrdir və gələcəkdə ola bilsin ki, daha da çox olacaq. Rusiya Azərbaycana hərbi texnika, əczaçılıq məhsulları təklif edə bilər. Lakin bu da həqiqətdir ki, bu məhsulları digər ölkələr də Azərbaycana təklif edə bilər. Məsələn, Türkiyə, Ukrayna kimi ölkələr. Məsələ seçim, rəqabət və təklifdədir. Bu gün iqtisadiyyatda sənaye sahəsində gəlir 5 faizdir. Neft sektorunda gəlir isə 50 faiz miqdarındadır. Azərbaycan atom elektrik stansiyası tikmək qərarına gəlsə, bu zaman Rusiya kömək edə bilər. Eyni zamanda, gəmiqayırma sahəsini də inkişaf etdirmək olar. Problem ondadır ki, Rusiyanın özünün də öz texnologiyası yoxdur və biz bunu xaricdən alırıq. Bu da elə əməkdaşlıqda olan baryerdir. Eyni zamanada, Azərbaycandan idxal edilən kənd təsərrüfatı məhsullarına da toxunmaq olar. Lakin burada da rəqabət var. Türkiyə bazarın, demək olar ki, böyük hissəsini öz əlində saxlayır, Moldova və Mərkəzi Asiya ölkələrindən də gələn məhsullar var. Bu, rəqabətli bazardır. Müəyyən istiqamətlər var ki, onları xüsusi olaraq öyrənmək, tədqiq etmək lazımdır. Lazımdır ki, ölkələrin ticarət-sənaye palataları görüşsün. Diaspor istiqamətində də iş görmək, bu əlaqələri inkişaf etdirmək olar. Rusiyadakı Azərbaycan diasporunu istifadə etmək lazımdır. Burda bizneslə məşğul olan çoxlu sayda insanlar var və onlar bilirlər ki, bunu necə inkişaf etdirmək olar.

-Sizcə, Azərbaycan nə etməlidir ki, iqtisadi inkişaf tempini 5, ya da 10 ildən - neft resursları tükənəndən sonra da saxlaya bilsin?

-Hal-hazırda Azərbaycanın maliyyə vəsaitləri var. Azərbaycan gələcəyə inamla baxır və yaxın illər ərzində bu valyuta ehtiyatları bitməyəcək. Burda sual, sadəcə olaraq, onlarla necə davranmaqdadır. Qonşuluqda analoji halın olduğu dövlətlər var. Bu, Qazaxıstan və Türkmənistandır. Demək olar ki, ümumi problemlər var: maliyyə vəsaitlərini nəyə yatırmaq, nəyi inkişaf etdirmək və ümumiyyətlə, bu valyuta ehtiyatlarından necə istifadə etmək. Mən düşünürəm ki, burada Qazaxıstan və Türkmənistanın təcrübəsini Qafqaz spesifikasını hesaba almaqla öyrənmək lazımdır. Prinsip etibarilə, Azərbaycanın turizm və nəqliyyat logistikası kimi sahələri inkişaf etdirməsi üçün böyük imkanları var. Qazaxıstanda olduğu kimi, informasiya texnologiyaları parkları yaratmaq, aqrar sahə,əczaçılıq, kosmetika sahələrini inkişaf etdirmək olar. Ümumiyyətlə, təkcə Azərbaycanın deyil, bütünlükdə Xəzər hövzəsi dövlətlərinin bir böyük xammal iqtisadiyyatı var ki, bu sahə də onlara həmin dövlətin imkanlarından, sərf edə biləcəklərindən daha çox gəlir verir. Ona görə də, onlar yaxşı inkişaf edirlər. Fakt budur ki, Azərbaycan sürətlə inkişaf edir və Azərbaycanda postsovet məkanında və bəlkə də dünyada ən sürətli inkişaf tempi var. Son on il ərzində Azərbaycan öz ÜDM-ni ikiqat artırıb, hətta 2000-ci illə müqayisədə, ÜDM-də olan artım dörd qat olub.

Məsələn, Türkmənistan tikiş sənayesini inkişaf etdirir. Türkiyənin köməyi ilə bu sahə inkişaf edir. Orada turizm və elektroenergetika da inkişaf edir. Qazaxıstanda isə tamamilə başqa uğurlar var. Lakin onlarda da kadr sahəsində problemlər mövcuddur. Onlar Mərkəzi Asiyanın dərinliyində, bazardan kənardadırlar və bu da onlara çətinlik yaradır. Lakin Azərbaycan üçün burada problem yoxdur. Ona görə də, mən düşünürəm ki, eyni vəziyyətdə olan qonşuların təcrübəsini öyrənmək lazımdır. Bu dövlətlər əhalinin sayına görə də yaxındırlar. Buna görə də, fikirləşirəm ki, Azərbaycan müşahidə etməlidir və hardasa hətta bu inkişafı köçürməlidir. Regional təşkilatlar yaratmaq olar, lakin bu, çox uzaq bir prosesdir. Xəzərin hüquqi statusu ilə bağlı problemlər var. İndiki halda Qazaxıstanla ikitərəfli və üçtərəfli əlaqələri gücləndirmək və aktivləşdirmək lazımdır. Demək olar ki, ümumilikdə, Azərbaycanda da elə bizdə olan çatışmazlıqlar var. Bu da əsasən, ixtisaslı kadrların çatışmazlığıdır. Eyni zamanda, azad biznesin aparılması ilə də bağlı problem var. Neft meydana çıxan zaman onu iqtisadiyyatın müxtəlif qolları, sahələri arasında bölmək lazımdır. Bunun üçün isə möhkəm mərkəz olmalıdır. Lakin hərdən bu mərkəz özünün elastik davranmaq imkanlarını itirir və vaxtında müəyyən, lazım olan qərarlar verə bilmir. İnkişafdan danışan zaman ərəb dövlətlərini nümunə göstərmək olar. Məsələn, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərini (BƏƏ). Onlar pul vəsaitlərini istifadə edirlər, fondlar yaradırlar, xaricdə banklar alırlar, bir çox sektorlara investisiya yatırırlar. Yəni, bu zaman Azərbaycanın daxilinə deyil, xaricə, dünya iqtisadiyyatına sərmayə yatırmaq lazımdır. Müxtəlif aktivlər almaq lazımdır ki, bu da seçim məsələsidir.

-Regional əməkdaşlıq sahəsində hansı problemlər mövcuddur?

-Təəssüf ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi səbəbindən Azərbaycan regionalizasiya prosesində aktiv iştirak edə bilmir. Yəni, regional birliklər yaratmaq, onlarda iştirak etmək və hansısa yeni əlaqələr qurula bilinmir. Hazırda yeganə optimal kanal Gürcüstan və Türkiyə kanalıdır ki, bunun da öz problemləri var. Türkmənistana gəlincə özü-özlüyündə çətin tərəfdaşdır. Ona görə də, hesab edirəm ki, Qazaxıstanla fəal işləmək lazımdır. Regional əməkdaşlıq Azərbaycanın sonradan necə inkişaf etməsi, bu prosesi anlaması üçün çox vacib bir məsələdir. Bir daha demək istəyirəm ki, erməni faktoru bu prosesin qarşısını alır.

-Azərbaycanın iqtisadi potensialı imkan verə bilərmi ki, yaxın illərdə Azərbaycan müharibəyə başlasın və Ermənistanın işğalı altında olan torpaqları azad etsin?

- Azərbaycanın böyük potensialı var. Lakin müharibəyə başlamaq lazımdırmı? Əsas sual budur. Müharibə həmişə böyük risklər daşıyır. Müharibə başlayacaq, Bakı-Tiflis- Ceyhan neft kəmərini, qaz kəmərini partladacaqlar. Diversiya qrupları göndərəcəklər və Gürcüstanın bütün turizm bölgəsi neft altında qalacaq. Ona görə də, mən bacardığım qədər müharibə variantını gündəliyə çıxarmazdım. Bu məsələni iqtisadi uğurlar və beynəlxalq təşkilatlarda, beynəlxalq aləmdə aktiv iş görməklə qaldırmaq olar. Eyni zamanda, mən diaspor və başqa vasitələrlə Ermənistanla da əlaqələri yoluna qoyardım. Mümkün olan qədər müəyyən işlər aparmaq lazımdır. Ola bilər ki, açıq şəkildə deyil, amma tərəflərin mövqelərini aydınlaşdırmaq lazımdır ki, onlar harada razılığa gələ bilərlər, harada yox. Eyni zamanda, mədəni, humanitar əməkdaşlıq da bu məsələdə kömək ola bilər. Həmçinin, burada üçüncü tərəf vasitəsilə, məsələn, Gürcüstan vasitəsilə iqtisadi əlaqələr də mümkün ola bilər. Çünki Gürcüstanda həm azərbaycanlılar çoxdur, həm də ermənilər.

Əlimərdan SULTANOV

Paritet.-2012.-11-13 fevral.- S7.